Sygn. akt I C 428/22

Uzasadnienie

wyroku Sądu Okręgowego w Tarnowie z dnia 22 listopada 2023 roku.

            Powodowie: [OSOBA] w pierwotnie wniesionym pozwie, w którym wartość przedmiotu sporu była wskazana na kwotę 193.775,30 złotych domagali się zasądzenia od strony pozwanej PKO Banku Polskiego S.A. z siedzibą w Warszawie na ich rzecz łącznie (do ich niepodzielnej ręki) kwoty 72.441,84 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w płatności liczonymi od dnia 23 lipca 2021 r. do dnia zapłaty. [OSOBA] o zasądzenie od strony pozwanej PKO Banku Polskiego S.A. łącznie (do ich niepodzielnej ręki) kwoty 28.361.53 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w płatności liczonymi od dnia 23 lipca 2021 r. do dnia zapłaty, a ewentualnie gdyby żądanie w tym zakresie nie zostało przez Sąd uwzględnione, zasądzenie od strony pozwanej PKO Banku Polskiego S.A. łącznie (do ich niepodzielnej ręki) kwoty 31.100,91 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w płatności liczonymi od dnia 23 lipca 2021 r. do dnia zapłaty.

W dniu 12 grudnia 2022 roku powodowie [OSOBA] (k. 215) i dodatkowo, poza niezmienionym żądaniem zapłaty wnieśli o ustalenie, że nie istnieje stosunek zobowiązaniowy wynikający z umowy kredytu hipotecznego MIX nr 203-1222721797/43/2008 z dnia 28 kwietnia 2008 roku zawartej pomiędzy powodami a stroną pozwaną – Powszechną Kasą Oszczędności Bankiem Polskim S.A. z siedzibą w Warszawie.

            W zakresie zwrotu kosztów postępowania, powodowie [OSOBA] o zasądzenie od strony pozwanej PKO Banku Polskiego S.A. zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Na uzasadnienie swoich żądań powodowie [OSOBA] zawierającą stan faktyczny sprawy oraz powołali podstawy materialnoprawne dochodzonych  pozwem roszczeń, których nie ma potrzeby w tym miejscu powtarzać, bo są one stronom znane (k. 3 – 32 i k. 215 – 221).

W odpowiedzi na pozew (k. 112), i piśmie procesowym stanowiącym odpowiedź na modyfikację powództwa (k. 279) strona pozwana Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski Spółka Akcyjna z siedzibą w Warszawie wniosła o oddalenie powództwa w całości jako bezzasadnego oraz zasądzenie od powodów [OSOBA] kosztów postępowania, w tym koszów zastępstwa procesowego według norm prawem przewidzianych wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Uzasadniając swoje stanowisko, strona pozwana przedstawiła także własną obszerną argumentację przemawiającą – w jej ocenie – za bezzasadnością wywiedzionego przez powodów [OSOBA] (k. 116 – 134v i k. 279 – 284).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 24 kwietnia 2008 roku powodowie [OSOBA] i [OSOBA] złożyli wniosek o udzielenie im kredytu denominowanego do waluty obcej, tj. waluty franka szwajcarskiego (CHF), wskazując jako łączną kwotę wnioskowanego kredytu – 120.000,00 zł. Kwota ta została przeliczona na walutę CHF po kursie 2,0653, co stanowiło równowartość 58.102,94 CHF.

W czasie składania wniosku powód [OSOBA] na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony i osiągał w ostatnich trzech miesiącach średni dochód w wysokości 4.838,30 zł brutto. Z kolei powódka wskazała, że pracuje na stanowisku technika elektroradiologii na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony i jej średni dochód brutto z ostatnich trzech miesięcy wynosił 1.708,42 zł.

Dowód: wniosek kredytowy z dnia 24 kwietnia 2008 roku wraz z załącznikami – k. 159 – 164.

Wobec pozytywnej decyzji kredytowej, powodowie w dniu 28 kwietnia 2008 roku zawarli z Powszechną Kasą Oszczędności Bankiem Polskim S.A. z siedzibą w Warszawie, umowę kredytu hipotecznego MIX ze zmiennym oprocentowaniem nr 203-1222721797/43/2008. Na podstawie tej umowy pozwany PKO Bank Polski S.A. kredytu w kwocie 58.102,94 CHF, co stanowiło równowartość kwoty 120.000,00 zł według kursu kupna dewiz z dnia złożenia wniosku o kredyt (Tabela kursów PKO BP SA z dnia 24 kwietnia 2008 roku). Kredyt został udzielony powodom na potrzeby własne z przeznaczeniem na spłatę kredytu konsolidacyjnego udzielonego przez PKO BP SA, spłatę kredytu gotówkowego udzielonego przez PKO BP SA, spłatę kredytu odnawialnego udzielonego przez PKO BP SA Oddział w nr ROR, spłatę karty kredytowej nr rachunku oraz na cel dowolny. Dla nieruchomości będącej zabezpieczeniem kredytu, położonej w Bochni przy ulicy [ADRES], była prowadzona księga wieczysta KW nr [KW] przez Sąd Rejonowy w. Kredyt został udzielony na okres 240 miesięcy, licząc od dnia zawarcia umowy do dnia 15 kwietnia 2028 roku. Stawka referencyjna w dniu sporządzenia umowy wynosiła 2,84 p.p., zaś stała marża PKO BP SA wynosiła 2,74 p.p. Podwyższenie marży PKO BP SA do dnia przedłożenia w PKO BP SA dokumentu potwierdzającego dokonanie prawomocnego wpisu hipoteki, o którym mowa w § 4 CSU wynosiło 0,9 p.p. W dniu sporządzenia umowy oprocentowanie kredytu w stosunku rocznym wynosiło 5,58 p.p. Rzeczywista roczna stopa procentowa wynosiła 6,81 p.p. Roczna stopa procentowa dla zadłużenia przeterminowanego na dzień sporządzenia umowy wynosiła 29 p.p. (§ 2 ust. 1 – 8 i 10 -  11 CSU).

Szacunkowy całkowity koszt kredytu w dniu sporządzenia umowy został określony na kwotę 85.257,71 zł i składały się na niego prowizja za udzielenie kredytu w wysokości 1% kwoty kredytu, tj. kwota 581,03 CHF oraz szacunkowa wysokość kosztu, który kredytobiorcy zobowiązani byli ponieść z tytułu odsetek – 83.906,20 zł. Pozostałe szacunkowe koszty łącznie wynosiły 692,00 zł, w tym: ustanowienie hipoteki zwykłej i kaucyjnej, na podstawie oświadczenia PKO BP S.A. wydanego w trybie art. 95 ustawy Prawo Bankowe – 400  zł, koszt oszacowania wartości nieruchomości – 150 zł, podatek od czynności cywilnoprawnych – 142 zł. Szacunkowa łączna kwota wszystkich kosztów, opłat i prowizji w związku z zawartą umową wynosiła 84.715,71 zł (§ 3  ust. 1 i 3 – 4 CSU).

Zgodnie z umową, docelowe zabezpieczenie spłaty kredytu stanowiły:

1. hipoteka zwykła do kwoty 58.102,94 CHF na nieruchomości, do której prawo własności przysługuje [OSOBA] i [OSOBA], położonej w przy ulicy [ADRES], dla której jest prowadzona księga wieczysta KW nr [KW] przez Sąd Rejonowy w
2. hipoteka kaucyjna do kwoty 16.849,85 CHF na nieruchomości, do której prawo własności przysługuje [OSOBA] i [OSOBA], położonej w przy ulicy [ADRES], dla której jest prowadzona księga wieczysta KW nr [KW] przez Sąd Rejonowy w
3. przelew wierzytelności pieniężnej z umowy ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych, potwierdzony przez ubezpieczyciela, przy czym suma ubezpieczenia nie może być niższa niż wartość aktualnego zadłużenia z tytułu kredytu udzielonego przez PKO BP SA,
4. weksel in blanco z klauzulą bez protestu wraz z deklaracją wekslową,
5. podwyższenie marży PKO BP SA do dnia przedłożenia w PKO BP SA dokumentu potwierdzającego dokonanie prawomocnego wpisu hipoteki. (§ 4 ust. 1 – 4 CSU).

