Sygn. akt I C 2446/23

   W Y R O K

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

                                                           Dnia 18 kwietnia 2024 roku

Sąd Okręgowy w Krakowie I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący : Sędzia del. Alicja Węglowska

Protokolant:          Natalia Korfel

po rozpoznaniu w dniu 18 kwietnia 2024 roku  w Krakowie

na rozprawie

sprawy z powództwa:

przeciwko: DNB Bank Polska Spółce Akcyjnej z siedzibą w Warszawie 

o ustalenie i zapłatę

1. ustala, że nie istnieje stosunek zobowiązaniowy, wynikający z umowy kredytu hipotecznego nr 1033R00249, zawartej w dniu 25 maja 2010 roku, przez powoda z DnB Nord Polska Spółką Akcyjną z siedzibą w Warszawie, którego następcą prawnym jest DNB Bank Polska Spółka Akcyjna z siedzibą w Warszawie;
2. zasądza od strony pozwanej DNB Bank Polska Spółki Akcyjnej z siedzibą w Warszawie na rzecz powoda kwotę 31.938,45 EUR (trzydzieści jeden tysięcy dziewięćset trzydzieści osiem Euro 45/100) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 13 maja 2023 roku do dnia zapłaty;
3. zasądza od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 12.817,00 zł  (dwanaście tysięcy osiemset siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 11.800,00 zł (jedenaście tysięcy osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego liczonymi od daty uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.          

Sygn. akt I C 2446/23

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 18 kwietnia 2024 roku

Pozwem złożonym w dniu 6 czerwca 2023 roku, powód domagał się ustalenia nieistnienia stosunku zobowiązaniowego, wynikającego z umowy kredytu hipotecznego nr 1033R00249 z dnia 25 maja 2010 roku, zawartej przez powoda z Bank DnB NORD Polska Spółką Akcyjną z siedzibą w Warszawie, którego następcą prawnym jest DNB Bank Polska Spółka Akcyjna  z siedzibą w Warszawie, a w konsekwencji zasądzenia od strony pozwanej na jego rzecz kwoty 31.938,45 EUR z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 13 maja 2023 roku do dnia zapłaty, tytułem zwrotu świadczenia nienależnego, spełnionego w oparciu o powoływany stosunek prawny w okresie jego obowiązywania.

Zgłosił ponadto żądanie ewentualne zasądzenia od kredytodawcy na jego  rzecz kwoty 14.260,07 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia 13 maja 2023 roku do dnia zapłaty, tytułem zwrotu nadpłaty rat kredytu, w razie stwierdzenia braku podstaw do ustalenia nieważności całej umowy przy jednoczesnym przesądzeniu bezskuteczności części postanowień kontraktu jako klauzul abuzywnych.

Dochodził także zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.

W uzasadnieniu podniósł zarzut nieważności rzeczonej umowy, zawarte w jej treści niedozwolone postanowienia umowne dotyczące głównych świadczeń stron, skutkujące wobec ich bezskuteczności i niemożliwości zastąpienia innymi zapisami i przepisami prawa nieważnością całego kontraktu, naruszenie przepisu art. 353¹ kc, art. 69 ust. ustawy Prawo bankowe, zasad współżycia społecznego oraz dobrych obyczajów, a także uchybienie obowiązkom informacyjnym.

W szczególności powołał się na brak obiektywnych podstaw w treści rzeczonego stosunku umownego pozwalających na precyzyjne ustalenie kwoty kredytu podlegającej rzeczywistemu udzieleniu oraz zwrotowi, skutkujący pozostawieniem dowolności jej określenia stronie pozwanej tak w zakresie salda kredytu, jak i wysokości poszczególnych rat. Zarzucił przy tym naruszenie zasady swobody kontraktowania prowadzące do nieważności umowy jako sprzecznej z art. 353¹ kc zwłaszcza w odniesieniu do essentialia negotii kontraktu oraz odejście od ustawowej konstrukcji kredytu z uwagi na jego wypłatę w złotych polskich z  jednoczesnym przeliczeniem na Euro bez miarodajnej kontroli sposobu ustalenia kwoty zobowiązania i zwrotu.

Wskazał na niedozwoloną w świetle obowiązujących norm prawa nadrzędność kontraktową pozwanego banku nad powodem, wymuszającą jego podporządkowanie.

Podniósł niczym nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków stron umowy na niekorzyść powoda, który zmuszony został do poniesienia nieograniczonego, jednostronnego ryzyka walutowego bez mechanizmów zabezpieczających.

Wskazał na nawiązanie stosunku umownego przy wykorzystaniu wzorca umownego, z wyłączeniem indywidualnych negocjacji oraz brak wpływu na datę wypłaty kredytu, niepoinformowanie go przez stronę pozwaną o ryzykach wiążących się z zaciągnięciem przedmiotowego zobowiązania. 

W złożonej odpowiedzi na pozew, pozwany bank wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na jego rzecz od powoda zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w sprawie.

Zakwestionował stanowisko powoda w zakresie nieważności umowy, przecząc aby zachodziły okoliczności przez niego enumeratywnie wymienione.

Wskazał, że przedmiotowy stosunek umowny oparty został na prostej konstrukcji prawnej, pozostając zrozumiałym i jasnym dla przeciętnego konsumenta, przyjmując charakter walutowy.

Bank udzielił finansowania w Euro, w jedynie wypłata nastąpiła w PLN. Spłata także następować miała w Euro, które powód wpłacał na posiadany rachunek bankowy. Takowy produkt bankowy wybrał powód.

