Wyrok Sądu Okręgowego w Elblągu z 1 marca 2019 r. (I C 314/18) to jedna z najciekawszych i najbardziej precyzyjnych analiz abuzywności kredytów frankowych, jakie zapadły przed erą masowych unieważnień. Zamiast klasycznego sporu o ustalenie nieważności umowy, sprawa dotyczyła pozbawienia wykonalności bankowego tytułu egzekucyjnego (BTE).

A jednak sąd — dzięki dogłębnej analizie klauzul indeksacyjnych i tzw. „ukrytej prowizji” — nie tylko zatrzymał egzekucję prowadzoną przeciwko konsumentce, ale również wykazał, że bank w ogóle nie miał prawa wypowiedzieć umowy, a więc nie miał prawa wystawić BTE.

To wyrok, który znakomicie pokazuje, że nawet w procesach formalnie niezwiązanych z „unieważnianiem” można osiągnąć efekt identyczny w skutkach: bank traci podstawę roszczenia, a konsument odzyskuje podmiotowość prawną w relacji z instytucją finansową.

1. Sprawa nie o zapłatę ani nieważność, lecz o zatrzymanie egzekucji — i to w 100% skutecznie

Powódka — kredytobiorczyni Kredyt Banku (obecnie Santander) — wytoczyła powództwo z art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c., aby pozbawić wykonalności BTE, na podstawie którego komornik prowadził egzekucję.

Kluczowe zarzuty powódki:

• bank bezpodstawnie wypowiedział umowę,

• bank naliczał raty w sposób niezgodny z prawem, stosując klauzule abuzywne,

• saldo zadłużenia zostało zawyżone,

• odsetki i zadłużenie przeterminowane również były błędnie obliczone.

Sąd musiał więc odpowiedzieć na pytanie:

Czy zadłużenie wpisane w BTE naprawdę istniało i było wymagalne?

Odpowiedź była jednoznaczna: nie.

2. Kredyt denominowany w CHF — ważny jako konstrukcja, ale wadliwie wykonany przez bank

Ważny element: Sąd Apelacyjny w Gdańsku, uchylając wcześniejszy wyrok, wskazał, że sama konstrukcja kredytu denominowanego jest dopuszczalna.

To oznaczało, że Sąd Okręgowy nie badał nieważności umowy jako takiej — ale za to bardzo głęboko zbadał mechanizm indeksacji i skutki zastosowania klauzul abuzywnych.

To właśnie na tym etapie zapadły najbardziej przełomowe ustalenia.

3. Sedno sprawy: abuzywność § 4 ust. 1a i § 9 ust. 2 — i wykrycie „ukrytej prowizji”

Sąd otrzymał od SA jasną instrukcję: zbadać dwa konkretne postanowienia:

• § 4 ust. 1a — przeliczenie kwoty kredytu przy wypłacie po kursie kupna,

• § 9 ust. 2 — spłata rat po kursie sprzedaży.

Badanie tych dwóch klauzul doprowadziło sąd do wykrycia najbardziej wstrząsającego elementu konstrukcji kredytu — ukrytej prowizji, która była pobierana wbrew literalnej treści umowy.

3.1. Dlaczego klauzule są abuzywne?

Sąd wskazał kilka przesądzających elementów:

• bank samodzielnie ustalał kursy, bez jakichkolwiek kryteriów opisanych w umowie,

• spread walutowy mógł być dowolnie kształtowany przez bank,

• konsument nie znał zasad tworzenia tabeli kursowej, więc nie mógł ocenić kosztów kredytu,

• stosowanie dwóch różnych kursów (kupna i sprzedaży) przy identycznej operacji finansowej narusza równowagę stron,

• różnica kursowa działała wyłącznie na korzyść banku.

3.2. Najważniejsze odkrycie: konsumentka „z góry” musiała spłacić więcej, niż pożyczyła

Sąd ustalił konkretne wartości:

• uruchomienie kredytu: kurs kupna 1,912,

• spłata rat: kurs sprzedaży 2,0103,
  co dało różnicę 4143,05 CHF — kwotę, którą sąd nazwał ukrytą prowizją.

„Powódka już w momencie uruchomienia kredytu była zobowiązana zwrócić kwotę wyższą o 4 143,05 CHF.”

To właśnie ta nadwyżka — powstała wyłącznie z powodu abuzywnej konstrukcji klauzul — przesądziła o dalszych konsekwencjach.

4. Konsekwencja kluczowa: kredytobiorczyni była… nadpłacona

Jedno z najważniejszych ustaleń:

Powódka nadpłaciła kredyt o kwotę 4 143,05 CHF, spłacając w pierwszej kolejności ukrytą prowizję.

To prowadzi do przełomowego wniosku:

Nigdy nie miało miejsca żadne opóźnienie w spłacie kredytu.

A skoro nie było opóźnienia:

• bank nie miał prawa wypowiedzieć umowy,

• nie miał prawa wystawić BTE,

• komornik nie powinien był prowadzić egzekucji.

Gdyby nie wykryta nadpłata, powstały niedobór 852,44 CHF mógłby wyglądać jak zaległość. Tymczasem wobec nadpłaty przekraczającej 4 tysiące CHF był on jedynie matematyczną iluzją.

5. Sąd: wypowiedzenie było bezskuteczne, a BTE nie może funkcjonować

Sąd stwierdził:

“Wypowiedzenie umowy kredytowej powódce było bezskuteczne, ponieważ nie zalegała ona ze spłatą kredytu.”

A skoro tak:

“Nie było podstaw do wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego.”

W efekcie:

• BTE został pozbawiony wykonalności w całości,

• powódka wygrała proces w 100%,

• bank poniósł pełną odpowiedzialność za bezpodstawne skierowanie sprawy do komornika.

To niezwykle silne orzeczenie, pokazujące siłę ochrony konsumenta nawet w sytuacji, w której formalne ramy sporu wydają się ograniczone.

6. Znaczenie tego wyroku dla praktyki

Wyrok SO Elbląg jest przykładem, jak:

• dogłębna analiza klauzul indeksacyjnych,

• połączenie wiedzy ekonomicznej i prawniczej,

• oraz rozumienie konstrukcji kredytów denominowanych

mogą prowadzić do spektakularnego zwycięstwa konsumenta — nawet w procesie przeciwegzekucyjnym, który często uważany jest za trudniejszy niż klasyczne powództwo o zapłatę lub unieważnienie.

Wyrok ma również znaczenie szersze:

1. Potwierdza abuzywność konstrukcji „kupno przy uruchomieniu / sprzedaż przy spłacie” — mechanizmu stosowanego przez wiele banków.

2. Wprowadza pojęcie „ukrytej prowizji”, które później wielokrotnie pojawiało się w argumentacji innych sądów.

3. Pokazuje, że nawet bez unieważniania umowy kredytobiorca może obronić się przed egzekucją.

4. Jest zgodny z późniejszą rewolucją TSUE i SN w sprawach CHF — choć zapadł wcześniej.

Kilka słów na zakończenie

Sprawa I C 314/18 to modelowy przykład, jak dogłębna prawnicza analiza może całkowicie odwrócić sytuację pozornie beznadziejną. Konsumentka, przeciwko której prowadzono egzekucję na podstawie BTE, w efekcie procesu odzyskała pełnię ochrony — a bank utracił podstawę roszczeń.

W kancelarii Themi właśnie tak prowadzimy sprawy frankowe:
z pełną świadomością nie tylko przepisów, ale też ekonomicznej logiki umowy, i z umiejętnością wykrycia mechanizmów, które dla wielu stron pozostają ukryte.