Wypłata kredytu miała zostać dokonana jednorazowo kredytobiorcom w formie przelewu na rachunek kredytobiorców na spłatę kredytów. Całkowita wypłata kredytu miała nastąpić do dnia 15 maja 2008 roku (§ 6 ust. 1, 2 i 3 CSU).

Kredytobiorcy byli zobowiązani do spłaty całości wynikającego z umowy zadłużenia w terminie do dnia 15 kwietnia 2028 roku. Spłata kredytu następowała
w annuitetowych ratach kapitałowo-odsetkowych. Spłata raty kredytu miała następować 15-tego dnia każdego miesiąca (§ 7 ust. 1, 3 i 5 CSU).

Kredyt był wypłacany:

• w walucie wymienialnej – na finansowanie zobowiązań kredytobiorców poza granicami RP oraz w przypadku zaciągnięcia kredytu na spłatę kredytu walutowego,
• w walucie polskiej – na finansowanie zobowiązań w RP.

W przypadku wypłaty kredytu albo transzy w walucie polskiej, stosowano kurs kupna dla dewiz obowiązujący w PKO BP SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej Tabeli kursów. W przypadku wypłaty kredytu albo transzy w walucie wymienialnej innej niż waluta kredytu, stosowano kursy kupna/sprzedaży dla dewiz obowiązujące w PKO BP SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego, według aktualnej Tabeli kursów (§ 4 ust. 1 – 3 COU).

            Dla celów ustalenia stawki referencyjnej – PKO BP SA posługiwał się stawką LIBOR publikowaną odpowiednio o godz. 11.00 GMT lub 11.00 na stronie informacyjnej Reuters w drugim dniu poprzedzającym dzień rozpoczynający pierwszy i kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywanie stawki referencyjnej, zaokrągloną według matematycznych zasad do czterech miejsc po przecinku. W przypadku braku notowań stawki referencyjnej LIBOR dla danego dnia do wyliczenia stopy procentowej zastosowanie miały odpowiednio notowania z dnia poprzedzającego, w którym było prowadzone notowanie stawki LIBOR (§ 7 ust. 1 COU).

            Rzeczywista roczna stopa procentowa, o której mowa w § 2 pkt 10 CSU, została wyliczona na podstawie wielkości wyrażonej w walucie kredytu. W celu obliczenia stopy procentowej o której mowa powyżej, opłata przygotowawcza, o której mowa w § 3 ust. 1 pkt 1 CSU, oraz koszty, o których mowa w § 3 CSU wyrażone w walucie polskiej – zostały przeliczone na równowartość w walucie kredytu, przy zastosowaniu obowiązującego w chwili rejestracji umowy w systemie informatycznym PKO BP SA kursu sprzedaży dla dewiz, zgodnie z aktualną Tabelą kursów (§ 10 ust. 1 i 2 COU).

            Szacunkowy całkowity koszt kredytu, o którym mowa w § 3 ust. 1 CSU został wyliczony zgodnie z ustawą z dnia 20 lipca 2001 roku o kredycie konsumenckim. Do obliczenia szacunkowego całkowitego kosztu kredytu – przy przeliczeniu kwot wyrażonych w walucie kredytu na równowartość kwot wyrażonych w walucie polskiej – PKO BP S.A. stosował kurs sprzedaży dla dewiz, zgodnie z aktualną Tabelą kursów, obowiązujący w chwili rejestracji umowy w systemie informatycznym PKO BP SA (§ 14 ust. 4 COU).

            Prowizja od udzielonego kredytu, płatna w dniu zawarcia umowy, miała zostać przeliczona na walutę polską przy zastosowaniu wynikającego z aktualnej Tabeli kursów kursu sprzedaży dla:

• dewiz – w przypadku wpłaty w formie przelewu środków,
• pieniędzy – w przypadku wpłaty w formie gotówkowej (§ 16 ust. 1 COU).

W przypadku dokonywania spłat  zadłużenia kredytobiorców z:

• ROR – środki z rachunku miały być pobierane w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której został udzielony kredyt, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego w PKO BP S.A. w dniu, o którym mowa w § 7 ust. 5 CSU, według aktualnej Tabeli kursów,
• rachunku walutowego – środki z rachunku miały być pobierane:

1. w walucie kredytu, w wysokości stanowiącej kwotę kredytu lub ratę spłaty kredytu,
2. w walucie innej niż waluta kredytu, w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony był kredyt, przy zastosowaniu kursów kupna/sprzedaży dla dewiz, obowiązujących w PKO BP S.A. w dniu, o którym mowa w § 7 ust. 5 CSU, według aktualnej Tabeli kursów.

• rachunku technicznego – środki z rachunku miały być pobierane w walucie kredytu w wysokości stanowiącej kwotę kredytu lub raty. Wpłaty dokonywane na rachunek techniczny w walucie innej niż waluta kredytu, miały być przeliczane na walutę kredytu przy zastosowaniu kursów kupna/sprzedaży dla walut, obowiązujących w PKO BP S.A. według aktualnej Tabeli kursów (§ 22 ust. 2 COU).

Niespłacenie przez kredytobiorców części albo całości raty spłaty kredytu
w terminie określonym w umowie, miało spowodować, że należność z tytułu zaległej spłaty staje się zadłużeniem przeterminowanym i mogła zostać przez PKO BP SA przeliczona na walutę polską, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego w PKO BP S.A. w dniu, o którym mowa w § 7 ust. 5 CSU, według aktualnej Tabeli kursów (§ 32 ust. 1 COU).

Jeżeli spłata zadłużenia przeterminowanego i odsetek nastąpiłaby w walucie innej niż waluta polska:

• w formie bezgotówkowej – kwota wpłaty miała zostać przeliczona na kwotę stanowiącą równowartość w walucie polskiej – według kursu kupna dla dewiz, obowiązującego w PKO BP S.A. w dniu wpływu środków na rachunek ,
  z którego następowała spłata rat kredytu, zgodnie z aktualną Tabelą kursów,
• w formie gotówkowej – kwota wpłaty miała zostać przeliczona na kwotę stanowiącą równowartość w walucie polskiej – według kursu kupna dla pieniędzy, obowiązującego w PKO BP S.A. w dniu wpływu środków na rachunek z którego następowała spłata rat kredytu, zgodnie z aktualną Tabelą kursów (§ 36 ust. 1 COU).

Bank mógł wypowiedzieć umowę kredytu w części dotyczącej warunków spłaty w przypadku:

• niedokonania przez kredytobiorców spłaty dwóch kolejnych rat kredytu
  w terminach określonych przez PKO BP SA w wysłanych do kredytobiorców
  i poręczycieli dwóch kolejnych przypomnieniach, o których mowa w umowie,
• naruszenia przez kredytobiorców postanowień umowy,
• wykorzystania kredytu niezgodnie z celem określonym w umowie,
• utraty lub przewidywanej, według oceny PKO BP S.A., utraty zdolności kredytobiorców do spłaty kredytu, zwiększenia zadłużenia z tytułu wzrostu kursów waluty kredytu lub zmniejszenia się wartości zabezpieczenia, PKO BP S.A. mógł wypowiedzieć umowę w części dotyczącej warunków spłaty
  lub domagać się ustanowienia przez kredytobiorców dodatkowego zabezpieczenia spłaty kredytu, a w przypadku gdy kredyt został wypłacony
  w transzach – wstrzymać dalszą wypłatę kredytu (§ 40 COU).