Wyjaśnił, że wykonał ciążący na nim obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka związanego z wahaniem kursów walut i stóp procentowych oraz konsekwencjach zamieszczenia w umowie kredytowej mechanizmu indeksacji. 

Podniósł, że pozostając w zgodzie z normą z art. 69 ustawy Prawo bankowe, rzeczony kontrakt jest kredytem indeksowanym, mocą którego stronie pozwanej nie przysługuje dowolność w kształtowaniu kursów kupna waluty Euro,  determinującego wysokość wypłaty kredytu, gdyż następować ona ma każdorazowo przy wykorzystaniu kursu kupna wg Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w banku, która ma ścisły związek z sytuacją rynkową i w niewielkim stopniu odbiega od oficjalnych kursów NBP. Posługiwanie się tabelami kursowymi, zawierającymi zmienne dane kursowe, stanowi naturalną część funkcjonowania banków.

Pozwany bank wyjaśnił, iż uwzględnienie w rzeczonym kontrakcie tzw. spreadu walutowego znajduje uzasadnienie ekonomiczne, podyktowane koniecznością pokrycia kosztów ponoszonych przez bank w związku z zaciągnięciem zobowiązania walutowego, co nie stanowi zysku kredytodawcy.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny

W 2010 roku powód poszukiwał źródła finansowania w złotych polskich celem nabycia prawa odrębnej własności lokalu mieszkalnego, położnego w budynku, usytuowanym przy w Krakowie. W konsekwencji powyższego, zdecydował się na złożenie wniosku kredytowego do poprzednika prawnego pozwanego banku.

Dowód: umowa k. 35-40, wniosek o kredyt k. 100-102, zeznania powoda  k. 122-123.

Wobec pozytywnej strony pozwanej w dniu 25 maja 2010 roku powód zawarł z Bank DnB NORD Polska Spółką Akcyjną z siedzibą w Warszawie  umowę kredytu hipotecznego nr 1033R00249.

Dowód: umowa k. 35-40, zeznania powoda  k. 122-123.

Mocą przedmiotowego kontraktu kwota kredytu wyniosła 220.000,00 zł. Rzeczona należność wypłacona została jednorazowo, podlegając następnie przeliczeniu na Euro wg kursu kupna waluty obcej z Tabeli kursów obowiązującej w banku w dniu wypłaty środków w momencie dokonywania przeliczeń kursowych. 

Dowód: umowa k. 35-40, zeznania powoda  k. 122-123.  

Powód nie miał świadomości w jaki sposób dojdzie do powyższych przeliczeń, tj. że uwzględniony zostanie kurs kupna waluty EUR kształtowany jednostronnie przez Bank w dacie uruchomienia kredytu.  Nie został mu wytłumaczony sposób ustalenia wysokości powołanego kursu kupna waluty obowiązującego u strony pozwanej w tym czasie. Nie wiedział co to jest tabela kursowa Banku, nie miał wpływu na jej wysokość. Nie posiadał świadomości w jakim celu doszło do przeliczenia wypłacanej mu kwoty w PLN na Euro.

Dowód: zeznania powoda  k. 122-123.

Uruchomienie kredytu następowało w terminie 5 dni roboczych po spełnieniu przez kredytobiorcę warunków zwerbalizowanych w umowie. Wobec rzeczonego postanowienia, powód pozbawiony został realnego wpływu na datę wypłaty kredytu, a tym samym kurs EUR zastosowany do przeliczenia salda zaciąganego zobowiązania.

Dowód: umowa k. 35-40, zeznania powoda  k. 122-123.

Spłata kredytu nastąpić miała w  360 miesięcznych, równych ratach kapitałowo – odsetkowych. Powód spłacał kredyt w Euro.

Dowód: umowa k. 35-40, zeznania powoda  k. 122-123

Przed złożeniem podpisów, powodowi została udostępniona treść umowy kredytowej. Mógł się on zatem wcześniej zapoznać z jej zapisami. Rzeczony wzorzec umowny nie podlegał jednakże negocjacjom. Powód mógł jedynie nawiązać stosunek umowny bądź odmówić.

Dowód: zeznania powoda  k. 122-123.

Powód nie został wyczerpująco pouczony o ryzyku związanym z zaciągnięciem kredytu indeksowanego do EUR. Nie została mu przedstawiona symulacja, z której wynikałby wpływ wzrostu kursu Euro na saldo kredytu, jak i wymiar poszczególnych rat. Nie pokazano rysu historycznego wahań kursu Euro w przeszłości. Zapewniano powoda o stabilności Euro. Nie było pouczenia o ryzyku związanym z oprocentowaniem i wytłumaczenia w jaki sposób zostało skonstruowane i jakimi czynnikami może pozostawać determinowane. W konsekwencji powyższego, złożył zdawkowe oświadczenie o ryzyku kursowym bez świadomości jego rzeczywistych konsekwencji.

Dowód: informacja k. 104, oświadczenie 105, oświadczenie k. 106, zeznania powoda  k. 122-123.

W dacie zawarcia umowy, kredytobiorca nie prowadził działalności gospodarczej.  Cel kredytu został w całości zrealizowany. Nie pozostawał w związku małżeńskim, który zawarł w późniejszym okresie.  Kredytowana nieruchomość jest wynajmowana od 3 lat. Nie była w niej zarejestrowana żadna działalność gospodarcza.

Dowód: zeznania powoda  k. 122-123.

W okresie od dnia zawarcia umowy do dnia 3 marca 2023 roku powód spełnił rzecz pozwanego banku świadczenie kredytowe w kwocie 31.938,45 EUR.

Dowód: zaświadczenie k. 48-53.  

