Wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 5 września 2018 r. (sygn. I ACa 1619/17) stanowi jeden z kluczowych przykładów, jak błędna ocena abuzywności, wadliwie przeprowadzone postępowanie dowodowe oraz nieprawidłowe rozumienie natury kredytu indeksowanego prowadzą do konieczności uchylenia wyroku i ponownego rozpoznania sprawy.

W przeciwieństwie do typowych orzeczeń frankowych, w których sąd II instancji rozstrzyga co do istoty, tutaj Sąd Apelacyjny punktuje szereg fundamentalnych błędów popełnionych przez Sąd Okręgowy – błędów, które przekreślały możliwość merytorycznej kontroli rozstrzygnięcia.

Jednocześnie SA przypomina standardy wynikające z dyrektywy 93/13, orzecznictwa TSUE oraz utrwalonej linii Sądu Najwyższego dotyczącej kontroli klauzul indeksacyjnych i oceny skutków ich eliminacji.

1. Kluczowa teza wyroku: Sąd Okręgowy źle przeprowadził analizę abuzywności i nie ustalił właściwie stanu faktycznego

Sąd Apelacyjny już na początku uzasadnienia podkreśla, że podstawową wadą postępowania było nieprawidłowe ustalenie stanu faktycznego, polegające na:

• pominięciu istotnych dowodów,

• błędnym odczytaniu treści umowy,

• nieprzeanalizowaniu wszystkich postanowień regulaminu,

• niewłaściwym zbadaniu zgodności klauzul z art. 385¹ k.c.

SA stwierdził wprost, że rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego zostało wydane na podstawie niepełnych i nieprawidłowych ustaleń, co uniemożliwiało kontrolę instancyjną.

To bardzo ważny sygnał — sądy I instancji często ograniczały się do formalnego zbadania umowy, pomijając sposób działania mechanizmu indeksacji i relacji regulamin–umowa. SA wskazał wprost, że taki sposób analizy jest niewystarczający i prowadzi do wadliwych wniosków.

2. Błędne przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że klauzule tabelaryczne nie są abuzywne

Sąd Apelacyjny bardzo wyraźnie krytykuje ocenę abuzywności dokonaną przez SO.

SO uznał bowiem, że:

• klauzule indeksacyjne nie naruszają interesu konsumenta,

• bank nie posiadał nadmiernej swobody przy ustalaniu kursów,

• kursy stosowane przez bank wynikały z realiów rynkowych.

SA uznał tę argumentację za niewystarczającą, nielogiczną i sprzeczną z linią orzeczniczą.

Najważniejszy zarzut:

SO nie zbadał, czy klient mógł przewidzieć mechanizm ustalania kursu, ani czy regulamin określa kryteria ustalania tabeli.

SA przypomina, że zgodnie z art. 385¹ k.c. oraz orzecznictwem TSUE:

Jeżeli przedsiębiorcy przysługuje dowolność w ustalaniu świadczenia konsumenta, klauzula z definicji jest sprzeczna z dobrymi obyczajami, ponieważ narusza równowagę kontraktową.

Sąd Apelacyjny bardzo mocno podkreśla, że:

• sam fakt stosowania tabeli kursowej banku nie oznacza, że kurs jest rynkowy,

• konsument nie miał żadnego wpływu ani wiedzy o sposobie tworzenia tabeli,

• mechanizm indeksacji nie został przedstawiony w sposób transparentny.

Niezależnie od tego, czy tabela była „zbliżona” do rynku, kluczowe jest to, że:

bank mógł jednostronnie kształtować wysokość zadłużenia konsumenta.

Tym samym, skoro naruszona jest równowaga kontraktowa, klauzule muszą zostać uznane za niedozwolone.

3. Sąd Okręgowy analizował sytuację z perspektywy wykonania umowy – co jest sprzeczne z art. 385¹ k.c.

Jednym z najistotniejszych błędów SO było to, że:

badał skutki stosowania klauzul, a nie ich treść w chwili zawarcia umowy.

To fundamentalna różnica.
Art. 385¹ k.c. nakazuje ocenę na dzień podpisania umowy — a nie przez pryzmat późniejszych:

• kursów rynkowych,

• sposobu wykonywania indeksacji,

• kalkulacji banku.

Sąd Apelacyjny przypomniał to wprost, wskazując, że:

Ocena abuzywności ma charakter abstrakcyjny i dotyczy konstrukcji postanowienia, a nie praktyki jego wykonywania.

SO więc naruszył podstawowe zasady badań klauzul abuzywnych.

4. Zignorowanie znaczenia dyrektywy 93/13 i orzecznictwa TSUE

Choć wyrok zapadł w 2018 roku — a więc jeszcze przed wyrokami TSUE w sprawach Dziubak, Dunai czy Banco Primus — dyrektywa 93/13 była już wtedy powszechnie stosowana.

