Sygn. akt I C 2301/24

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

                                                                                   Dnia 6 lutego 2025 roku

Sąd Okręgowy w Białymstoku I Wydział Cywilny

w następującym składzie:

po rozpoznaniu w dniu 20 stycznia 2025 roku w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa

przeciwko Alior Bank SA z siedzibą w Warszawie

o zapłatę

112. Zasądza od pozwanego Alior Bank SA z siedzibą w Warszawie na rzecz powoda kwotę 112.958,99 (sto dwanaście tysięcy dziewięćset pięćdziesiąt osiem 99/100) funtów szterlingów (GBP) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 04.10.2024 roku do dnia zapłaty;
113. Zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 11817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę  10817 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Krzysztof Adam Prutis 

Sygn. akt I C 2301/24

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 31.10.2024r. powód wniósł o zasądzenie od pozwanego Alior Banku S.A. z siedzibą w Warszawie na swoją rzecz kwoty 112.958,99 GBP wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 04.10.2024r. do dnia zapłaty, a także o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych (k. 3).

Pozwany Alior Bank S.A. z siedzibą w Warszawie domagał się oddalenia powództwa w całości oraz zasądzenia od powoda na jego rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.  (k. 62).

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Powoda oraz pozwanego łączyła umowa kredytu zabezpieczonego na nieruchomości „Megahipoteka” nr U0003161652326 zawarta w dniu 30.01.2017r., treścią której bank udzielił kredytobiorcy kredytu w wysokości 434.732,85 zł indeksowanego walutą GBP na warunkach określonych umową, zaś kredytobiorca zobowiązał się do wykorzystania kredytu zgodnie z przeznaczeniem, tj. na sfinansowanie nabycia praw wynikających z umowy o wybudowanie nieruchomości mieszkalnej przez dewelopera położonej w Warszawie przy ul. (§2 ust. 2, 5A umowy). Umowę zawarto na okres 300 miesięcy (§2 ust. 1 umowy).

W § 5 ust. 6 umowy ustalono, że w przypadku kredytów indeksowanych kredyt indeksowany walutą będzie uruchomiony po przeliczeniu wg kursu kupna waluty ogłoszonym w siedzibie Banku w dniu dokonywania wypłaty kredytu lub jego transzy. Obowiązujący w dniu uruchomienia kurs kupna waluty określi ostateczną, wyrażoną w walucie wysokość zadłużenia z tytułu kredytu. Wskazano też, że wysokość spreadu będzie miała wpływ na wysokość uruchomionej oraz pozostałej do spłaty kwoty kredytu, a podstawą rozliczenia zadłużenia z tytułu udzielonego kredytu jest jego wysokość wyrażona w walucie obcej, do której jest indeksowany.

Jednocześnie w § 6 ust. 15 przewidziano, że w przypadku kredytu indeksowanego, spłacanego w PLN, rata kredytu będzie przeliczana wg kursu nocnego sprzedaży waluty (obowiązujący od godz. 17.00) ogłoszonym w siedzibie banku w dniu dokonywania spłaty.

Dowód: umowa kredytu (k.32).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie zebranego materiału dowodowego, w szczególności wymienionych wyżej dokumentów, których treść nie była przez żadną ze stron kwestionowana oraz źródeł osobowych w postaci wiarygodnych zeznań powoda.

Pozostałe dokumenty, opinie przedkładane przez strony, w tym wypowiedzi różnych osób czy podmiotów na tematy tzw. spraw frankowych, które nie zostały przywołane powyżej, nie miały znaczenia dla rozpoznania niniejszej sprawy. Opinie ekonomiczno-prawne, raporty zawarte w opracowaniach stanowią wyraz wiedzy specjalistycznej ich autorów i noszą pozór opinii biegłych, jednak ze względu na powstanie tych opracowań poza niniejszym procesem nie podlegają rygorom właściwym dla opinii biegłych (wymóg bezstronności biegłego, złożenia przyrzeczenia, możliwość weryfikacji opinii poprzez opinię uzupełniającą lub ustne wyjaśnienia). Zatem, Sąd potraktował je jedynie jako wyraz poglądów wzmacniających argumentację strony postępowania.