Pismem z dnia 24 kwietnia 2023 roku powód wezwał stronę pozwaną do dobrowolnej zapłaty, wyznaczając termin 14 dni, który upłynął bezskutecznie w dniu 12 maja 2024 roku.

Dowód: list adwokacki k. 41-42, potwierdzenie nadania k. 43, odpowiedź na wezwanie k. 44-47.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów prywatnych w rozumieniu art. 245 kpc i pism, którym na zasadzie art. 309 kpc nadał walor mocy dowodowej, a które nie budziły wątpliwości Sądu co do prawdziwości i zawartości merytorycznej, nie były także kwestionowane przez strony sporu.

Miarodajne dla rekonstrukcji stanu faktycznego i wydania orzeczenia w sprawie były w całości zeznania powoda stanowiące opis kontekstu sytuacyjnego, skutkującego nawiązaniem umowy kredytu badanej w sprawie, przebiegu procedury poprzedzającej zawarcie rzeczonego kontraktu, uzyskane informacje, pouczenia i zapewnienia, przeświadczenie powoda z jakim podejmował decyzję o zaciągnięciu przedmiotowego zobowiązania.

Na zasadzie art. 235² § 1 pkt 2, 3, 5  kpc Sąd pominął dowód z opinii biegłego, jako mający wykazać fakty nieistotne w sprawie, nieprzydatne dla wykazania poszczególnych faktów oraz zmierzające do przedłużenia postępowania.

Sąd zważył, co następuje

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości. 

Analiza zawartości merytorycznej zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego oraz zrekonstruowany na jej podstawie stan faktyczny, pozwalają zdaniem Sądu na poczynienie niebudzących wątpliwości ustaleń, że w dacie akceptacji kontraktu (art. 385² kc):

-  umowa zawarta przez powoda z pozwanym bankiem została nawiązana przy wykorzystaniu wzorca umownego,

- wzorzec umowny został sformułowany przez stronę pozwaną w sposób niejednoznaczny i niezrozumiały, nie podlegał tłumaczeniom powodowi podczas akceptacji w sposób rzetelny- art. 385 § 2 kc,

-  przedmiotowa umowa zawiera niedozwolone postanowienia umowne tj. nieuzgodnione indywidualnie z konsumentem (powodem), dotyczące głównych świadczeń stron (saldo kredytu - sposób jego przeliczenia i przesłanki wahań, brak wpływu na datę przeliczenia, wysokość poszczególnych rat realnej spłaty - sposób ustalenia, zasady oprocentowania), kształtujące prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z naturą stosunku umownego, dobrymi obyczajami, (powód działał w zaufaniu do instytucji), rażąco naruszające jego interesy (powód obciążony został nieświadomie jednostronnym ryzykiem kursowym i ryzykiem związanym ze zmianą stóp procentowych) - art. 385¹ § 1-3 kc.

W szczególności są to postanowienia:

- § 1:

- ust. 1 pkt. 2 umowy,

- ust. 4 pkt. 1,2 umowy,

- ust. 7 umowy,

- § 4 ust. 2 umowy,

- § 7 ust. 5, 6, 8,

- załącznik nr 6 ust. 2, 3, 3.1, 3,2, 5, 7,

- umowa kredytu po wyłączeniu tzw. klauzul abuzywnych nie może wiązać w pozostałej części- art. 385¹ § 2 kc w zw. z art. 58 § 3 kc,

- analizowany stosunek umowny jest nieważny w świetle normy z art. 58 § 2 kc i sprzeczny z naturą zobowiązania- art. 353¹ kc.  

Zgodnie z normą z art. 58 § 2 kc nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Stosownie do treści wyroku SA w Warszawie z dnia 31 stycznia 2019 roku w sprawie o sygn. akt I ACa 7/18 „O sprzeczności z zasadami współżycia społecznego mówi się także, gdy na gruncie danej umowy dochodzi do naruszenia tzw. słuszności (sprawiedliwości) kontraktowej rozumianej jako równomierny rozkład uprawnień i obowiązków w stosunku prawnym czy też korzyści i ciężarów oraz szans i ryzyk związanych z powstaniem i realizacją tego stosunku. Takie naruszenie ma miejsce, gdy zawarta przez stronę umowa nie jest wyrazem w pełni świadomie i rozważnie podjętej decyzji, gdyż na treść umowy wpłynął brak koniecznej wiedzy czy presja ekonomiczna. Negatywna ocena umowy ze względu na kryteria moralne uzasadniona jest w tych tylko przypadkach, gdy kontrahentowi osoby pokrzywdzonej można postawić zarzut złego postępowania, polegającego na wykorzystaniu (świadomym lub spowodowanym niedbalstwem) swojej przewagi”.

Jak zostało przedstawione w opisanym stanie faktycznym, celem finansowania potrzeb mieszkaniowych, powód podjął decyzję o zawarciu umowy o kredyt hipoteczny indeksowany do waluty obcej, gdyż zgodnie z zapewnieniami pozwanego, stanowił on korzystną opcję. Presja ekonomiczna, presja czasu wywołana ograniczoną ofertą promocyjną oraz brak stosownej wiedzy, umożliwiającej powodowi realną ocenę informacji przekazywanych przez doradcę bankowego, skutkowały obdarzeniem go pełnym zaufaniem. W konsekwencji zaciągnął zobowiązanie, nie wiedząc, a nawet nie zastanawiając się, w jakim celu dochodzi do przeliczenia kwoty wnioskowanego i wypłaconego w rodzimej walucie kredytu na EUR, jakie ta operacja może rodzić konsekwencje. 

