Zasada: sąd apelacyjny NIE może „uciekać” od merytorycznego rozstrzygnięcia — musi samodzielnie zbadać abuzywność i przeprowadzić dowody

Postanowienie Sądu Najwyższego z 3 kwietnia 2019 r., sygn. II CZ 2/19, choć formalnie dotyczyło kontroli wyroku kasatoryjnego Sądu Apelacyjnego w Łodzi, ma ogromne znaczenie praktyczne dla spraw frankowych — i w ogóle dla postępowań cywilnych.

Sąd Najwyższy w sposób jednoznaczny przypomniał sądom odwoławczym, że mają obowiązek samodzielnego rozpoznania sprawy co do istoty, jeśli materiał dowodowy wymaga uzupełnienia tylko w części.

Wyrok kasatoryjny (czyli uchylający i przekazujący sprawę do ponownego rozpoznania) jest dopuszczalny jedynie wtedy, gdy zachodzi konieczność przeprowadzenia całego postępowania dowodowego od początku.

To fundamentalna teza, która do dziś znajduje szerokie zastosowanie w sporach frankowych, gdzie sądy apelacyjne niekiedy próbują uchylić wyrok i unikać rozstrzygnięcia merytorycznego.

1. Tło sprawy: mBank pozywa swoją klientkę o zapłatę – SO zasądza, SA uchyla

Sprawa, którą rozpoznawał Sąd Najwyższy, dotyczyła kredytu hipotecznego waloryzowanego kursem CHF zawartego z mBankiem, o czym szczegółowo informuje uzasadnienie:

• kredyt z 2008 r. na kwotę 956 040,60 zł,

• waloryzowany kursem CHF według tabeli kursowej mBanku,

• spłacany w PLN po kursie sprzedaży CHF,

• oprocentowany stawką LIBOR 3M + 0,9%,

• harmonogram wyrażony w CHF.

mBank wypowiedział umowę, zażądał spłaty całego zadłużenia, a Sąd Okręgowy utrzymał nakaz zapłaty.

Nasza Klientka zaskarżyła wyrok, wskazując m.in. na abuzywność klauzul indeksacyjnych.

Sąd Apelacyjny:

• uznał klauzule indeksacyjne za abuzywne,

• uznał, że należy przeprowadzić opinię biegłego,

• ale zamiast wykonać ten dowód — uchylił wyrok SO i przekazał sprawę z powrotem.

To właśnie ta czynność sądu została zaskarżona przez pozwaną, a SN w pełni podzielił jej stanowisko.

2. Sedno rozstrzygnięcia SN: sąd apelacyjny ma obowiązek sam uzupełnić postępowanie dowodowe

Sąd Najwyższy bardzo wyraźnie wskazał:

Sąd Apelacyjny dysponuje kompetencją do gromadzenia i oceny materiału procesowego na równi z sądem pierwszej instancji.

To oznacza:

• sąd apelacyjny nie jest jedynie organem kontrolnym,

• jest drugim sądem merytorycznym,

• i ma obowiązek wykonać wszystkie potrzebne czynności dowodowe.

SN podkreślił, że:

• dowód z opinii biegłego był konieczny,

• Sąd Apelacyjny sam to ustalił,

• ale nie mógł uchylić wyroku tylko dlatego, że trzeba przeprowadzić jeden kluczowy dowód.

Art. 386 § 4 k.p.c. pozwala na uchylenie wyroku tylko wtedy, gdy:

• konieczne jest przeprowadzenie całego postępowania dowodowego,

• a nie jedynie jego znacznej części.

W tej sprawie wystarczyło przeprowadzić:
➡ jedną opinię biegłego
➡ analizę klauzul umownych.

To za mało, by uciec do wyroku kasatoryjnego.

3. SN: sąd apelacyjny MUSI zbadać abuzywność klauzul i dopuszczalność wypowiedzenia

To bardzo ważny fragment dla praktyki frankowej.

Sąd Najwyższy wskazał, że Sąd Apelacyjny nałożył na sąd pierwszej instancji obowiązki… które sam powinien wykonać:

Analiza postanowień umownych pod kątem abuzywności jest zadaniem sądu odwoławczego, gdy sprawa do niego trafia. Nie można przerzucać tej pracy ponownie na Sąd Okręgowy.

SN wskazał, że SA:

• miał obowiązek samodzielnie zbadać, czy klauzule indeksacyjne są abuzywne,

• miał obowiązek ocenić skuteczność wypowiedzenia,

• miał obowiązek dopuścić opinię biegłego,

• miał obowiązek wydać wyrok merytoryczny.

Tymczasem uchylenie wyroku pozwalało SA na uniknięcie rozstrzygnięcia.

SN uznał to za naruszenie art. 386 § 4 k.p.c.

4. Konsekwencja: uchylenie wyroku SA

Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego, a sprawa wróciła do Łodzi — ALE nie po to, by ponownie ją przekazać niżej, ale by SA wykonał swoje obowiązki.

To bardzo ważne orzeczenie, bo:

• wzmacnia pozycję konsumentów,

• ogranicza „uciekanie” sądów apelacyjnych od odpowiedzialności za rozstrzygnięcie,

• przyspiesza postępowania frankowe,

• wymusza na sądach drugiej instancji realną ocenę abuzywności klauzul.

5. Znaczenie postanowienia dla praktyki frankowej

Choć sprawa dotyczyła procedury, jej znaczenie materialne jest ogromne:

1. Sąd apelacyjny nie może unikać rozpoznania abuzywności klauzul.

To sąd ma obowiązek sam zbadać wszystkie postanowienia umowy, nawet jeśli wcześniej nie zrobił tego SO.

2. Opinia biegłego nie jest pretekstem do przekazania sprawy.

SA ma kompetencje i obowiązek przeprowadzić kluczowe dowody.

3. Ograniczenie wyroków kasatoryjnych przyspieszyło lawinę spraw frankowych.

Dzięki temu orzeczeniu wiele spraw zakończyło się szybciej.

4. Postanowienie SN stało się jednym z fundamentów praktyki apelacyjnej.

Bardzo często powołują się na nie pełnomocnicy konsumentów, wskazując, że SA musi rozpoznać sprawę merytorycznie.

5. W sprawach dotyczących mBanku potwierdził się schemat: klauzule indeksacyjne wymagają szczegółowej analizy.

SN nie rozstrzygał o abuzywności, ale potwierdził, że jest to kwestia wymagająca realnego zbadania.

Podsumowanie

Postanowienie Sądu Najwyższego z 3 kwietnia 2019 r. (II CZ 2/19) stanowi jeden z kluczowych punktów odniesienia w sporach dotyczących kredytów indeksowanych.
To wyrok proceduralny, ale jego oddziaływanie materialne jest kolosalne:

• zmusił sądy apelacyjne do większej aktywności dowodowej,

• ograniczył nadużywanie wyroków kasatoryjnych,

• wzmocnił ochronę konsumentów,

• ujednolicił praktykę rozpoznawania spraw frankowych.

Dla naszych Klientów — i dla wszystkich kredytobiorców — to orzeczenie ma ogromną wartość: gwarantuje, że ich sprawy nie będą krążyć między sądami, lecz zostaną rozpoznane szybko i merytorycznie.