Okres wypowiedzenia umowy wynosił 30 dni, licząc od dnia następnego po dniu doręczenia kredytobiorcom wypowiedzenia umowy. (§ 41 ust. 2 COU).

Dowód:

• umowa kredytu hipotecznego MIX ze zmiennym oprocentowaniem nr 203-1222721797/43/2008 z dnia 28 kwietnia 2008 roku z załącznikami – k. 39 – 47, k. 147 – 156.

W dniu 16 listopada 2011 roku strony zawarły aneks nr 1 do przedmiotowej umowy, w którym postanowiły o otwarciu dla kredytobiorców dodatkowego, bezpłatnego i nieoprocentowanego rachunku prowadzonego w walucie obcej, co umożliwiło powodom spłatę kredytu w CHF.

Dowód:

• aneks nr 1 z dnia 16 listopada 2011 roku – k. 48 – 48v, k. 157 – 157v.

W okresie od 29 kwietnia 2008 roku do 16 czerwca 2021 roku, powodowie [OSOBA] wynikające z zaciągniętej umowy kredytowej. W tym czasie spłacili na rzecz pozwanego banku kwoty w łącznej wysokości 72.441,84 zł i 28.361,53 CHF.

Dowód:

• zaświadczenie z dnia 17 czerwca 2021 roku wraz z zestawieniem spłaty kredytu w okresie od 29 kwietnia 2008 roku do 16 czerwca 2021 roku – k. 53 – 57v., oraz dokonane na tej podstawie zestawienie sum spłat osobno w PLN i osobno w CHF – k. 58-61

Pismem reklamacyjnym z dnia 5 lipca 2021 roku, powodowie [OSOBA] do zapłaty na ich rzecz kwot: 72.441,84 zł oraz 28.361,53 CHF tytułem zwrotu nienależnego świadczenia spełnionego od dnia 16 czerwca 2008 roku do dnia 15 czerwca 2021 roku. W uzasadnieniu tego żądania powodowie [OSOBA] nieistnienie, ewentualnie nieważność umowy kredytu hipotecznego MIX nr 203-1222721797/43/2008 z dnia 28 kwietnia 2008 roku, w związku z wprowadzeniem przez bank do jej treści klauzul abuzywnych, w szczególności dotyczących waloryzacji kredytu oraz rat kredytu. W piśmie tym powodowie [OSOBA] termin 14 dni (liczony od daty otrzymania wezwania) do zapłaty na ich rzecz wskazanych kwot.

Powyższe wezwanie zostało doręczone stronie pozwanej w dniu 8 lipca 2021 roku.

W odpowiedzi na reklamację pozwany [OSOBA], że przedmiotowa umowa kredytu jest realizowana w sposób prawidłowy i nie widzi podstaw do uznania roszczeń powodów.

Dowód:

• reklamacja z dnia 5 lipca 2021 roku – k. 49 – 50v,
• odpowiedź pozwanej [OSOBA] z dnia 21 lipca 2021 roku – k. 51 – 52.

[OSOBA] i [OSOBA] zaciągnęli przedmiotowy kredyt w celu spłaty zaciągniętych wcześniej u strony pozwanej [OSOBA], kredytu gotówkowego, kredytu odnawialnego w ramach ROR, spłata zadłużenia na karcie kredytowej. Nadto powodowie [OSOBA] środki finansowe na wykonanie elewacji i ocieplenia domu w którym już mieszkali. [OSOBA] kredyt z długim okresem spłaty, dzięki któremu spłaciliby wyżej wymienione kredyty. Po dokonaniu analizy kosztów kredytu wyrażonego w złotówkach i frankach szwajcarskich powód [OSOBA], że kredyt w CHF jest korzystniejszy – obliczył, że przy kwocie kredytu wynoszącej 120.000.00 zł rata miesięczna w kredycie frankowym jest znacznie mniejsza niż rata przy kredycie złotowym.

W trakcie wizyt w banku, powodowie [OSOBA] negocjacji treści postanowień umownych, w tym też tych odnoszących się do kursu wymiany walut stosowanych przez stronę pozwaną. [OSOBA] wypłaty kredytu. Kredyt miał być spłacany z konta ROR powodów [OSOBA] pozwaną, w złotówkach. Raty kredytu były pobierane automatycznie. [OSOBA] posiadania na koncie odpowiednich środków pieniężnych na spłatę zadłużenia. Doradca w pozwanym [OSOBA], że kredyt miał być spłacany w złotówkach, nie było mowy o możliwości spłaty w CHF. Dopiero w 2011 roku na mocy aneksu powodowie [OSOBA] kredytu w CHF. [OSOBA] wypłaty kredytu bezpośrednio w CHF, zresztą potrzebowali złotówek, gdyż przedmiotowy kredyt przeznaczony był m.in. na spłatę innych kredytów złotowych.

[OSOBA] z treścią umowy tuż przed jej podpisaniem, nie  mieli możliwości negocjowania istotnych postanowień umownych. Umowa była sporządzona na wzorcu, na którym wpisano jedynie dane powodów, kwotę kredytu oraz cel kredytu, a sformułowania które ich nie dotyczyły zostały wykreślone. [OSOBA], czy pracownik banku tłumaczył im na czym polega umowa kredytu waloryzowanego kursem waluty obcej. Wiedzieli jedynie, że rata kredytu wraz z odsetkami będzie podawana w CHF i przeliczana na złotówki według kursu dnia. Pracownik banku nie informował powodów, że bank stosuje spread walutowy, jak również nie wyjaśnił im znaczenia tego pojęcia. Nadto doradca w banku nie informował powodów, że bank może dowolnie ustalać kurs wymiany walut. [OSOBA] o tym, że ryzyko związane z zawarciem przedmiotowej umowy kredytowej jest nieograniczone. Powodom nie została przedstawiona symulacja, z której wynikałoby jak zmieni się nie tylko wysokość raty kredytowej ale i salda zadłużenia w złotówkach oraz całkowitego kosztu kredytu przy istotnej zmianie kursu franka szwajcarskiego bądź złotówki, np. o 50% lub 100%.

W momencie zawierania umowy kredytu jak i później powodowie [OSOBA] gospodarczej.

Dowód:

• przesłuchanie powoda [OSOBA] – k. 336 – 343,
• przesłuchanie powódki [OSOBA] – k. 345 – 350v.

Powyższych ustaleń Sąd dokonał w oparciu o dokumenty dołączone do pozwu oraz odpowiedzi na pozew; przy czym Sąd nie opierał się na przedłożonych przez strony analizach, prywatnych opiniach, stanowiskach oraz wyliczeniach sporządzonych przez strony we własnym zakresie celem potwierdzenia swoich  stanowisk procesowych. Nie są to bowiem środki dowodowe pozwalające na ustalenie okoliczności  istotnych dla rozstrzygnięcia. Dokumenty te  służą raczej wsparciu prezentowanych  przez strony  poglądów  i stanowisk  w zakresie spornej w doktrynie  i orzecznictwie kwestii ważności i abuzywności zapisów tzw. „umów kredytów frankowych”. W odniesieniu do tych kwestii  Sąd orzekający nie jest związany tymi poglądami, opiniami i stanowiskami  i obowiązany jest dokonać we własnym zakresie  oceny materialnoprawnej żądań pozwu, z uwzględnieniem okoliczności konkretnej sprawy.

Za wiarygodne Sąd uznał zeznania powodów [OSOBA] i [OSOBA], albowiem były one logiczne, konsekwentne i spójne, a nadto korespondowały z treścią przedłożonych dokumentów.

Na podstawie art. 235² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. Sąd pominął wnioski dowodowe stron  zawarte w pozwie i w odpowiedzi na pozew o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu bankowości i rachunkowości, gdyż okoliczności co do których mieliby wypowiadać się biegli są nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy i zmierzają jedynie do przedłużenia postępowania. Sąd uznał bowiem, iż w sytuacji przyjęcia, że umowa jest  nieważna (przede wszystkim z uwagi na zawarte w niej postanowienia niedozwolone), nie ma potrzeby dokonywania skomplikowanych przeliczeń wymagających wiedzy specjalnej biegłego. Przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego w takiej sytuacji jest zbędne i skutkowałoby jedynie nieuzasadnionym przedłużeniem postępowania.