Jednocześnie zarówno przed jak i w dacie nawiązania rzeczonego stosunku umownego, nie został rzetelnie poinformowany przez pozwany bank o ryzyku ekonomicznym, wiążącym się z wyrażanym konsensusem. Nie był świadomy, iż skok wartości EUR rzutował będzie bezpośrednio nie tylko na wysokość poszczególnych rat spłaty, lecz ponadto na saldo całego zadłużenia. Nie wiedział, iż należność wypłacona w złotych, zostanie przeliczona z uwzględnieniem kursu kupna waluty EUR wynikającego z Tabeli banku z daty uruchomienia kredytu, która tym samym pozostaje kluczowa dla określenia wysokości jego zobowiązania i przysporzenia. Nie miał świadomości w jaki sposób jest ona tworzona i gdzie jest dostępna. Treść kontraktu została przygotowana bez udziału powoda, a zatem z wyłączeniem jego indywidualnego uzgodnienia, z pozbawieniem go możliwości negocjacji. Doszło tym samym do rażącego wykroczenia przeciwko obowiązkom informacyjnym.

Na szczególne podkreślenie zasługuje także okoliczność, iż sama konstrukcja umowy przerzuca całe ryzyko kursowe wyłącznie na powoda, gdyż bank zarabia na tego rodzaju udzielonym kredycie w momencie jego udzielenia, niezależnie od późniejszych wahań wartości waluty. Dochodzi tym samym do nierówności konstrukcyjnej umowy z uwagi na tzw. asymetrię ryzyka kursowego. Jednocześnie mamy wówczas do czynienia z rażącym naruszeniem interesów konsumenta poprzez doprowadzenie do niczym nieusprawiedliwionej dysproporcji na niekorzyść konsumenta praw i obowiązków wynikających z umowy, skutkującej niekorzystnym ukształtowaniem jego sytuacji ekonomicznej, a w konsekwencji nierzetelnym traktowaniem.

Jak zostało wskazane w uchwale SN z dnia 6 marca 1992 roku w sprawie o sygn. akt III CZP 141/91 dowolne określanie wysokości odsetek w czasie trwania stosunku prawnego jest sprzeczne z zasadami słuszności kontraktowej i w konsekwencji dla skutecznego zastrzeżenia możliwości jednostronnej zmiany tych odsetek istnieje konieczność wskazania konkretnych okoliczności, od których ta zmiana jest uzależniona. Bez tego warunku umowa byłaby nieważna ze względu na naruszenie zasad współżycia społecznego.

Poprzez zawarcie przedmiotowej umowy o kredyt hipoteczny, strona pozwana wykorzystała swoją uprzywilejowaną pozycję jako Banku.

Stosownie zaś do treści normy z art. 353¹ kc strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Wykładnia rzeczonego przepisu prowadzi do wniosku, iż świadczenie w łączącym strony stosunku zobowiązaniowym powinno być oznaczone w chwili zawarcia umowy lub nadawać się do oznaczenia w okresie późniejszym. Tym niemniej kryteria, według których nastąpić ma ustalenie świadczenia, powinny być oznaczone już w chwili powstania danego stosunku  zobowiązaniowego. […]

W doktrynie wskazuje się, że pozostawienie jednej ze stron oznaczenia świadczenia jest dopuszczalne, jeżeli ma ona tego dokonać w sposób obiektywny (…). Gdyby bowiem oznaczenie świadczenia pozostawione zostało jednej ze stron, bez jakichkolwiek ograniczeń w tym zakresie, takie postanowienie umowne – jako sprzeczne z art. 353¹ kc – byłoby nieważne, co pociągałoby zazwyczaj za sobą nieważność całego zobowiązania (…). Gdyby oznaczenia miał dokonać dłużnik, według swego swobodnego uznania, nie byłoby żadnego zobowiązania. Gdyby zaś miał go dokonać wierzyciel, umowa byłaby niemoralna, gdyż dłużnik byłby zdany na łaskę i niełaskę wierzyciela.”

Dodatkowo w uchwale SN z dnia 22 maja 1991 roku w sprawie o sygn. akt III CZP 15/91 wyjaśniono, iż za sprzeczne z naturą umowy gospodarczej należy uznać pozostawienie w ręku jednej tylko strony możliwości dowolnej zmiany jej warunków, zaś sprzeczność ta występuje szczególnie wyraźnie zwłaszcza przy umowach, zawieranych nie  w oparciu o indywidualne pertraktacje, ale w oparciu o regulamin wydany przez profesjonalistę. W konsekwencji nieskuteczne prawnie są postanowienia umowy pozwalające na dowolną zmianę regulaminu.

Analiza postanowień umowy implikuje wniosek, iż dokument ten został samodzielnie opracowany przez stronę pozwaną, a następnie przedstawiony kredytobiorcy. Powód mógł zaś przyjąć tak opracowane warunki bądź je odrzucić.

Treść stosunku umownego nie była z nim indywidualnie negocjowana. Świadczy o tym sama procedura zawarcia umowy przy wykorzystaniu wzorca umownego.

Tymczasem wpływ konsumenta musi mieć realny charakter, nie stanowić zaś teoretycznej możliwości wystąpienia z wnioskiem o zmianę określonych postanowień kontraktu.

Wybór rodzaju umowy, czy też nawet decyzja o zawarciu umowy zawierającej klauzule indeksacyjne,  nie stanowi indywidualnego uzgodnienia czy to treści stosunku umownego czy też samych klauzul.