Przy ustalaniu stanu faktycznego Sąd oparł się na wyjaśnieniach powoda przesłuchanego w charakterze strony. Nie uszło uwadze Sądu, że przesłuchanie stron jest de facto dowodem wyłącznie posiłkowym, tym niemniej w niektórych wypadkach może się on okazać dowodem wręcz kluczowym dla odtworzenia istotnych z punktu widzenia rozstrzygnięcia okoliczności. W niniejszej sprawie powód zrelacjonował przebieg procesu kredytowego wskazując, że umowa była przygotowana według wzoru i nie było możliwości negocjowania jej treści, nikt nie informował go o tym, w jaki sposób będzie ustalany kurs GBP, jak również nie objaśniano mu mechanizmu indeksacji. Wskazał też, że nie informowano go o ryzyku kursowym, nie pokazywano mu symulacji zwrotu kursu funta w stosunku do PLN. Wskazał jednocześnie, że ww. kredyt zaciągnął w czasie kryzysu małżeńskiego, jednakże z uwagi na ostateczny powrót do żony sprzedał ww. mieszkanie i spłacił kredytu w całości w 2024r. W momencie zawierania ww. umowy zarabiał w walucie indeksacji, tj. GBP i w takiej też walucie spłacał kredyt.

Ostatecznie, powód został poinformowany o konsekwencjach związanych z ewentualnym uwzględnieniem jego żądania i w pełni świadomie podtrzymał roszczenie z pozwu (k. 158v).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy – Prawo bankowe, przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie określoną ilość środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji. Jednocześnie, ust. 2 przywoływanego przepisu wskazuje wymogi, jakim winna odpowiadać umowa kredytu: zawarcie na piśmie oraz określenie jej treścią, w szczególności, stron umowy, kwoty i waluty kredytu, celu, na który kredyt został udzielony, zasad i terminu spłaty kredytu, wysokości oprocentowania kredytu i warunków jego zmiany, sposobu zabezpieczenia spłaty kredytu, zakresu uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminów i sposobu postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokości prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunków dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Z powyższego wynika, że umowa kredytu jest umową nazwaną, dwustronnie zobowiązującą. Z jednej bowiem strony bank zobowiązany jest do udzielenia kredytu, a jednocześnie staje się uprawniony do uzyskania spłaty oddanej do dyspozycji kredytobiorcy kwoty. Z drugiej natomiast, kredytobiorca ma prawo domagać się od banku wypłaty kredytu, a następnie obciąża go obowiązek zwrotu oddanej do jego dyspozycji sumy pieniężnej. Wraz z nałożeniem na kredytobiorcę obowiązku zapłacenia bankowi odsetek oraz prowizji, które mają charakter wynagrodzenia za korzystanie ze środków pieniężnych banku, umowa kredytu jest także odpłatna. Ma przy tym charakter konsensualny, tj. dochodzi do skutku w wyniku samego uzgodnienia przez strony jej podstawowych postanowień. Przedmiotem kredytu musi być określona kwota pieniężna. W umowie określa się także zasady spłaty sumy udzielonej kredytobiorcy. Jak trafnie przyjmuje się w literaturze, kredyt bankowy to stosunek ekonomiczny pomiędzy bankiem a kredytobiorcą, którego istota polega na dostarczeniu przez bank określonej kwoty środków pieniężnych kredytobiorcy, pod warunkiem jej późniejszego zwrotu wraz z wynagrodzeniem dla banku w postaci odsetek, prowizji i opłat manipulacyjnych (tak R. Sikorski (red.), Prawo Bankowe. Komentarz, wyd. 1, Warszawa 2015 i cytowani przez niego Z. Ofiarski, Prawo bankowe, teza 1 do art. 69; W. Srokosz, Udzielanie, s. 217).

Udzielony powodowi kredyt był kredytem indeksowanym do CHF. Brak jest ustawowej definicji takowego. Z ugruntowanego na powyższym tle stanowiska doktryny i judykatury, które Sąd tut. w pełni aprobuje wynika, że kredyt o cechach, jak łączący strony, to nic innego jak udzielony w PLN, którego kwota – dla celów utrzymania jej wartości na realnym poziomie – jest odnoszona do waluty obcej i na nią przeliczana. Po ustaleniu salda, kontrakt może przewidywać dokonanie wypłaty (uruchomienia) środków w walucie polskiej, po przeliczeniu salda wyrażonego w walucie obcej na złote polskie po kursie waluty z dnia uruchomienia środków. W przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej kredytobiorca może również dokonywać spłaty rat kapitałowo – odsetkowych w walucie, do której kredyt został indeksowany (co, w okolicznościach niniejszej sprawy nastąpiło). W wykonaniu umowy o opisywanych wyżej parametrach nie dochodzi do faktycznego zakupu przez bank waluty i jej sprzedaży klientowi dokonującemu spłaty raty. Wszelkie operacje wykonywane są jedynie „na papierze”, dla celów księgowych. Kwota z umowy wyrażona wyjściowo w PLN była zatem, w chwili wypłaty, określana (indeksowana) według kursu danej waluty w dniu wydania (indeksowanie do waluty obcej po cenie kupna). Indeksowanie takie (odwrotne, tj. z innej waluty na złote) następuje też w celu określenia wysokości rat kredytowych, do których kredytobiorca będzie zobowiązany w okresie trwania stosunku kredytowego. W dniu płatności konkretnej raty jest ona przeliczana zgodnie z umową na złote, stosownie do kursu danej waluty, po kursie jej sprzedaży. Ujęta w opisywany wyżej sposób umowa mieści się w konstrukcji ogólnej umowy kredytu, stanowi jeden z jej możliwych wariantów (art. 353¹ k.c. w zw. z art. 69 Prawa bankowego) i nie jest odrębnym typem umowy bankowej.