Sąd ustalając stan faktyczny nie opierał się na zeznaniach świadków [OSOBA] i [OSOBA] ci podali, że nie mają wiedzy odnośnie okoliczności zawierania przedmiotowej umowy kredytu. Świadkowie przekazali tylko ogólne informacje, które rzekomo były udzielane wszystkim klientom przy zawieraniu umów tego rodzaju kredytu, ale w istocie skoro osoby te nie pamiętają powodów, to nie da się na podstawie ich zeznań stwierdzić czy i jakie informacje bank przekazał powodom, zeznania te pozostają zatem bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd Okręgowy rozważył, co następuje:

Powództwo  w zakresie głównych żądań  określonych w punktach: 1, 2 i 3 pisma procesowego modyfikującego pozew  (k. 215) zasługiwało  w całości  na uwzględnienie , toteż nie było potrzeby rozstrzygania o żądaniu ewentualnym.

W przedstawionym uprzednio stanie faktycznym sprawy  występują - w ocenie Sądu – podstawy do ustalenia nieważności umowy kredytu hipotecznego MIX ze zmiennym oprocentowaniem nr 203-1222721797/43/2008 zawartej w dniu 28 kwietnia 2008 roku pomiędzy powodami [OSOBA] i [OSOBA] a [OSOBA] Polskim S.A. Oddział 1 w Bochni, przede wszystkim z uwagi na zawarte w tej umowie abuzywne postanowienia określające mechanizm waloryzacji (w szczególności § 4 ust. 1 i 2, § 16 ust. 1, § 22 ust. 2  COU).

W zmodyfikowanym żądaniu pozwu, powodowie [OSOBA] o zapłatę wystąpili z żądaniem ustalenia nieważności umowy  kredytu, dlatego też w pierwszej kolejności należało rozstrzygnąć, czy przysługiwał im interes prawny - w rozumieniu przepisu art. 189 k.p.c. - w żądaniu takiego ustalenia. O ile w przeszłości kwestia przysługiwania  kredytobiorcom (konsumentom) interesu prawnego w ustaleniu nieważności umowy kredytowej wywoływała pewne spory w  orzecznictwie, tak aktualnie zgodnie już przyjmuje się, że powodowie [OSOBA] do wytoczenia powództwa o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego, mimo przysługiwania im powództwa o świadczenie lub mimo wytoczenia przeciwko nim powództwa o świadczenie przez bank  na podstawie spornego stosunku prawnego, jeżeli z tego stosunku wynikają jeszcze inne lub dalej idące skutki, których dochodzenie w drodze powództwa o  świadczenie nie jest możliwe lub nie jest jeszcze aktualne. W takim wypadku jedynie powództwo o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego może w sposób definitywny rozstrzygnąć niepewną sytuację prawną powodów i zapobiec także na przyszłość możliwym sporom, a tym samym w pełni zaspokoić interes powodów. W niniejszej  sprawie interes prawny powodów [OSOBA] w dążeniu do definitywnego zakończenia sporu pomiędzy stronami  na tle istnienia (nieistnienia) umowy kredytowej z dnia  28 kwietnia 2008 roku. Ostateczne rozstrzygnięcie o powództwie o ustalenie nieważności umowy znosi bowiem stan niepewności powodów [OSOBA] prawnych zarówno dla zapłaconych już  rat kredytowych, jak i rat, których termin wymagalności jeszcze nie nastąpił;  nadto przesądza również o sposobie rozliczenia kwestionowanej umowy. Wyrok odnoszący się jedynie do roszczenia dotyczącego zapłaty nie kończyłby w sposób definitywny sporu powstałego pomiędzy stronami na tym tle. Istotne jest także i to, że wyrok ustalający ma decydujące znaczenie dla istnienia ustanowionych w umowie  zabezpieczeń  ujawnionych w księdze wieczystej (hipoteki). Wreszcie nie można pomijać również treści art. [KW] § 1 k.p.c., z którego wynika moc wiążąca  prawomocnego wyroku. Stan związania, o jakim mowa w powołanym przepisie - co do zasady - ograniczony jest tylko  do rozstrzygnięcia zawartego w sentencji  orzeczenia i nie obejmuje jego motywów (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2022 roku, II CSKP 474/22, Legalis; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2022 roku, II CSKP 19/22, Legalis; wyrok Sądu Najwyższego  z dnia 10 maja 2022 roku, II CSKP 163/22 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego  w Warszawie z dnia 25 sierpnia 2022 roku, V ACa 439/20, Legalis).

Powracając do treści analizowanej umowy - wbrew stanowisku strony pozwanej -  powodowie [OSOBA] umowy w samej jej konstrukcji, której istotą był zastosowany mechanizm waloryzacji, lecz  nieważność umowy łączyli - przede wszystkim - z zawartymi w jej treści niedozwolonymi postanowieniami określającymi sposób przeliczenia kredytu oraz rat.

Trzeba bowiem zgodzić się ze stroną pozwaną,  że orzecznictwo oraz doktryna potwierdzają dopuszczalność zawierania umów o kredyt indeksowany, jak
i denominowany. Zawieraniu umów o takiej konstrukcji nie sprzeciwia się przepis art. 353 ¹ k.c., ani też regulacje  wprowadzone tzw. ustawą antyspreadową, a więc ustawą z dnia  29 lipca 2011 roku  o zmianie   ustawy Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (zob. wyrok Sądu Najwyższego   z dnia 3 lutego 2022 roku,  II CSKP 975/22 i powołane w uzasadnieniu tego wyroku orzecznictwo).

Powołane wcześniej  postanowienia umowne określające mechanizm  waloryzacji  podlegały kontroli na gruncie przepisu art. 3851 k.c., albowiem powodowie [OSOBA] w tym stosunku zobowiązaniowym jako konsumenci - w rozumieniu przepisu art. 22 1  k.c.  Z naprowadzonych okoliczności faktycznych wynikało bezsprzecznie, że kwota wypłaconego powodom kredytu została przeznaczona spłatę innych wcześniejszych kredytów i rozbudowę domu w celu realizacji ich potrzeb mieszkaniowych.

Przepis art. 385¹ § 1 k.c. daje Sądowi możliwość uznania określonego postanowienia umownego za niedozwolone i wyeliminowania go z umowy  w przypadku, gdy spełnione zostaną łącznie następujące przesłanki:

• postanowienie umowy nie zostało uzgodnione indywidualnie,
• postanowienie kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami,
• postanowienie rażąco narusza interesy konsumenta,
• postanowienie umowy nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron.

W odniesieniu do każdej z tych przesłanek można powołać bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego. Jako, że przepisy  art. 385¹ § 1  k.c.  i nast. stanowią  implementację do polskiego porządku prawnego postanowień Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, to wykładnia powołanych przesłanek z art. 385¹ § 1  k.c.  wymaga uwzględnienia również orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości. Sądy krajowe obowiązane są bowiem stosować prawo wewnętrzne w taki sposób, aby osiągnięte zostały cele powołanej wcześniej dyrektywy.

Według definicji  zawartej w art. 385¹ § 3 k.c., postanowienia umowy nieuzgodnione indywidulanie to takie, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. Chodzi tu więc o takie klauzule umowne, które nie zostały objęte indywidualnym, odrębnym uzgodnieniem (które nie stanowiły przedmiotu negocjacji); w szczególności odnosi się to do postanowień umownych przyjętych  z wzorca  umowy zaproponowanego  konsumentowi przez kontrahenta. 