Jednocześnie pomimo przysługującego pozwanemu bankowi przymiotu przedsiębiorcy - profesjonalisty, zarówno w dacie zawarcia umowy jak i terminie późniejszym, nie zostało w sposób zgodny z powołaną normą prawa, określone świadczenie, obciążające powoda, a stanowiące główny przedmiot stosunku zobowiązaniowego.

Zważyć należy bowiem, iż powód wnioskował o udostępnienie kwoty w  wysokości około 220.000,00 PLN, która została przeliczona przez stronę pozwaną na Euro. Odbyło się to jednakże według swobodnego uznania kredytodawcy, dokonującego samodzielnego wyboru najpierw kursu przeliczenia z PLN na EUR, a następnie zarówno co do daty przeliczenia, która została uzależniona od daty wypłaty środków pieniężnych, na którą powód nie miał wpływu, jak i sposobu przeliczenia, przy zastosowaniu jednostronnie ustalonego kursu waluty. Powyższe doprowadziło do sytuacji, w której powód nieświadomie zaciągnął zobowiązanie kredytowe nie znając w dacie złożenia oświadczenia woli, wysokości uzyskanego kredytu. Należność ta została jednostronnie określona przez bank.  Z uwagi na fakt, że potrzebował złotych polskich nie wiedział, że aby uniknąć przeliczeń kursowych i ich skutków, winien wnioskować o wypłatę kredytu wyłącznie bezpośrednio w EUR.

Przeliczenie ostatecznej wysokości otrzymanego przysporzenia powoda nastąpiło w odniesieniu do Tabeli ustalonej przez Bank, a zatem z wyłączeniem obligatoryjnego w świetle powołanej normy prawa, obiektywnego kryterium określenia wymiaru świadczenia, bez wyznaczenia jednocześnie granicy w jakiej Bank poruszać by się musiał przy ustalaniu rzeczonego miernika.

Powód nie miał bowiem wpływu na zawartość merytoryczną powołanej Tabeli w dacie uruchomienia kredytu, decydującej o kursie przeliczenia.

Z uwagi na taką konstrukcję umowy, brak było ponadto stałego miernika wartości kredytu, z uwagi na konieczność odniesienia się do treści Tabeli kursów walut z daty wypłaty. Nie istniał więc stały algorytm, w oparciu o który możliwa byłaby obiektywna weryfikacja przez powoda prawidłowości dokonanego przeliczenia w szczególności w dacie zawarcia umowy.

Zgodnie z treścią umowy, spłata kredytu miała następować według kursu sprzedaży waluty CHF z  Tabeli obowiązującej w Banku lub w walucie EUR. W ten sposób pozwany bank zastrzegł dla siebie możliwość jednostronnej zmiany wysokości zobowiązania drugiej strony: poprzez zwiększenie wartości świadczenia wyrażonego w EUR za pomocą obniżenia kursu zakupu przy wypłacie kredytu (co ma również bezpośredni wpływ na ostateczną kwotę uzyskanych przez Bank odsetek) oraz przez podniesienie kursu sprzedaży przy spłacie poszczególnych rat. Powód spłacał raty w Euro więc uniknął podwójnych przeliczeń kursowych.

Ten sam mechanizm sprawia, że świadczenie należne od kredytobiorcy pozostaje niedookreślone.

Jednocześnie bez znaczenia pozostaje okoliczność czy Bank w toku wykonywania umowy korzystał z uprawnień wynikających z postanowień umownych. Istotnym jest bowiem wyłącznie fakt, iż przysługiwała mu takowa sposobność.

Powyższe rozważania pozwalają na sformułowanie tezy, iż wysokość zobowiązania kredytobiorcy z tytułu zwrotu kapitału, ale także odsetek została określana dowolnie przez bank.

Jednocześnie wyłączenie opisywanej klauzuli z umowy skutkowałoby jej niezawarciem, co zgodnie z art. 58 § 3 kc czyni całą umowę o kredyt hipoteczny nieważną (wyrok TSUE z dnia 20 września 2017 roku sygn. akt C-186/16) „aby ustalić, czy warunek umowny, zgodnie z którym spłaty kredytu należy dokonywać w tej samej walucie obcej co waluta, w której kredyt został zaciągnięty powoduje, stojąc w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta, sąd krajowy musi sprawdzić, czy przedsiębiorca traktujący konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument ten przyjąłby taki warunek w drodze negocjacji indywidualnych” (zob. podobnie wyrok z dnia 14 marca 2013 r., Aziz, C‑415/11,  pkt 68, 69).

Prawną podstawę rozstrzygnięcia stanowi także norma z art. 358¹ kc, która głosi, iż postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie.

Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta.

Zgodnie z art. 3 Dyrektywy 93/13 warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, mogą być uznane za nieuczciwe, jeśli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Warunki umowy zawsze zostaną uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, zwłaszcza jeśli zostały przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Fakt, że niektóre aspekty warunku lub jeden szczególny warunek były negocjowane indywidualnie, nie wyłącza stosowania niniejszego artykułu do pozostałej części umowy, jeżeli ogólna ocena umowy wskazuje na to, że została ona sporządzona w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej.

Zapis art. 3 powołanej Dyrektywy w perspektywie konieczności dokonywania wykładni normy z art. 358¹ kc poprzez jej pryzmat, prowadzi do istotnego złagodzenia kryteriów stawianym skutkom postanowienia abuzywnego. Wystarczającą będzie zatem już znacząca nierównowaga jako wypełniająca kryteria rażącego naruszenia (wyrok TSUE z dnia 14 marca 2019 roku sygn. akt C-118/17 Dunai).