           Zgodnie z dyspozycją przepisu art. 58 § 1-3 k.c., czynność prawna jest sprzeczna z ustawą, gdy jej treść jest formalnie i materialnie niezgodna z bezwzględnie obowiązującym przepisem prawa. Nieważność czynności prawnej może wynikać nie tylko z wyraźnej dyspozycji przepisu, ale także z natury zobowiązania. W doktrynie i orzecznictwie ugruntowany jest pogląd, że o nieważności czynności prawnej decyduje jej treść lub cel (tak P. Machnikowski, komentarz do art. 58 KC, wydawnictwo SIP Legalis). Tak też ujął to zagadnienie Sąd Najwyższy w uchwale z 12 października 2001r. (III CZP 55/01): „art. 58 k.c. dotyczy tylko zgodności z ustawą i zasadami współżycia społecznego treści oraz celu czynności prawnej”. Powyższe przesądza, że oceniając ważność czynności prawnej nie można przypisywać dominującego znaczenia ani okolicznościom poprzedzającym zawarcie umowy, ani sposobowi jej wykonania. W konsekwencji, nie ma znaczenia czy kurs zastosowany przez pozwanego przy wyliczeniu kwoty „kredytu do wypłaty” był kursem rynkowymi, gdyż o ważności umowy orzeka się oceniając jej treść i cel z daty zawarcia umowy, a nie sposób jej faktycznego wykonania. Tym bardziej, że ustalenie warunków tego wykonania pozostawiono w gestii wyłącznie jednej ze stron umowy.

          Treścią § 2 umowy zastrzeżono, że kwota udzielonego kredytu wynosi 434.732,85 zł, zaś uruchomiony został po przeliczeniu według kursu kupna waluty ogłoszonym w siedzibie Banku w dniu dokonywania wypłaty kredytu lub jego transzy, a obowiązujący w dniu uruchomienia kurs kupna waluty określił ostateczną, wyrażoną w walucie wysokość zadłużenia z tytułu kredytu. 

           Powód nie zostali pouczony o ryzyku kursowym i nie był świadomi konsekwencji finansowych związanych z wahaniem kursu GBP. Informacja o ryzyku kredytowym miała charakter blankietowy. Z treści tego dokumentu kredytobiorca nie był w stanie ustalić konsekwencji ekonomicznych zawartej przez niego umowy. Dokument ten nie obrazował skutków wzrostu kursu waluty przy uwzględnieniu parametrów (wysokości kredytu, stopy oprocentowania) konkretnej umowy zawieranej przez strony. Kredytobiorca chcąc uzyskać kredyt nie mógł odmówić podpisania informacji o ryzyku kredytowym niezależnie od tego jakie dane zostały mu przekazane.

Okolicznościami świadczącymi o wystąpieniu przesłanek do ustalenia nieważności umowy są: jej nietransparentność polegająca na nieprzedstawieniu przejrzystych i konkretnych mechanizmów wymiany waluty obcej, tak by powód - konsument był w stanie samodzielnie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, jaka kwota środków pieniężnych w polskiej walucie zostanie mu wypłacona na podstawie umowy kredytu; brak odwołania się do ustalonego w sposób obiektywny kursu GBP lub innych wskaźników, na które żadna ze stron nie miała wpływu i przyznanie Bankowi prawa do jednostronnego ustalania wysokości środków pieniężnych wypłacanych kredytobiorcy w walucie polskiej poprzez wyznaczanie w tabelach kursowych kursu kupna GBP przy jednoczesnym pozbawieniu kredytobiorcy - konsumenta jakiegokolwiek wpływu na tą czynność; nierównomierny rozkład ryzyka związanego z zaciągnięciem kredytu indeksowanego.