Ciężar dowodu okoliczności, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie spoczywa – z mocy przepisu art. 385¹ § 4 k.c. - na tym, kto na tę okoliczność się powołuje. Obalenie  powyższego domniemania i łączącego się z nim reżimu ochronnego obciąża z reguły przedsiębiorcę (bank),  posługującego się wzorcem umowy. Do obalenia domniemania nie wystarczy  jednak wykazanie, że toczyły się negocjacje co do treści  umowy, czy nawet danej klauzuli, skoro ostatecznie nie uległa ona zmianie w stosunku do przedstawionej propozycji, chyba że przedsiębiorca wykaże, że klauzula była przyjęta w wyniku rzetelnych i wyrównanych negocjacji (por. wyrok Sądu Apelacyjnego  w Łodzi z dnia 30 kwietnia 2014 roku, I ACz 142/13, LEX  nr 1491105).

W rozpoznawanej sprawie, brak indywidualnego uzgodnienia kwestionowanych przez  powodów [OSOBA] waloryzacji  wynika już z samego sposobu zawarcia umowy kredytowej, który polegał na wykorzystaniu wzorca umowy sporządzonego przez pozwany [OSOBA]. Taki sposób zawarcia umowy w zasadzie wyklucza możliwość  wpływania przez konsumenta na ostateczną treść zawieranej  umowy, poza ustaleniem kwoty kredytu,  ewentualnie  marży banku. Tymczasem  wpływ konsumenta na treść umowy musi być realny, a nie polegać jedynie na teoretycznej możliwości zgłoszenia wniosku o zmianę określonego postanowienia umownego. Strona pozwana nie wykazała, by powodowie [OSOBA] na postanowienia umowne dotyczące mechanizmu waloryzacji.

Kolejnymi przesłankami, które muszą wystąpić, aby postanowienie umowne zostało uznane za niedozwolone  są: sprzeczność z dobrymi obyczajami oraz  rażące naruszenie interesów konsumenta. Przesłanki te są ze sobą wzajemnie powiązane, albowiem  naruszenie interesów konsumenta zazwyczaj stanowi naruszenie dobrych obyczajów, natomiast  nie zawsze  zachowanie sprzeczne z dobrymi obyczajami  narusza rażąco te interesy.

Przez działanie wbrew dobrym obyczajom - przy kształtowaniu treści stosunku zobowiązaniowego - należy rozumieć wprowadzenie do wzorca klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron takiego stosunku. Dobre obyczaje są
w zasadzie równoważnikiem pojęciowym zasad współżycia społecznego. Są to reguły postępowania niesprzeczne z etyką, moralnością i aprobowanymi społecznie obyczajami. Za sprzeczne z dobrymi obyczajami - najczęściej - uznaje się  takie działania,  które zmierzają do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania u konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności. Chodzi więc zatem o działania potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne i odbiegające od przyjętych standardów  postępowania.  Z kolei  w celu ustalenia, czy kwestionowana klauzula znacząco (rażąco) narusza interesy konsumenta, trzeba w szczególności mieć na  uwadze, czy pogarsza ona położenie prawne konsumenta w stosunku do tego, które – w braku umownej regulacji – wynikałoby z przepisów prawa, w tym przepisów dyspozytywnych. Rażące naruszenie interesów konsumenta oznaczać więc będzie nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków  wynikających z umowy na niekorzyść  konsumenta,  skutkującą niekorzystnym ukształtowaniem  jego sytuacji ekonomicznej oraz jego nierzetelnym traktowaniem (zob. uchwałę  składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego  z dnia 20 czerwca 2018 roku  , III CZP 29/17 , OSNC z 2019 roku, Z. 1, poz. 2;  wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2019 roku, IV CSK 13/19 LEX  nr 2741776  oraz wyrok Sądu Najwyższego  z dnia 27 listopada 2019 roku, II CSK 483/18, LEX nr 2744159).  Ostatnio w orzecznictwie Sądu Najwyższego – na tle umów kredytowych denominowanych lub indeksowanych (tzw. „kredytów frankowych”) – zgodnie  uznaje się za niedozwolone  (sprzeczne z dobrymi obyczajami, a zarazem rażąco naruszające interesy konsumenta) takie postanowienia umowne określające zasady denominacji (waloryzacji), które  pozostawiają bankowi swobodę decyzyjną w zakresie mechanizmu ustalania kursów walut w celu przeliczenia wartości zobowiązania. Dotyczy to w szczególności takich sytuacji, kiedy to w klauzuli umownej określenie wysokości należności obciążającej konsumenta następuje poprzez odwołanie się  do kursów walut zawartych  w Tabeli kursów banku, ustalanych jednostronnie przez bank, bez wskazania ograniczeń umownych  w postaci skonkretyzowanych i obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych (zob.  uzasadnienie do wyroku Sądu Najwyższego  z dnia 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18; wyrok Sądu Najwyższego  z dnia 27 listopad 2019 roku, II CSK 483/18, LEX  nr 27444159; wyrok Sądu Najwyższego  z dnia 15 listopada 2019 roku, V CSK 347/18, LEX  nr 2749471; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2019 roku, IV CSK 309/18, LEX  nr 2732285;  por. również wyrok Sądu Apelacyjnego  w Warszawie z dnia 24 stycznia 2020 roku, V ACa 425/19, LEX nr 2978512; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2021 roku, V CSKP 40/21,  Legalis;  powołany wcześniej wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2022 roku, II CSKP 975/22 oraz wyrok Sądu Najwyższego  z dnia 30 czerwca 2022 roku, II CSKP 656/22).

Właśnie z taką sytuacją mieliśmy do czynienia w niniejszej sprawie  przy sposobie określenia mechanizmu waloryzacji  w  § 4 ust. 1 i 2, § 16 ust. 1, § 22 ust. 2  COU. Przy opisanym w ustaleniach faktycznych mechanizmie waloryzacji bank otrzymywał  bowiem prawo do jednostronnego kształtowania świadczeń drugiej strony  umowy;  tzn.  wpierw  kwoty postawionej  do  dyspozycji  kredytobiorcom, a następnie wysokości świadczeń kredytobiorców w postaci wyrażonych  w złotych rat.  Wynikało to stąd , że  bank miał prawo ustalać kurs waluty dowolnie, bez żadnych umownych ograniczeń w postaci konkretnych, obiektywnie weryfikowalnych kryteriów, niezależnych od banku. Naruszało to zasadę równorzędności stron stosunku zobowiązaniowego w postaci nierównomiernego rozłożenia uprawnień i obowiązków stron tego stosunku. Nie było także żadnego uzasadnienia dla stosowania różnego kursu waluty: kursu  kupna przy wypłacie kredytu i kursu sprzedaży przy spłacie kredytu. Zastosowanie tzw. spreadu walutowego przy uprawnieniu do dowolnego kształtowania kursu kupna i sprzedaży waluty przez bank stanowi dla niego dodatkowe źródło zysku, godząc w interes ekonomiczny kredytobiorcy. Naliczenie tzw. spreadu ma uzasadnienie w przypadku rzeczywiście zawieranych transakcji kupna i  sprzedaży waluty,  gdzie  są ponoszone rzeczywiste  koszty  i można  oczekiwać  wynagrodzenia  za rzeczywiście  dokonane  czynności. W przypadku kredytu denominowanego  do waluty obcej nie dochodzi do żadnych realnych transakcji walutowych związanych bezpośrednio z udzieleniem kredytu,a jedynie do określonych działań czysto matematycznych. Zastosowanie dwóch różnych kursów, z których jeden jest wyższy (kurs sprzedaży, według którego ustalana jest wysokość rat spłaty), prowadzi natomiast do sytuacji, w której kredyt wypłacony w walucie polskiej, a następnie ustalony w walucie obcej według kursu niższego (kursu kupna), przy spłacie staje  się już  kredytem w kwocie wyższej (bez uwzględnienia wahań kursowych samej waluty).  Wysokość raty spłaty jest bowiem ustalona według kursu wyższego (sprzedaży), co oznacza, że suma tych rat (czyli wysokość kredytu pozostałego  do spłaty wraz z odsetkami) też jest wyższa niż obliczona z zastosowaniem kursu niższego (kursu kupna), jaki obowiązywał przy wypłacie (zob. wyroki: Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 28 lutego 2018 roku, I ACa 822/17 i Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 30 grudnia 2019 roku, I ACa 697/18).