Jak wyjaśnił ponadto SA w Poznaniu w wyroku z dnia 6 kwietnia 2011 roku sygn. akt I ACa 232/11 okoliczność, iż konsument znał treść danego postanowienia a nawet rozumiał je, nie przesądza o tym, że zostało ono indywidualnie uzgodnione. Konieczne byłoby wykazanie, że konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego. Przyjęcie takiego wpływu byłoby możliwe przede wszystkim wówczas, gdyby konkretny zapis był z nim negocjowany.

Za niedozwolone postanowienie umowne w umowie o kredyt hipoteczny indeksowany do waluty obcej, typizowanej jako podtyp umowy kredytu, stanowiącej podstawę żądania pozwu uznać należy te postanowienia umowy, które nie podlegały negocjacjom, indywidualnym uzgodnieniom, a zatem te na które powód nie miał wpływu, a które dotyczą świadczenia głównego rzeczonego stosunku zobowiązaniowego. Za takowe niewątpliwie uznać należy przeliczenie zadłużenia wskazanego przez powoda w złotych na EUR po kursie kupna z  Tabeli banku w dniu faktycznej wypłaty kredytu, przyjęcie stopy referencyjnej jako Euriboru jako jednej z podstaw oprocentowania kredytu, wypłata kredytu po spełnieniu warunków wskazanych w umowie w terminie 5 dni roboczych od daty spełnienia warunków umownych.

Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, iż pomimo wyboru przez powoda waluty indeksacji, powołane powyżej klauzule jako zawarte w przygotowanym wzorze umowy, nie zostały indywidualnie uzgodnione, wykazując cechy abuzywności. Powód ich nie rozumiał, gdyż jego uwaga skupiona została przez pozwanego na walucie PLN (w tej walucie następowała wypłata).  

Jednocześnie przedmiotowe klauzule abuzywne stanowią świadczenie główne, co znalazło potwierdzenie w wyroku SN z dnia 8 czerwca 2004 roku wydanym w sprawie o sygn. akt I CK 635/03, który głosi, iż przez główne świadczenia stron należy rozumieć postanowienia o charakterze konstytutywnym dla danego typu czynności prawnych, a więc w przypadku umów nazwanych – dotyczące essentialia negotii umowy, postanowień przedmiotowo istotnych. Jako elementy konstrukcyjne umowy muszą być one przedmiotem uzgodnień stron, gdyż w przeciwnym razie nie doszłoby do zawarcia umowy. Ponadto TSUE w sprawie 260/18-Dziubak wyjaśnił, iż unieważnienie klauzul zakwestionowanych przez kredytobiorców doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również – pośrednio – do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją przedmiotowego kredytu do waluty. Klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy kredytu, takiej jak ta w postępowaniu głównym, w związku z czym obiektywna możliwość utrzymania obowiązywania przedmiotowej umowy kredytu wydaje się w tych okolicznościach niepewna. Wątpliwości rozwiane zostały w wyrokach SN z dnia 4 kwietnia 2019 roku w sprawie o sygn. akt III CSK 159/17 i z dnia 9 maja 2019 roku w sprawie o sygn. akt I CSK 242/18, który przesądza, iż klauzula indeksacyjna w umowie kredytu określa wysokość głównego świadczenia kredytobiorcy. Analogiczny wniosek wyprowadzić można z art. 4 powołanej Dyrektywy.

Omawiana klauzula nie została ponadto sformułowana w sposób jednoznaczny, prostym i zrozumiałym językiem, umożliwiając precyzyjne określenie wysokości świadczenia bez decyzji Banku, co czyni ją abuzywną stosownie do stanowiska wyrażonego w wyroku SN z dnia 19 kwietnia 2019 roku wydanego w sprawie o sygn. akt III CSK 159/17, w którym wskazano, iż analizowane postanowienia umowy i regulaminu nie określały precyzyjnie rzeczywistej wysokości świadczenia banku, jak też świadczeń kredytobiorców, w sposób możliwy do ustalenia bez decyzji banku. Brak było bowiem wskazania, na podstawie jakich kryteriów bank ustala kurs wymiany waluty obcej zarówno w momencie ustalenia kwoty kredytu, jego uruchomienia, jak i spłaty poszczególnych rat w razie spłaty w PLN.

Prowadzi to do wniosku, że w niniejszej sprawie postanowienia umowne określające główne świadczenia stron w postaci wypłaty kredytu, obowiązku zwrotu kredytu i uiszczenia odsetek nie były jednoznacznie określone w rozumieniu art. 385¹ § 1 KC (były bowiem dotknięte brakiem przejrzystości warunków umownych).

W ocenie Sądu Najwyższego opisany mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, zaś klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej kosztów kredytu, jest klauzulą niedozwoloną.

Wszak w istocie tak niejasne i niepoddające się weryfikacji określenie sposobu ustalania kursów wymiany walut stanowi dodatkowe, ukryte wynagrodzenie banku, które może mieć niebagatelne znaczenie dla kontrahenta, a którego wysokość jest dowolnie określana przez bank.

Dość wskazać, że o poziomie podlegającego wypłacie kredytu, jak też zwłaszcza o poziomie zadłużenia ratalnego (i to już spłaconego) konsument dowiaduje się post factum, po podjęciu odpowiedniej sumy z jego rachunku, służącego obsłudze zaciągniętego kredytu hipotecznego (tak wyrok SN z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016/11/134).