W konsekwencji uznania negowanej pozwem umowy za nieważną należało przyjąć, że kwoty uiszczane przez powoda tytułem spłaty kredytu łożono bez podstawy prawnej. Powyższe prowadzi zatem do wniosku, iż wobec stron aktualizuje się wzajemnie obowiązek kondykcji na podstawie art. 410 § 1 i 2 w związku z art. 405 k.c. (condictio sine causa). Nieważność umowy kredytowej skutkowała uznaniem za zasadne żądania zwrotu tego, co na jej podstawie kredytobiorca świadczył. Jak bowiem stanowią ww. przepisy, świadczenie jest nienależne, jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Samo spełnienie świadczenia wypełnia przesłankę zubożenia po stronie świadczącego, a uzyskanie tego świadczenia przez odbiorcę - przesłankę jego wzbogacenia (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2011 r., I CSK 66/11, niepubl., z dnia 9 sierpnia 2012 r., V CSK 372/11, niepubl., z dnia 6 28 sierpnia 2013 r., V CSK 362/12, niepubl., z dnia 15 maja 2014 r., II CSK 517/13, niepubl. i z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, niepubl.). W przypadku nieważnej umowy kredytu, jako świadczenie nienależne należy kwalifikować przede wszystkim przekazanie przez bank środków pieniężnych niedoszłemu kredytobiorcy, który na podstawie art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c. staje się zobowiązanym do ich zwrotu, z tym że wymagalność tego zobowiązania zależy od wezwania bezpodstawnie wzbogaconego do zwrotu stosownie do art. 455 k.c. (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1976 r., III CRN 289/76, niepubl., z dnia 16 lipca 2003 r., V CK 24/02, OSNC 2004, nr 10, poz. 157, z dnia 28 kwietnia 2004 r., V CK 461/03, IC 2004, nr 11, s. 43, z dnia 18 stycznia 2017 r., V CSK 198/16, niepubl. oraz uchwały Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 1991 r., III CZP 2/91, OSNCP 1991, nr 7, poz. 93, z dnia 26 listopada 2009 r., III CZP 102/09, OSNC 2010, nr 5, poz. 75, z dnia 2 czerwca 2010 r., III CZP 37/10, OSNC 2011, nr 1, poz. 2).

Taka sytuacja ma miejsce w okolicznościach niniejszej sprawy. Na podstawie nieważnej czynności powód, który w 2024r. wpłacił kredyt w całości, uiścił na rzecz banku łącznie kwotę 112.958,99 GBP tytułem rat kapitałowo – odsetkowych oraz innych należności (kwota nie była kwestionowana pod względem matematycznym; wynikała z przedłożonych do akt zaświadczeń obrazujących poszczególne wpłaty, k. 45-50). W świetle poczynionych rozważań Sąd doszedł do przekonania, że zasadnie domaga się on zwrotu wyżej wymienionych kwot.

Sąd w tym składzie podziela stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w uzasadnieniu wyroku z 11 grudnia 2019 r. (V CSK 382/18), zgodnie z którym przy nieważnej umowie każdej ze stron przysługuje własne roszczenie o zwrot nienależnie zapłaconych kwot (tzw. teoria dwóch kondykcji), a dopóki strony takich roszczeń nie zgłoszą, to sąd nie może z urzędu ustalać, która strona per saldo jest wzbogacona (tzw. teoria salda). Powyższe rozstrzygnięcie pozostaje zbieżne również z aktualnym stanowiskiem Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej - wyrażonym w uchwale z dnia 07.05.2021r., sygn. III CZP 6/11, której nadano status zasady prawnej, iż niedozwolone postanowienie umowne (art. 385¹ § 1 k.c.) jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną (pkt 1); jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.). Kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna (pkt 2). W analogicznym tonie wypowiedział się Sąd Najwyższy, również treścią uchwały, z dnia 16.02.2021r., sygn. III 11/20, iż stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłacała kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu.

Tym samym rozstrzygnięto w sposób zbieżny ze sformułowanym przez powoda żądaniem (pkt I. orzeczenia).

O odsetkach orzeczono na podstawie art. 481 k.c., zobowiązując pozwanego do zapłaty kwoty j.w., z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 04.10.2024r., tj. od dnia następującego po dniu wydania przez Bank negatywnej decyzji w odpowiedzi na zgłoszoną przez powoda reklamację - do dnia zapłaty (k. 40-44).

O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. zgodnie z zawartą w nim zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. Powództwo uwzględniono w całości, pozwany traktowany jest jako strona przegrywająca. Należało więc obciążyć go poniesionymi przez powoda kosztami w postaci opłaty od pozwu w stałej wysokości 1.000 zł oraz wynagrodzenia występującego w procesie pełnomocnika, ustalonego zgodnie z treścią § 2 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015r., w sprawie opłat za czynności adwokackie, powiększonego o kwotę 17 zł tytułem opłaty skarbowej od udzielonego pełnomocnictwa, wraz z odsetkami, których obowiązek orzeczenia sankcjonuje treść art. 98 § 1¹ k.p.c.

sędzia Krzysztof Prutis