W tym miejscu trzeba zaznaczyć, że dla oceny danego postanowienia - na podstawie art. 385¹ k.c. - nie ma żadnego znaczenia sposób wykonywania umowy przez strony. W okolicznościach niniejszej sprawy nie podlegało zatem badaniu i nie miało znaczenia dla rozstrzygnięcia, czy pozwany [OSOBA]  z możliwości, wynikających ze spornych postanowień umownych, a więc czy ustalane przez niego kursy walut w Tabeli kursów były zawyżone w stosunku do kursów NBP lub kursów ustalanych przez inne banki. Postanowienie jest niedozwolone, jeśli stwarza dla przedsiębiorcy samą możliwość działania w sposób rażąco naruszający interesy konsumenta.

Niezależnie od tego, przyjęte rozwiązanie (zastosowany w umowie mechanizm waloryzacji) dla określenia wysokości zobowiązania (także wysokości rat) kredytobiorcy nie odpowiadało wymogom właściwej przejrzystości i jasności postanowienia umownego  w tym sensie, że nie pozwalało przewidzieć konsumentowi konsekwencji ekonomicznych zastosowanego mechanizmu przeliczenia waluty. Nie można natomiast w świetle przepisu art. 385¹ k.c. akceptować takiej sytuacji,  w której konsument dowiaduje się o poziomie swojego zadłużenia ratalnego już spłaconego,  w związku z podjęciem odpowiedniej sumy z jego rachunku bankowego (zob. uzasadnienie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 października 2019 roku, IV CSK 309/18; por. także wyrok TSUE  z dnia 30 kwietnia 2014 roku, C-26/13 w sprawie [OSOBA] [OSOBA] przeciwko OTP [OSOBA] w zakresie oceny zastosowanej  w umowie klauzuli waloryzacyjnej  nie może zmienić fakt odebrania od kredytobiorców  oświadczenia o świadomości ryzyka kursowego związanego ze zmianą kursu waluty  w stosunku do złotego w całym okresie kredytowania oraz akceptacji tego ryzyka. Wprowadzenie do umowy kredytowej zawieranej na wiele lat mechanizmu działania ryzyka kursowego wymagało szczególnej staranności ze strony banku w zakresie wyraźnego wskazania zagrożeń wiążących się z oferowanym kredytem, tak by konsument miał pełne rozeznanie konsekwencji ekonomicznych zawieranej umowy. Bank jako profesjonalista powinien więc w ramach przedkontraktowego obowiązku informacyjnego  w sposób jednoznaczny i zrozumiały wyjaśnić konsumentowi, który z reguły nie posiada elementarnej znajomości rynku finansowego, że zaciąganie tego rodzaju kredytu jest bardzo ryzykowne, a efektem tego może być obowiązek zwrotu kwoty wielokrotnie  wyższej od pożyczonej, pomimo dokonywania regularnych spłat (zob. uzasadnienie do  wyroku Sądu Najwyższego  z dnia 27 listopada 2019 roku, II CSK 483/18).

Natomiast z dowodów zgromadzonych w niniejszej sprawie nie wynika, aby strona pozwana sprostała powyższemu obowiązkowi informacyjnemu. Nie wynika z nich, aby bank przed zawarciem przedmiotowej umowy, wykonując ciążący na nim obowiązek informacyjny, przedstawił w rzetelny sposób informację o tym, że mogą wystąpić znaczne wahania kursu waluty denominacji, co może mieć znaczący wpływ na wysokość raty kredytowej. Nie przedstawiono w szczególności powodom – którzy nie uzyskiwali dochodów w walucie, do której kredyt denominowano – symulacji rat kredytowych przy założeniu znacznego wzrostu kursu CHF. Nie przedstawiono im także – znanych przecież przez bank – wahań kursu CHF z ostatnich kilku lat przed zawarciem umowy. Nie można uznać, że powodowie w oparciu o przedstawione im informacje mogli zakładać, że istnieje realne ryzyko gwałtownego i radykalnego wzrostu kursu CHF wobec waluty PLN oraz że uzyskała od banku informacje pozwalające jej ocenić, jakie konsekwencje ekonomiczne ma dla jej zobowiązania radykalny wzrost kursu waluty denominacji. Gdyby powodom rzeczywiście zostało należycie wyjaśnione znaczenie zmiany kursu waluty i ponoszonego ryzyka, to założyć można, iż nie zdecydowaliby się na kredyt powiązany z kursem waluty obcej w sposób wadliwy w perspektywie jego spłacania przez kilkadziesiąt lat. Takie okoliczności w czasie zawierania umowy były już bankom doskonale znane, ponieważ w innych krajach, w tym także europejskich kwestia kredytów walutowych była już wcześniej przedmiotem poważnych problemów prawnych, z przyczyn analogicznych do występujących obecnie w [OSOBA] zatem miały świadomość niebezpieczeństwa tego rodzaju kredytów, a mimo tego oferowały je w Polsce masowo, bez prawidłowego informowania klientów o potencjalnym ryzyku, które w końcu po kilku latach zmaterializowało się w postaci skokowego wzrostu kursu waluty CHF.

Wreszcie, spełniona została ostatnia przesłanka do uznania postanowień określających mechanizm waloryzacji  za niedozwolone. Możliwość uznania postanowień umownych za abuzywne wymaga zakwalifikowania ich albo jako postanowień, które  nie określają głównych świadczeń stron, albo jako postanowień określających główne świadczenia stron, które nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. W przeszłości  w orzecznictwie wyrażany był pogląd, zgodnie z którym zawarta w umowie kredytowej klauzula  waloryzacyjna nie określa głównego świadczenia stron, albowiem kształtuje jedynie dodatkowy, umowny mechanizm waloryzacji głównych świadczeń stron (zob. między innymi: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2017 roku, II CSK 803/16, OSNC z 2018 roku, Z. 7 – 8,  poz. 79 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2016 roku, I CSK 1049/14, OSNC z 2016 roku, Z. 11, poz. 134). Aktualnie w orzecznictwie dominuje stanowisko (podzielane również przez Sąd rozpoznający niniejszą sprawę),  wedle którego zastrzeżone  w umowie kredytu waluty obcej klauzule kształtujące mechanizm waloryzacji (denomincji)  określają  główne  świadczenie kredytobiorcy (zob. powołane już wcześniej wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18 i z dnia 27 listopad 2019 roku, II CSK 483/18; podobnie Sąd Najwyższy w wyrokach: z dnia 9 maja 2019 roku, I CSK 242/18, LEX  nr 2690299;  z dnia  4 kwietnia 2019 roku, III CSK 159/17, LEX nr 2642144;  z dnia 23 marca 2022 roku, II CSKP 532/22, Legalis i z dnia 18 maja 2022 roku, II CSKP365/22, Legalis; por.  również wyrok TS UE  z dnia 14 marca 2019 roku, C-118/17 w sprawie [OSOBA] przeciwko ERSTE Bank Hungary Zrt oraz wyrok TS UE z dnia 3 października 2019 roku, C- 260/18 w sprawie [OSOBA] i [OSOBA] przeciwko Raiffeisen Bank International AG).