Jak wynika z wyroku TSUE z dnia 20 września 2017 roku wydanego w sprawie o sygn. akt C-186/16 wymóg wyrażenia warunku umownego prostym i zrozumiałym językiem, o którym mowa w art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 oznacza, że w wypadku umów kredytowych instytucje finansowe muszą zapewnić kredytobiorcom informacje wystarczające do podjęcia przez nich świadomych i rozważnych decyzji. W tym względzie wymóg ów oznacza, że warunek dotyczący spłaty kredytu w tej samej walucie obcej co waluta, w której kredyt został zaciągnięty, musi zostać zrozumiany przez konsumenta zarówno w aspekcie formalnym i gramatycznym, jak i w odniesieniu do jego konkretnego zakresu, tak aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości wzrostu lub spadku wartości waluty obcej, w której kredyt został zaciągnięty, ale również oszacować – potencjalnie  istotne – konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych. Kredytobiorca musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu w obcej walucie, ponosi pewne ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku dewaluacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie. Bank musi przedstawić ewentualne wahania kursów wymiany i ryzyko wiążące się z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej, zwłaszcza w przypadku, gdy konsument będący kredytobiorcą nie uzyskuje dochodów w tej walucie.

Uwzględnić należy, iż nawet rozważny konsument nie posiada wiedzy w zakresie kredytów czy ryzyka kursowego analogicznej do Banku ani umiejętności jej profesjonalnego zastosowania. Stąd przy ocenie ryzyka kursowego opiera się na informacji uzyskanej z Banku.

Zakres istotnych wiadomości, które udostępnione winny zostać przed wyrażeniem konsensusu z tej perspektywy, oceniać warto z punktu widzenia poziomu świadomości przeciętnego konsumenta o produktach finansowych danego rodzaju.

Wypełnienie zatem nawet ewentualnych rekomendacji KNF nie wyczerpie zakresu obowiązku informacyjnego obciążającego Bank.

Z tego punktu widzenia, powód nie został w sposób wyczerpujący pouczony o możliwych konsekwencjach zawieranej umowy, składając wyłącznie zmarginalizowane oświadczenie o świadomości bliżej niesprecyzowanego ryzyka kursowego. 

Jednocześnie oceny abuzywności danego postanowienia dokonywać należy z daty zawarcia umowy (uchwała SN z dnia 20 czerwca 2018 roku sygn. akt III CZP 27/17).

Można zatem stwierdzić, że z powołanych przepisów dyrektywy 93/13, interpretowanych z uwzględnieniem orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wynika jasno, iż okoliczności, które zaistniały po zawarciu umowy, nie mają znaczenia dla oceny abuzywności postanowienia.

W ramach tej oceny należy natomiast uwzględnić skutki, o których przedsiębiorca wiedział albo mógł wiedzieć przy zawieraniu umowy i które mogły wpływać na jej wykonanie w przyszłości. Wskazówki te mają charakter wiążący i muszą być uwzględnione w ramach prounijnej wykładni art. 385¹ § 1 KC ( wyrok TSUE z dnia 20 września 2017 roku sygn. akt C-186/16).

Oceny nieuczciwego charakteru warunku umownego, o którym mowa w art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 (Dz.Urz.UE.L z 1993 r., Nr 95, str. 29) należy dokonywać w odniesieniu do momentu zawarcia danej umowy, z uwzględnieniem ogółu okoliczności, które mogły być znane przedsiębiorcy w owym momencie i mogły mieć wpływ na późniejsze jej wykonanie. Do sądu krajowego należy ocena istnienia ewentualnej nierównowagi w rozumieniu rzeczonego przepisu, której to oceny należy dokonać w świetle ogółu okoliczności faktycznych sprawy w postępowaniu głównym i z uwzględnieniem między innymi fachowej wiedzy przedsiębiorcy, w tym przypadku banku, w zakresie ewentualnych wahań kursów wymiany i ryzyka wiążących się z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej.

Za niedozwoloną w świetle powyższych rozważań uznać należy ponadto klauzulę spreadu walutowego, której nieprecyzyjny zapis pozwala na odchylenia kilkunastoprocentowe, a tym samym manipulację wysokością zobowiązania w czasie. Jak wskazał SN w wyroku z dnia 22 stycznia 2016 roku sygn. akt I CSK 1049/14, szczegółowość treści analizowanej klauzuli nie jest jednak odpowiednio wystarczająca. Nietrudno zauważyć, że pozwanemu Bankowi znane są wszystkie parametry pozwalające określić poziom spłacanej raty kredytowej w odpowiednim czasie. Bank nie tylko zna średni kurs NBP (z dnia poprzedniego i obecny), ale i tworzy dziennie zmieniające się własne tabele kursów i sam określa to, jaka tabela kursów będzie obowiązująca w chwili dokonania spłaty raty kredytu przez kredytobiorcę. Tymczasem w odniesieniu do średniego kursu walut NBP (tzw. fixingu) wiedza kontrahenta banku ma już charakter „historyczny”, ponieważ może on poznać jedynie fixing z dnia poprzedzającego spłatę kredytu. Brak jest ponadto podstaw do zastosowania stawki bazowej EURIBOR do waluty PLN.

O poziomie zadłużenia ratalnego (i to już spłaconego) konsument dowiaduje się więc post factum, bowiem dochodzi najczęściej do podjęcia odpowiedniej sumy z jego odpowiedniego rachunku, służącego obsłudze zaciągniętego kredytu hipotecznego. Ten stan rzeczy oznacza wyraźną nierówność informacyjną obu partnerów.

Szczegółowy sposób określenia kursu (odpowiedni algorytm) Bank zachowuje dla siebie i to w celu zachowania tajemnicy przedsiębiorstwa bankowego i utrzymania jego konkurencyjności na rynku w obszarze usług związanych z obrotem walutowym.

