Sąd I instancji: klauzule waloryzacyjne są niedozwolone, a kredyt staje się złotowy

Uzasadnienie wyroku w sprawie o sygn. akt VI C 1584/17 stanowi bardzo klasyczny przykład rozstrzygnięcia z pierwszej fazy sporów frankowych, w której sądy powszechne – przy pełnej świadomości abuzywności klauzul indeksacyjnych – próbowały utrzymać umowę w mocy po ich eliminacji. Sprawa dotyczyła kredytu hipotecznego typu „Multiplan”, zawartego w 2008 r. z BRE Bank S.A. (obecnie mBank S.A.), indeksowanego do franka szwajcarskiego.

Charakter umowy – kredyt indeksowany do CHF

Sąd ustalił, że:

• kredyt został udzielony w złotych polskich,

• saldo kredytu było indeksowane do CHF,

• wypłata kredytu następowała w PLN,

• spłata rat odbywała się w PLN po przeliczeniu według kursu sprzedaży CHF z tabeli banku.

Mechanizm indeksacji opierał się wyłącznie na wewnętrznych tabelach kursowych banku, bez wskazania jakichkolwiek obiektywnych kryteriów ich tworzenia.

Brak indywidualnych uzgodnień i iluzoryczna zgoda konsumentów

Sąd jednoznacznie stwierdził, że:

• umowa została zawarta na wzorcu bankowym,

• kredytobiorcy nie mieli realnego wpływu na treść klauzul indeksacyjnych,

• sam fakt wyboru kredytu indeksowanego nie oznacza indywidualnego uzgodnienia sposobu indeksacji.

Sąd wyraźnie podkreślił, że:

zgoda na zawarcie umowy indeksowanej nie jest równoznaczna z akceptacją mechanizmu, którego konsument nie rozumiał i którego skutków nie mógł przewidzieć.

Klauzule indeksacyjne poza głównymi świadczeniami stron

Istotnym elementem uzasadnienia było stanowisko Sądu, zgodnie z którym:

• klauzule indeksacyjne nie określają głównych świadczeń stron,

• mają charakter poboczny i techniczny,

• w konsekwencji podlegają kontroli abuzywności na podstawie art. 385¹ k.c.

Sąd szeroko powołał się przy tym na orzecznictwo Sądu Najwyższego, wskazując, że:

• głównym świadczeniem banku jest oddanie do dyspozycji określonej kwoty pieniężnej,

• głównym świadczeniem kredytobiorcy jest jej zwrot wraz z odsetkami,

• mechanizm waloryzacji jedynie modyfikuje sposób ustalania wysokości świadczeń, ale ich nie definiuje.

Pełna dowolność banku i brak transparentności

Sąd bardzo szczegółowo wyjaśnił, dlaczego klauzule odsyłające do tabel kursowych banku:

• naruszają dobre obyczaje,

• rażąco naruszają interesy konsumentów,

• prowadzą do zachwiania równowagi kontraktowej stron.

Podkreślono, że:

• bank mógł jednostronnie i arbitralnie ustalać kursy kupna i sprzedaży CHF,

• umowa nie zawierała żadnych mechanizmów weryfikacyjnych,

• konsument nie był w stanie oszacować przyszłych kosztów kredytu.

Sąd zaznaczył przy tym, że:

bez znaczenia pozostaje, czy bank faktycznie ustalał kursy „rynkowe” – istotne jest to, że mógł ich wysokość kształtować dowolnie.

Spread jako ukryta prowizja banku

W uzasadnieniu wyraźnie wskazano, że tzw. spread walutowy:

• nie był wynagrodzeniem za rzeczywistą wymianę waluty,

• nie odpowiadał żadnemu świadczeniu banku,

• w istocie stanowił ukrytą prowizję, której wysokości konsument nie mógł przewidzieć.

Sąd zaakcentował, że strony:

• nie umawiały się na prowadzenie przez bank działalności kantorowej,

• a jedynie na mechanizm waloryzacyjny, który nie uzasadniał różnic kursowych.

Ryzyko kursowe a arbitralność banku

Sąd dokonał ważnego rozróżnienia pomiędzy:

• ryzykiem zmienności kursu walutowego, które jest immanentną cechą kredytów indeksowanych,

• a ryzykiem dowolnego ustalania kursu przez bank, które nie może obciążać konsumenta.

Podkreślono, że:

akceptacja ryzyka kursowego nie oznacza zgody na nieograniczoną arbitralność banku w kształtowaniu zobowiązania kredytobiorcy.

Skutek abuzywności – „odfrankowienie” kredytu

Po stwierdzeniu abuzywności klauzul indeksacyjnych Sąd przyjął, że:

• umowa może dalej obowiązywać po ich eliminacji,

• kredyt staje się kredytem złotowym,

• oprocentowanym według LIBOR + marża.

Na tej podstawie zasądzono na rzecz kredytobiorców zwrot nadpłat, jako świadczeń nienależnych.

Znaczenie wyroku i jego miejsca w ewolucji orzecznictwa

Uzasadnienie w sprawie VI C 1584/17 doskonale ilustruje etap, na którym:

• sądy jednoznacznie rozpoznawały abuzywność klauzul frankowych,

• ale jeszcze poszukiwały możliwości „ratowania” umowy poprzez jej modyfikację.

Jak pokazał późniejszy wyrok sądu II instancji, linia ta została następnie skorygowana w kierunku nieważności umów frankowych, zgodnie z aktualnym orzecznictwem TSUE i Sądu Najwyższego.

Doświadczenie Kancelarii Themi

W Kancelarii Themi od 2014 r. prowadzimy sprawy dotyczące kredytów we frankach szwajcarskich, w tym postępowania przeciwko mBank S.A. Już na wczesnym etapie sporów frankowych wskazywaliśmy, że eliminacja klauzul indeksacyjnych w kredytach typu Multiplan prowadzi do zasadniczej zmiany charakteru umowy, która – zgodnie z dzisiejszą linią orzeczniczą – skutkuje jej nieważnością.