Uznanie, że klauzula waloryzacyjna (denominacyjna) określa główne świadczenie umowy kredytowej  nie wyłączało  jej kontroli na podstawie art. 385¹ § 1 k.c., ponieważ postanowienia regulujące mechanizm waloryzacji  (na co już wcześniej zwracano uwagę) nie zostały jednoznacznie i jasno sformułowane, skoro na ich podstawie kredytobiorca nie był  w stanie oszacować kwoty (kwot), którą ma obowiązek świadczyć w przyszłości. W orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości oraz Sądu Najwyższego wyjaśnione zostało, że postanowienia umowne stanowiące klauzule ryzyka  walutowego nie podlegają ocenie wyłącznie na podstawie poprawności językowej, dotyczącej tego, czy były sformułowane prostym i czytelnym (zrozumiałym) językiem. Należy bowiem uwzględniać wszelkie okoliczności i na tej podstawie ocenić, czy konsument był w stanie samodzielnie oszacować wysokość każdej raty, jak i całego kosztu kredytu (zob. postanowienie Sądu Najwyższego  
z dnia 10 sierpnia 2022 roku, I CSK 2475/22,  Legalis i powołane w jego uzasadnieniu orzecznictwo).

Spełnienie wszystkich przesłanek z art. 385¹ § 1 k.c. powodowało, że  opisane postanowienia umowy, które określały mechanizm waloryzacji  jako  niedozwolone nie wiązały powodów [OSOBA],  z uwzględnieniem okoliczności (według stanu) z daty zawarcia umowy. Konsekwencją stwierdzenia - na podstawie art. 385¹ § 1 k.c. - że określone postanowienia stanowią niedozwoloną klauzulę  umowną  jest działająca ex lege sankcja  bezskuteczności  niedozwolonego postanowienia  (postanowień)  umownego. Trzeba    w  tym miejscu podkreślić,  iż eliminacja z umowy kredytowej klauzuli waloryzacyjnej obejmuje wszystkie postanowienia umowne regulujące ten mechanizm, tzn. usunięciu z umowy podlega nie tylko postanowienie  nakazujące przeliczenie waluty według kursu sprzedaży walut określonego w bankowej tabeli kursów, ale i postanowienie, które zakłada  ustalenie wysokości zobowiązania jako  jego równowartości  wyrażonej  w walucie denominacji, w tym przypadku w CHF (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2019 roku, III CSK 159/17 oraz wyrok Sądu Najwyższego  z dnia 23 marca 2022 roku, II CSKP 532/22). Wobec tego nie  było możliwości utrzymania umowy i jej rozliczenia z  zastosowaniem obiektywnego kryterium  ustalania kursu CHF  w odniesieniu  do średniego kursu NBP tej waluty. Skoro pozwany [OSOBA] się z obowiązków informacyjnych względem powodów [OSOBA] przedmiotowego kredytu i nie uświadomił powodom jakie ryzyko wiąże się  z przedmiotowym kredytem (o czym była  już wyżej mowa) , to zapisy przedmiotowej umowy zawarte w § 4 ust. 1 i 2, § 16 ust. 1, § 22 ust. 2  COU nie mogą wiązać powodów w jakimkolwiek zakresie i w związku z tym nie jest możliwe wyeliminowanie z umowy jedynie części postanowień przy pozostawieniu
w mocy pozostałej ich części. 

Przy abuzywności postanowień określających mechanizm waloryzacji   należało ocenić, czy  umowa kredytowa z dnia 28 kwietnia 2008 roku po wyeliminowaniu z jej treści tychże zapisów  jest jeszcze możliwa do utrzymania, zwłaszcza, że  powodowie, świadomi konsekwencji  powodowanych stwierdzeniem nieważności umowy, wyrazili jasne  stanowisko, że nie akceptują abuzywnych postanowień umownych i nie widzą możliwości sanowania tychże bezskutecznych postanowień .

Zasadą jest, że abuzywność niektórych postanowień umownych  z udziałem konsumentów nie skutkuje nieważnością całej umowy (zob. art. 385 1 § 2 k.c.).

Również z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej,  w tym
z wyroku z dnia 3 października 2019 roku (C – 260/18 w sprawie [OSOBA]
i [OSOBA] przeciwko Raiffeisen Bank International AG), wydanego na gruncie sprawy bezpośrednio odnoszącej się do polskiego systemu prawnego wynika,  że po wyeliminowaniu klauzul abuzywnych umowa powinna w zasadzie nadal obowiązywać, bez jakiejkolwiek zmiany innej niż wynikająca z uchylenia nieuczciwych warunków, o ile jednak takie dalsze obowiązywanie  umowy jest możliwe zgodnie z zasadami prawa wewnętrznego (por. również wyrok TS UE z dnia 14 marca 2019 roku, C-118/17 w sprawie [OSOBA] przeciwko ERSTE Bank Hungary Zrt). Jednocześnie w powołanym wyżej wyroku (z dnia 3 października 2019 roku) Trybunał stwierdził, że jeżeli Sąd krajowy uzna, że zgodnie z odpowiednimi przepisami obowiązującego prawa, utrzymanie umowy w mocy – bez zawartych w niej nieuczciwych  postanowień – nie jest możliwe, to art. 6 ust. 1   Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich nie stoi na przeszkodzie stwierdzeniu jej nieważności. Ponadto, Trybunał wypowiedział się w kwestii możliwości uzupełnienia luk powstałych w umowie po usunięciu z niej nieuczciwych postanowień umownych, stwierdzając, iż art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 sprzeciwia się uzupełnieniu tychże luk zasadami słuszności lub ustalonymi zwyczajami. Za dopuszczalne Trybunał uznał  wykorzystanie przez Sąd krajowy jedynie przepisu dyspozytywnego prawa krajowego, albo przepisu,  na którego zastosowanie strony umowy wyrażą zgodę (zob. również wyrok TS UE z dnia 26 marca  2019 roku, I C – 70/17 i C – 179/17 w sprawie [OSOBA] i [OSOBA]). Trybunał jednak zaznaczył, że zastąpienie nieuczciwego postanowienia umownego przepisem dyspozytywnym, czy też przepisem mającym zastosowanie w razie wyrażenia na to zgody przez obydwie strony  jest ograniczone  wyłącznie do przypadków, w których usunięcie nieuczciwego postanowienia umownego zobowiązywałoby Sąd do stwierdzenia nieważności umowy (unieważnienia umowy)  w całości, co narażałoby konsumenta na szczególnie dotkliwe skutki w postaci  postawienia w stan natychmiastowej wymagalności  pozostałej do spłacenia kwoty kredytu.

Z uwzględnieniem powyższych wskazań stwierdzić należy, iż usunięcie  
 z umowy kredytowej denominowanej do CHF, wszystkich postanowień regulujących mechanizm waloryzacji  nie pozwala na dalsze obowiązywanie  umowy. Jest to pogląd zdecydowanie dominujący w orzecznictwie Sądu Najwyższego oraz Sądów powszechnych (zob. poza powołanymi już  orzeczeniami: wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 13 października 2022 roku, II CSKP 864/22, Legalis; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 sierpnia 2022 roku, I CSK 2984/22, Legalis; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2022 roku, II CSKP 792/22, Legalis; por. również wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 8 lutego 2023 roku, I ACa 1306/21, Legalis oraz wyrok Sądu Apelacyjnego  w Warszawie z dnia 19 września 2022 roku, VI ACa 737/20, [OSOBA] uprzednio akcentowano, że klauzule kształtujące mechanizm waloryzacji (denominacji)  określają główne świadczenie kredytobiorcy.  W sytuacji, gdy dochodzi do usunięcia z umowy postanowienia (klauzuli waloryzacyjnej)  określającego główne świadczenia stron, to jest to równoznaczne z brakiem konsensusu stron co do zawarcia  umowy. Nie można bowiem przyjąć, że  strony pozostają związane pozostałą częścią umowy, jeśli eliminacja postanowienia doprowadzi do takiej deformacji regulacji umownej, że na podstawie pozostałej jej treści nie da się odtworzyć treści praw i obowiązków stron.

Już z tych powodów [OSOBA] nieważna.