Tymczasem w treści kwestionowanej klauzuli pozostawia się dla konsumenta elementy pozwalające tylko w przybliżeniu określić aktualny poziom zadłużenia ratalnego (fixing wczorajszy, niepewność odnośnie do zastosowanej przez Bank własnej tabeli  kursów walut w zależności od chwili dokonania spłaty kredytu).

Wspomniany czynnik informacyjny może być istotny przy wyższych różnicach kursów walut, bowiem kwestia dodatkowego obciążenia kontrahenta (wzrostu wartości wykorzystanej w złotych kwoty kredytu w stosunku do waluty obcej) w sposób zasadniczy wpływa na jego sytuację w stosunku kredytowym (podobnie TSUE w wyroku z dnia 30 kwietnia 2014 roku sygn. akt C-26/13).

W niniejszej sprawie należy zaznaczyć ponadto, że ponieważ wyłączenie oceny nieuczciwego charakteru warunku jest ograniczone do relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług, nie może ono mieć zastosowania do przypadku podważenia asymetrii między kursem sprzedaży waluty obcej, który ma być stosowany zgodnie z tym warunkiem przy obliczaniu rat kredytu, a kursem kupna tej waluty (…). Co więcej, wyłączenie to nie może znajdować zastosowania do warunków,  które ograniczają się do określenia, w celu obliczenia rat kredytu, kursu wymiany waluty obcej, w której został denominowany kredyt, nie przewidując jednak świadczenia przez kredytodawcę żadnej usługi w związku z tym obliczeniem i nie ustalając w związku z tym żadnego „wynagrodzenia”, którego stosunek jako świadczenia wzajemnego do dostarczonej przez kredytodawcę usługi nie może być przedmiotem oceny nieuczciwego charakteru na podstawie art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13.

Do celów przestrzegania wymogu przejrzystości zasadnicze znaczenie zyskuje kwestia, czy umowa wskazuje w sposób przejrzysty powody i specyfikę mechanizmu przeliczania waluty obcej, a także związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach dotyczących uruchomienia kredytu, tak by konsument mógł przewidzieć, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tego faktu konsekwencje ekonomiczne.

Podsumowując wskazać należy, iż abuzywność postanowienia dotyczącego klauzuli indeksacyjnej w całości, nie wynika z samego włączenia jej do umowy, która z uwagi na charakter kontraktu stanowi immanentną cechę obrotu walutowego, lecz z nieprawidłowego pouczenia o zakresie ryzyka kursowego, które w zasadzie uniemożliwia podjęcie racjonalnej decyzji kontraktowej, godząc w równowagę kontraktową na poziomie informacyjnym.

Sąd dopatruje się naruszenia normy z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe, zgodnie z którym „Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności(…) kwotę i walutę kredytu, (…) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany. Aktualna treść cytowanej normy, pozwala na pełniejszą wykładnię celu rzeczonej regulacji.

Stosownie do treści analizowanego stosunku umownego, kwota udzielonego powodowi kredytu ustalona została przez niego w złotych, następnie przez bank samodzielnie w EUR wg autorytarnie określonego kursu kupna waluty, w narzuconej dacie wypłaty.

Powyższy mechanizm pozbawił powoda realnego wpływu na kwotę zaciąganego zobowiązania, która ustalona została przez niego w przybliżeniu w złotych. Od tego momentu wszelkie decyzje, w tym o wysokości zaciągniętego kredytu w EUR, wysokości jego rzeczywistej wypłaty decydował wyłącznie bank.

Zgodnie z art. 358¹ § 2 kc wysokość świadczenia pieniężnego może być uzależniona od innego niż pieniądz miernika wartości.

Mając na uwadze  powyższe, orzeczono jak w sentencji na zasadzie art. 58 § 2 i 3 kc, w zw. z art. 353¹ kc, w zw. z art. 384 § 1 i 2 kc w zw. z art. 358 § 2 kc, 358¹ kc § 1-3 kc w zw. z art. 232 kpc.

Podstawę prawną rozstrzygnięcia o odsetkach ustawowych za opóźnienie stanowi norma z art. 481 k.c. Sąd przyjął jednocześnie, iż dochodzona wierzytelność ma bezterminowy charakter. Jej wymagalność zależy zatem od spełnienia przez wierzyciela przesłanek  z art. 455 kc w zw. z art. 120 kc, a więc wezwania dłużnika do dobrowolnej spłaty długu.

W niniejszej sprawie pismem z dnia 24 kwietnia 2023 roku powód wezwał pozwany bank do dobrowolnej zapłaty, wyznaczając termin 14 dni. Rzeczony monit został doręczony dnia 28 kwietnia 2023 roku. Strona pozwana pozostaje zatem w opóźnieniu od dnia 13 maja 2023 roku.

O kosztach procesu orzeczono na  zasadzie art. 98 § 1, §1¹ i § 3 kpc uznając, iż powód wygrał w całości. Na zasądzone koszty złożyła się opłata sądowa od pozwu w wysokości 1.000 zł, kwota 11.800,00 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego, powiększona o 1000 zł z uwagi na stopień skomplikowania sprawy i rozprawę, która miała miejsce oraz kwota 17,00 zł tytułem opłaty skarbowej od złożonego dokumentu pełnomocnictwa.

 Sygn. akt I C 2446/23

Sekr./proszę:

1. odnotować uzasadnienie;
2. odpis wyroku z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi strony pozwanej;
3. 14 dni.

Kraków, dnia 13 maja 2024 roku           

Sędzia del. Alicja Węglowska