14 grudnia 2023
W wyroku z dnia 14 grudnia 2023 r., TSUE odniósł się do trzech istotnych kwestii związanych z nieważnością umów kredytowych:
- przedawnienia roszczeń banku wobec kredytobiorcy,
- oświadczeń konsumenta o świadomości skutków nieważności umowy (składanych bankowi),
- oraz prawa zatrzymania, na które często powołują się banki.
Przedawnienie roszczeń banku
TSUE stwierdził, że termin przedawnienia roszczeń banku o zwrot kapitału nie zależy od daty, w której kredytobiorca złożył oświadczenie o skutkach nieważności umowy, ani od chwili wydania wyroku stwierdzającego nieważność kontraktu. Podkreślono, że bieg przedawnienia roszczeń konsumenta rozpoczyna się w momencie, gdy dowiedział się – lub powinien był dowiedzieć się – o nieuczciwych postanowieniach umownych skutkujących nieważnością umowy.
Dla roszczeń banku analogiczny termin przedawnienia rozpoczyna się z chwilą, gdy bank otrzyma wezwanie do zapłaty, w którym konsument kwestionuje ważność umowy i wskazuje na jej abuzywne klauzule. Taki moment świadczy o tym, że konsument posiada wiedzę o wadliwości kontraktu i powołuje się na nią. TSUE zaznaczył także, że terminy przedawnienia dla banku i konsumenta powinny być symetryczne, co zapewnia równe traktowanie obu stron.
Oświadczenia o skutkach nieważności umowy
Trybunał podkreślił, że bank nie ma obowiązku sprawdzania, czy konsument w pełni rozumie skutki nieważności umowy. W nawiązaniu do wcześniejszego wyroku TSUE z 7 grudnia 2023 r., C-140/22, wskazano, że składanie przez konsumenta takich oświadczeń jest bez znaczenia zarówno dla wymagalności roszczeń kredytobiorcy wobec banku, jak i roszczeń banku o zwrot kapitału.
Prawo zatrzymania
TSUE jednoznacznie uznał, że przyznawanie bankom prawa zatrzymania w procesach wytoczonych przez kredytobiorców jest niedopuszczalne. Banki chętnie powoływały się na to prawo, które uniemożliwiało konsumentowi wyegzekwowanie zasądzonych kwot do czasu rozliczenia się z bankiem, np. poprzez potrącenie wierzytelności.
Zastosowanie prawa zatrzymania miało również inny negatywny skutek – wstrzymywało naliczanie odsetek ustawowych za opóźnienie na rzecz kredytobiorcy od dnia, w którym bank się na nie powołał. TSUE uznał, że taka praktyka jest sprzeczna z celami dyrektywy 93/13, której nadrzędnym celem jest ochrona praw konsumentów.
Trybunał podkreślił, że konsument ma niezbywalne prawo do naliczania odsetek ustawowych za opóźnienie w płatności, a jego ochrona nie może być ograniczana przez przyznanie bankowi prawa zatrzymania.
Podsumowanie
Wyrok TSUE z 14 grudnia 2023 r. stanowi kolejny krok w umacnianiu ochrony konsumentów. Rozstrzygnięcia dotyczące przedawnienia, oświadczeń o skutkach nieważności i prawa zatrzymania potwierdzają, że praktyki ograniczające prawa kredytobiorców są sprzeczne z unijnymi regulacjami. Orzeczenie to wzmacnia pozycję kredytobiorców w sporach z bankami i eliminuje narzędzia, które banki wykorzystywały do ograniczania korzyści konsumentów.