Sąd Apelacyjny wskazał jednoznacznie, że:

• SO nie odwołał się do unijnego standardu ochrony konsumenta,

• SO nie zbadał, czy postanowienia były transparentne,

• SO nie uwzględnił zasady przywrócenia równowagi kontraktowej.

Brak tej analizy czynił wyrok niezgodnym z prawem i wymagał uchylenia.

5. SA: Sąd Okręgowy błędnie uznał, że umowa pozostaje wykonalna mimo abuzywności klauzul

Kolejnym błędem było przyjęcie przez SO, że:

• nawet po usunięciu klauzul indeksacyjnych umowa nadal może obowiązywać w niezmienionym kształcie,

• możliwe jest zastąpienie kursu banku „kursem rynkowym”.

SA wskazał, że taka możliwość nie wynika z żadnej normy prawnej, a tym bardziej z treści umowy.

W konsekwencji SO dopuścił niedozwoloną modyfikację umowy wbrew:

• art. 385¹ § 2 k.c.,

• dyrektywie 93/13,

• orzecznictwu TSUE (zakaz „dopisywania” treści umowy przez sąd).

Sąd Apelacyjny wyraźnie zaznaczył, że:

Eliminacja klauzuli umownej nie daje podstaw do zastąpienia jej innym, bardziej korzystnym mechanizmem – sąd nie może tworzyć nowych warunków umowy.

To fundamentalna zasada ochrony konsumenta.

SO całkowicie ją pominął.

6. Błędne rozłożenie ciężaru dowodu

Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, że:

• to bank powinien wykazać, że klauzule były jednoznaczne i uzgodnione,

• to bank powinien wykazać kalkulację tabeli,

• to bank powinien wykazać brak naruszenia dobrych obyczajów.

Sąd Okręgowy błędnie obciążył tym konsumenta.

To kolejna wada, która uniemożliwiała utrzymanie wyroku.

7. SA: wyrok SO musi być uchylony – nie ma możliwości jego „naprawy” na etapie apelacji

SA wskazał, że:

• ponieważ ustalenia faktyczne są wadliwe,

• analiza prawna została przeprowadzona błędnie,

• a SO nie odniósł się do wszystkich zarzutów,

nie ma możliwości orzeczenia co do istoty.

Sprawa wymaga ponownego merytorycznego zbadania przez Sąd Okręgowy — tym razem z:

• prawidłową oceną abuzywności,

• właściwym ustaleniem stanu faktycznego,

• przeprowadzeniem analizy transparentności klauzul,

• oceną możliwości dalszego obowiązywania umowy po eliminacji klauzul indeksacyjnych.

SA uchylił więc wyrok SO i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.

8. Znaczenie wyroku dla praktyki frankowej

Choć wyrok SA w Łodzi ma charakter kasatoryjny, jego znaczenie dla praktyki jest ogromne.

Po pierwsze – sąd apelacyjny bardzo precyzyjnie wyłożył standard kontroli abuzywności.

Zastosowanie testu transparentności, konieczność oceny ex ante, analiza potencjalnej nierównowagi — wszystko to stało się później fundamentem orzecznictwa TSUE (m.in. C-260/18).

Po drugie – SA wskazał, że SO nie może „naprawiać” umowy poprzez wprowadzanie kursu rynkowego.

To z kolei koresponduje z późniejszym stanowiskiem TSUE z 2019 i 2021 roku — zakazem uzupełniania luk po klauzulach abuzywnych.

Po trzecie – wyrok podkreśla rolę ciężaru dowodu po stronie banku.

Bank musi wykazać transparentność, przewidywalność i brak dowolności.

Bez tego klauzula musi zostać usunięta.

Podsumowanie

Wyrok SA w Łodzi z 5 września 2018 r. jest doskonałą ilustracją, że:

• analiza klauzul indeksacyjnych wymaga ścisłego przestrzegania standardów wynikających z dyrektywy 93/13,

• sądy I instancji często popełniały błędy, które uniemożliwiały prawidłowe rozpoznanie sprawy,

• sama konstrukcja tabeli kursowej banku prowadzi do abuzywności, jeśli nie wskazuje obiektywnych kryteriów ustalania kursu,

• eliminacja klauzul może prowadzić do upadku mechanizmu indeksacji, jeżeli nie istnieją przepisy dyspozytywne umożliwiające jego zastąpienie,

• kontrola abuzywności ma charakter abstrakcyjny i ex ante.

Wyrok ten wpisuje się w linię orzecznictwa, która ostatecznie doprowadziła do ugruntowania stanowiska o nieważności kredytów indeksowanych pozbawionych jasnych i obiektywnych zasad ustalania kursów.