Niezależnie od tego na  nieważność umowy wskazuje również brzmienie przepisu art. 353¹ k.c. W wyniku  bowiem usunięcia z umowy postanowień kształtujących mechanizm  waloryzacji  dochodzi do przekształcenia kredytu złotowego denominowanego  w  walucie obcej (CHF)   w zwykły   kredyt złotowy, oprocentowany  według stawki powiązanej ze stawką LIBOR. Wyeliminowanie zatem ryzyka kursowego charakterystycznego dla umowy kredytu  denominowanego w walucie obcej, uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, że należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, co również przemawia za stwierdzeniem jej nieważności (zob. wyrok Sądu Najwyższego  z dnia 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18; podobne wnioski wynikają z wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3 października 2019 roku, w którym czytamy, iż art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie temu, aby Sąd krajowy – po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu denominowanego do waluty obcej i oprocentowanego według  stopy procentowej powiązanej  ze stopą międzybankową danej waluty – przyjął zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków, z tego powodu, iż ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy).

Z tych względów uwzględnieniu podlegało żądanie pozwu oznaczone
w punkcie 1 zmodyfikowanego pozwu.

Przy nieważności umowy kredytowej były podstawy do żądania przez powodów [OSOBA] przez nich na rzecz strony pozwanej  w wykonaniu nieważnej czynności prawnej. Wszystkie świadczenia spełnione, w wykonaniu  nieważnej czynności prawnej są świadczeniami nienależnymi i podlegają zwrotowi na podstawie  art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c.  Fakt otrzymania przez  powodów [OSOBA] banku  (kwoty udzielonego kredytu) w wykonaniu nieważnej  umowy kredytowej nie miał żadnego  wpływu na wysokość dochodzonego roszczenia w niniejszej sprawie. W przypadku bowiem dokonywania rozliczeń pomiędzy stronami z tytułu nieważnej umowy, nie należy stosować teorii salda, lecz teorię tzw. dwóch kondykcji. Źródłem roszczeń zwrotnych stron w takiej sytuacji nie jest jedno zamierzone zdarzenie prawne (umowa), lecz odrębne zdarzenia (spełnienie świadczeń przez każdą ze stron), które  jedynie częściowo oparte są na wspólnym stanie  faktycznym (jest nim nieważna umowa wskutek zawarcia w niej postanowień niedozwolonych). Roszczenia te przysługują zatem z różnych tytułów prawnych, a w takich przypadkach - nawet jeżeli są to roszczenia jednorodzajowe  - ustawodawca nie zakłada automatycznej ich kompensacji (zob. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 roku, III CZP 6/21, OSNC  z 2021 roku, Z. 9, poz. 56; zob. również wyrok Sądu  Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 roku, V CSK 382/18, OSNC [OSOBA]. z 2021 roku, Z. B, poz. 20 oraz uchwałę Sądu Najwyższego  z dnia 16 lutego 2021 roku, III CZP 11/20, Legalis nr 2532281).

Przy roszczeniu określonym w art. 410 k.c. nie ma potrzeby ustalania, czy świadczenie wzbogaciło odbiorcę, bądź czy majątek świadczącego uległ zmniejszeniu, gdyż przesłanki te wynikają z samego pojęcia świadczenia nienależnego. Sam fakt spełnienia w tym wypadku nienależnego świadczenia uzasadnia roszczenie kondykcyjne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2012 roku, V CSK 372/11, LEX nr 1231631; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 sierpnia 2013 roku, V CSK 362/12, LEX nr 1391375; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2014 roku, II CSK 517/13, LEX nr 1488794; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2016 roku, I CSK 798/15, LEX nr 2183475).

Strona pozwana powinna zatem zwrócić powodom  kwoty: 72.441,84 zł
i 28.361,53 CHF (zgodnie z żądaniem pozwu), odpowiadające sumie wpłat  wykazanych w  zaświadczeniu  banku z dnia 17 czerwca 2021 roku  (k. 53 – 57v akt), które nie było kwestionowane przez żadną ze stron.

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 k.c., zgodnie z którym, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Ponadto, jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie.

Odnosząc się do oceny zasadności zgłoszonego żądania zapłaty odsetek należy wskazać, że zobowiązanie dochodzone w niniejszej sprawie ma charakter bezterminowy. Zatem termin spełnienia takiego świadczenia musi być wyznaczony zgodnie z art. 455 k.c., a więc niezwłocznie po wezwaniu skierowanym przez wierzyciela. W konsekwencji żądanie odsetek zasadne jest dopiero od chwili wezwania dłużnika przez wierzyciela na podstawie art. 455 k.c. (por. wyroki Sądu Najwyższego:  z dnia 24 kwietnia 2003 roku, I CKN 316/01, OSNC z 2004 roku,Z.  7- 8, poz. 117 i z dnia 3 lutego 2006 roku, I CSK 17/05, LEX nr 183057).

W uznaniu  Sądu, powodowie [OSOBA] w tym zakresie  składając reklamację  w piśmie z dnia  5 lipca 2021 roku, w którym - powołując się na niedozwolone postanowienia umowne i nieważność umowy kredytu hipotecznego MIX nr 203-1222721797/43/2008 zawartej w dniu 28 kwietnia 2008 roku – wezwali stronę pozwaną  do zapłaty łącznie na ich rzecz  kwot: 72.441,84 zł i 28.361,53 CHF tytułem nienależnego świadczenia, tj. nienależnie wpłaconych na rzecz banku rat kapitałowo-odsetkowych oraz pozostałych kosztów związanych z przedmiotowym kredytem w okresie od dnia 16 czerwca 2008 roku do dnia 15 czerwca 2021 roku - w terminie 14 dni.  Reklamacja wpłynęła do pozwanego banku  w dniu 8 lipca 2021 roku (k. 51 akt). Dlatego też Sąd zasądził na rzecz powodów [OSOBA] odsetki ustawowe za opóźnienie od kwot:  72.441,84 zł i 28.361,53 CHF od dnia 23 lipca 2021 roku, tj. od dnia następnego po dniu, w którym upłynął wskazany przez powodów 14-dniowy termin do zwrotu nienależnie pobranych przez bank świadczeń.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1, 11 i § 3  k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy. Powodowie w całości wygrali sprawę w związku z czym Sąd zasądził od strony pozwanej [OSOBA] koszty procesu w całości tj. uiszczoną przez powodów [OSOBA] w kwocie 1.000 zł (k. 35), uiszczoną przez powodów [OSOBA] powództwa w kwocie 30 zł (k. 222), opłatę sądową od wniosku o udzielenie zabezpieczenia w kwocie 100 złotych (k. 222), wynagrodzenie pełnomocnika będącego adwokatem w kwocie 5.400 zł, zgodnie ze stawką wskazaną w § 2 pkt 6 rozporządzenia [OSOBA] w sprawie opłat za czynności adwokackie, którą to stawkę zgodnie z §19 tegoż rozporządzenia pomimo zmiany w toku sprawy wartości przedmiotu sprawy stosuje się aż do zakończenia sprawy w danej instancji, wynagrodzenie pełnomocnika za postępowanie zażaleniowe (wniosek o zasądzenie wynagrodzenia – k. 274), w kwocie 1350 złotych zgodnie ze stawką wskazaną w § 10 ust. 2 pkt 6 rozporządzenia [OSOBA] w sprawie opłat za czynności adwokackie,  oraz 17 zł tytułem opłaty skarbowej  od udzielonego pełnomocnictwa (k. 34). Łącznie kwota zasądzonych kosztów procesu wynosi zatem 7 897 złotych wraz z wynikającymi z ustawy odsetkami.

Sędzia:

Sygn. akt I C 428/22

Sekretariat:

1. Proszę odnotować uzasadnienie,
2. odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikowi strony pozwanej,
3. 2 tygodnie.

Tarnów, dnia 7 grudnia 2023 roku

Sędzia: