Sygn. akt I C 2043/20

W Y R O K W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

                                                                                              Dnia 13 grudnia 2024 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: sędzia Piotr  Maziarz

Protokolant:       starszy sekretarz sądowy Ewelina  Drewnik

po rozpoznaniu w dniu  13 grudnia 2024 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa

przeciwko   Bankowi Millennium S.A. z siedzibą w Warszawie

o zapłatę

1. Zasądza od strony pozwanej Banku Millennium S.A. z siedzibą w Warszawie na rzecz powodów na prawach ustawowej wspólności małżeńskiej kwotę 19 299,00 zł (dziewiętnaście tysięcy dwieście dziewięćdziesiąt dziewięć złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 20 sierpnia 2020 r. do dnia zapłaty;
2. Zasądza od strony pozwanej Banku Millennium S.A. z siedzibą w Warszawie na rzecz powodów na prawach ustawowej wspólności małżeńskiej kwotę 41 098,81 CHF (czterdzieści jeden tysięcy dziewięćdziesiąt osiem franków szwajcarskich osiemdziesiąt jeden centymów) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 20 sierpnia 2020 r. do dnia zapłaty;
3. Zasądza od strony pozwanej Banku Millennium S.A. z siedzibą w Warszawie na rzecz powodów na prawach ustawowej wspólności małżeńskiej kwotę 7 163,63 zł (siedem tysięcy sto sześćdziesiąt trzy złote sześćdziesiąt trzy grosze) tytułem zwrotu kosztów procesu z odsetkami, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się niniejszego wyroku do dnia zapłaty.

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

 z dnia 13 grudnia 2024 r.

1. Stanowiska stron.

Strona powodowa w pozwie skierowanym przeciwko Bankowi Millennium S.A. z siedzibą w Warszawie wniosła zasądzenie od strony pozwanej łącznie na rzecz powodów:

• kwoty 19 299,00 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w płatności liczonymi od dnia 20 sierpnia 2020r. do dnia zapłaty;
• kwoty 41 098,81 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w płatności liczonymi od dnia 20 sierpnia 2020r. do dnia zapłaty;
• zwrotu kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Powodowie w pozwie sformułowali również roszczenie ewentualne na wypadek nieuwzględnienia roszczeń z pkt 1-2.

W uzasadnieniu powodowie zakwestionowali ważność umowy kredytu z uwagi na zawarcie w jej treści postanowień abuzywnych. Powodowie zarzucili umowie naruszenie zasady swobody umów i istoty stosunku zobowiązaniowego, sprzeczność z zasadami współżycia społecznego, dobrymi obyczajami i przepisami prawa bankowego. Podnieśli, że umowa została zawarta przy użyciu wzorca umownego, nie mieli wpływu na jej treść i nie była z nimi indywidualnie uzgadniana, a postanowienia w przedmiocie indeksacji nie były sformułowane w sposób jednoznaczny. Bank przyznał sobie prawo do jednostronnego kształtowania kursu waluty obcej, a tym samym do ustalania wysokości zobowiązania powodów. Ponadto zdaniem powodów doszło do naruszenia przez Bank spoczywającego na nim obowiązku informacyjnego co do ryzyka kursowego.

Pozew k.2-31.

Strona pozwana Bank Millennium S.A. z siedzibą w Warszawie w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od strony powodowej na swoją rzecz kosztów procesu. Zaprzeczyła, aby umowa zawierała klauzule niedozwolone oraz była nieważna. Strona pozwana nie zgodziła się również z twierdzeniem powodów, aby postanowienia umowy nie były negocjowane i uzgadniane indywidualnie. Zaprzeczyła, aby naruszyła spoczywający na niej obowiązek informacyjny i aby miała możliwość dowolnego kształtowania wysokości kursów waluty. Umowa nie była sprzeczna z dobrymi obyczajami, zasadami współżycia społecznego oraz naruszała interesy kredytobiorców.  Nadto, strona pozwana podniosła zarzut nadużycia prawa podmiotowego przez powodów oraz zarzut przedawnienia.

odpowiedź na pozew k.95-119.

1. Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 9 sierpnia 2006 r. do banku wpłynął wniosek powodów o udzielenie kredytu hipotecznego w wysokości 192 000,00 zł jako walutę wskazali CHF na okres 240 miesięcy. Kredyt miał być przeznaczony na budowę domu systemem gospodarczym.

 Dowód: wniosek kredytowy nr /2006 (k. 123-131).

W dokumencie - informacji dla wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowanej kursem waluty obcej datowanym na dzień 31 lipca 2006r. podpisanym przez powodów wskazano, że powodowie wybierając kredyt w walucie obcej korzystają z niższego oprocentowania (LIBOR), ale są narażeni na ryzyko kursowe. Przedstawiono powodom również symulacje raty w przypadku wzrostu kursu o 10,88%.

Dowód: informacja dla wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowanej kursem waluty obcej, oparte na zmiennej stopie procentowej (k.136).

W dniu 27 grudnia 2006 r. zawarli ze stroną pozwaną umowę kredytu hipotecznego nr /2006. W umowie strony postanowiły m.in., że:

• kwota kredytu wynosi: 303 202,00 zł (§ 2 ust. 1);
• kredyt jest indeksowany do CHF po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku Millenium w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Zmiany kursów walut o okresie kredytowania mają wpływ na wysokość kwoty zaciągniętego kredytu oraz raty kapitałowo odsetkowej (§ 2 ust. 2);
• cel kredytu: budowa domu metodą gospodarczą - kwota: 300 000,00 zł, koszty wliczone w kredyt - kwota 3202,00 zł (§ 2 ust. 3);
• przedmiotem zabezpieczenia na którym zostanie ustanowiona hipoteka jest nieruchomość położona w Krakowie przy ul.
• okres kredytowania wynosi 360 miesięcy, w tym liczba miesięcy karencji: 8, licząc od dnia wypłaty kredytu lub jego pierwszej transzy (§ 2 ust. 6);
• kredytobiorca zobowiązuje się spłacić kwotę kredytu w CHF, ustaloną zgodnie z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów Walut Obcych Banku Millennium S.A. (§ 7 ust. 1);
• integralną część umowy stanowi Regulamin (§ 11 ust. 2 pkt 1);
• w przypadku kredytu w walucie obcej, Bank w następnym dniu po upływie terminu wymagalności kredytu, dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez Bank w Tabeli Kursów Walut Obcych. Od wymaganego kapitału, wyrażonego w PLN Bank nalicza dalsze odsetki w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych (§ 9 ust. 4 Regulaminu);
• w przypadku kredytu w walucie obcej kwota wcześniejszej spłaty jest obliczana wg kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującego w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia realizacji, wskazanego przez kredytobiorcę w dyspozycji o dokonanie wcześniejszej spłaty (§ 10 ust. 4);
• w przypadku kredytu w walucie obcej prowizja za wcześniejszą spłatę ustalana jest od kwoty wcześniejszej spłaty, przeliczonej wg kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia realizacji wcześniejszej spłaty (§ 10 ust. 5);
• przewalutowanie następuje wg. kursów z zastrzeżeniem ust. 5:

1) kupna dewiz z dnia złożenia wniosku o przewalutowanie na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych w przypadku zmiany waluty z PLN na walutę obcą; 2) sprzedaży dewiz z dnia złożenia wniosku o przewalutowanie na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych w przypadku zmiany waluty z waluty obcej na PLN (§ 11 ust. 4);

• w przypadku kredytu w walucie obcej prowizja za przewalutowanie ustalana jest od kwoty sprzed przewalutowania, przeliczonej wg. kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia dokonania przewalutowania (§ 11 ust. 11);
• w przypadku kredytu w walucie obcej prowizja za podwyższenie kwoty kredytu ustalana jest od kwoty podwyższenia, przeliczonej wg. kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia sporządzenia aneksu (§ 12 ust. 3);
• w przypadku kredytu w walucie obcej dla odnawiania zabezpieczeń kredytu stosuje się kurs sprzedaży dewiz obowiązujący w dniu odnawiania zabezpieczenia na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych (§ 13 ust. 4).

Dowód: umowa kredytu nr /2006 (k. 38-40), Regulamin (k. 41-49).

W dniu 15 marca 2012r. (data podpisu) powodowie zawarli z bankiem aneks do umowy kredytu, w którym bank umożliwił powodom spłatę zobowiązań bezpośrednio w CHF.

Dowód: aneks nr (k.166)

Powodowie potrzebowali środków na realizacje celów mieszkaniowych. Gdyby powodowie wiedzieli, że kurs CHF wzrośnie tak drastycznie nie zawarliby umowy. Ryzyko kursowe było omawiane, ale pracownik banku zapewniał, że zmiany kursu CHF są nieznaczne (przedstawił powodom kurs historyczny waluty). Umowa nie była negocjowana, została zawarta z wykorzystaniem wzoru umownego przygotowanego przez bank. 

Dowód: przesłuchanie powodów  – protokół rozprawy z dnia 20 maja 2021r. (k.289-290).

Bank wypłacił kwotę kredytu zgodnie z umową (303 202,00 zł). Powodowie w okresie od zawarcia umowy. W okresie od dnia uruchomienia kredytu do dnia 24 lutego 2012r. powodowie uiścili na rzecz pozwanego łącznie kwotę 79 712,41 zł. W okresie od dnia 26 marca 2012r. do 24 czerwca 2020r. powodowie spłacili kwotę 41 098,81 CHF.

Dowód: opinia biegłego sądowego Michała Thlona (k. 363-357), zaświadczenia o wysokości odsetek od kredytu hipotecznego (k.56-78)

W piśmie z dnia 28 lipca 2020 r. powodowie skierowali do pozwanego reklamację, w której zakwestionowali ważność umowy z uwagi na zawarte w niej klauzule abuzywne oraz wezwali go do zwrotu nienależnie uiszczonych świadczeń w kwocie 79 712,41 zł oraz 41 098,81 CHF w terminie 14 dni od otrzymania reklamacji. Pismo zostało doręczone stronie pozwanej w dniu 5 sierpnia 2020r.

Pozwany w odpowiedzi na reklamacje z dnia 12 sierpnia 2020 r. odmówił uwzględnienia reklamacji.

Dowód: reklamacja wraz z potwierdzeniem nadania (k. 51-53), odpowiedź Banku (k. 54-55).

Powodowie w pisemnym oświadczeniu z dnia 17 października 2024 r. wskazali, że mają świadomość skutków wynikających ze stwierdzenia nieważności całej umowy kredytowej i rezygnują z możliwości potwierdzenia niedozwolonych postanowień umownych. Oświadczyli również, że posiadają nadpłatę w stosunku do wypłaconej kwoty kredytu w kwocie 14 672,43 CHF.

Dowód: oświadczenia (k.402-403).

• Ocena materiału dowodowego.

Ustaleń w zakresie przedstawionego powyżej stanu faktycznego Sąd dokonał na podstawie analizy całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, kierując się przy tym dyrektywami określonymi w art. 233 § 1 k.p.c.^[1]. Wszelkie wykorzystane przez Sąd dokumenty mogły stanowić podstawę do dokonywania ustaleń, albowiem nie były kwestionowane ani w zakresie autentyczności, ani treści. Sąd oparł się również na zeznaniach powodów , które pozwoliły na ustalenie okoliczności związanych z samym procesem zawierania umowy kredytu oraz informacji, jakie zostały wtedy przekazane kredytobiorcom przez przedstawicieli Banku.

Sąd na podstawie opinii biegłego z zakresu rachunkowości Michała Thlona ustalił wartość spłat jakie powodowie uiścili z tytułu nieważnej umowy kredytu.

Sąd ostatecznie ustalając stan faktyczny nie czynił ustaleń z dowodów z zeznań świadków, świadkowie albo brali udziału w procedowaniu spornej umowy albo nie pamiętali powodów i okoliczności zawarcia spornej umowy. Zeznania świadków opierały się na przedstawieniu procedur obowiązujących w banku. Świadkowie nie posiadali wiedzy, jakie konkretnie informacje zostały przekazane powodom. Tego typu zeznania nie posiadają wartości dowodowej w niniejszej sprawie.

Sąd nie czynił ustaleń na podstawie pozostałych dokumentów przedłożonych w sprawie, ich wartość dowodowa w odniesieniu do realiów niniejszej sprawy była bowiem znikoma, w szczególności dokumenty te nie odnosiły się do okoliczności faktycznych istotnych z punktu widzenia tej sprawy lub odnosiły do okoliczności, które zaistniały już po zawarciu przedmiotowych umów przez strony. Nadto w niektórych dokumentach zawarto stanowiska szeregu podmiotów, wyrażone w judykaturze poglądy. Dla ustalenia stanu faktycznego istotnego z punktu widzenia rozstrzygnięcia sprawy - w niniejszej sprawie nie miało to jednak większego znaczenia.

1. Sąd zważył, co następuje:
2. Charakter prawny spornej umowy kredytu.

Do istotnych elementów umowy kredytu należy zobowiązanie banku do oddania do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwoty środków pieniężnych oraz kredytobiorcy do korzystania z niej i zwrotu wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami  w oznaczonych terminach spłaty^[2]. Sporna Umowa ma charakter umowy indeksowanej do waluty obcej, a zatem wysokość kapitału w chwili zawarcia umowy określona została w PLN, a przeliczenie na walutę obcą nastąpiło w chwili wypłaty środków, przy czym wysokość kapitału, jaki Kredytobiorcy zobowiązani byli zwrócić określona miała być w CHF.

2. Status kredytobiorcy jako konsumenta.

Kredytobiorcy występowali przy zawieraniu Umowy jako konsumenci w rozumieniu regulacji art. 22¹ k.c. Kredytobiorcy wskutek zawartej Umowy uzyskali kapitał przeznaczony na cel, niezwiązany z działalnością gospodarczą lub zawodową. Środki pochodzące z kredytu były przeznaczone na budowę domu.

3. Abuzywność klauzul umownych oraz ich wpływ na byt Umowy.

Sąd uznał, że postanowienia umowne dotyczące przyjętej w Umowie klauzuli przeliczeniowej, tj. oparcie jej na własnych kursach kupna i sprzedaży CHF, określanych dowolnie przez Bank, skutkują tym, że Umowa wskutek indeksacji nie zawierała określenia głównego świadczenia Kredytobiorców, a konkretnie nie określała kapitału pożyczki. Jednocześnie na skutek zastosowania ponownego przeliczenia rat na CHF, ponownie przy zastosowaniu kursów (sprzedaży) dowolnie ustalanych przez Bank, nie określała również w sposób jednoznaczny sposobu wyliczenia rat kapitałowo – odsetkowych.

3.1. Normy prawne dotyczące abuzywności klauzul umownych.

Warunki umowy, które nie były indywidualnie uzgadniane, mogą być uznane za nieuczciwe, jeśli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikająca z umowy, praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta (art. 3 Dyrektywy^[3]). Warunki umowy uznane są za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, zwłaszcza jeżeli zostały przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Ocena nieuczciwego charakteru warunków nie dotyczy ani określenia głównego przedmiotu umowy, ani relacji ceny i wynagrodzenia do dostarczonych w zamian towarów lub usług, o ile warunki te zostały wyrażone prostym i zrozumiałym językiem (art. 4 ust. 2 Dyrektywy). Opisana Dyrektywa jest aktem ustawodawczym wyznaczającym cel (jakim jest ochrona konsumentów), który muszą osiągnąć kraje UE. Sposób jego osiągnięcia określają jednak poszczególne kraje za pośrednictwem swoich własnych aktów prawnych, w następstwie czego należy przyjąć, że przepisy wspólnotowe określają minimalny poziom ochrony konsumentów.

Na gruncie prawa krajowego (art. 385¹ k.c.), postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jeżeli postanowienie umowy nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Od strony procesowej ochrona konsumenta oparta na art. 385¹ k.c. ma charakter dwojaki. Po pierwsze, może być ona udzielona w każdym toczącym się między konsumentem a przedsiębiorcą procesie, którego rozstrzygnięcie jest uzależnione od treści postanowień nieuzgodnionych indywidualnie. Nie ma znaczenia, czy powodem jest w takim procesie konsument, czy przedsiębiorca. Nakaz uwzględnienia klauzuli abuzywnej spoczywa na sądzie rozpoznającym sprawę^[4].

          3.2. Rola klauzuli przeliczeniowych w stosunku prawnym łączącym strony.

 Podstawowym obowiązkiem banku, jako udzielającego kredyt, jest oddanie do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwoty środków pieniężnych  z przeznaczeniem na ustalony cel. Podstawowym obowiązkiem kredytobiorcy jest zwrot kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłata prowizji od udzielonego kredytu^[5]. Aby określić wartość tych świadczeń w umowie musiał zostać zastosowany mechanizm (sposób) przeliczenia wartości obu walut (PLN i CHF). Klauzulę indeksacyjną (w tym postanowienia dotyczące przeliczania kwoty kredytu w PLN na walutę obcą) należy uznać za określającą podstawowe świadczenia w ramach zawartej umowy, charakteryzujące tę umowę jako podtyp umowy kredytu – umowy o kredyt indeksowany do waluty obcej. Taka umowa zawiera postanowienia o przeliczeniu kwoty kredytu na inną walutę i wskazuje tę walutę - w celu zastosowania stawki referencyjnej stosowanej w obrocie dla tej waluty. Postanowienia dotyczące indeksacji nie ograniczają się do posiłkowego określenia sposobu zmiany wysokości świadczenia kredytobiorcy w przyszłości, ale wprost świadczenie to określają. Bez przeprowadzenia przeliczeń wynikających z indeksacji nie doszłoby do ustalenia wysokości kapitału podlegającego spłacie (wyrażonego w walucie obcej). Nie doszłoby też do ustalenia wysokości odsetek, które zobowiązany jest zapłacić kredytobiorca, skoro odsetki te naliczane są, zgodnie z konstrukcją umowy, od kwoty wyrażonej w walucie obcej.

W niniejszym przypadku klauzula przeliczeniowa wprost określała świadczenie główne Kredytobiorców, mając znaczenie zarówno dla ustalenia wysokości kapitału, jaki zobowiązani byli zwrócić, jak i dla wysokości odsetek (rat kapitałowo – odsetkowych).

3.3. Możliwości zakwalifikowania postanowień umownych za niedozwolone.

Możliwość uznania postanowień umownych za niedozwolone w pierwszej kolejności wymaga ich zakwalifikowania albo jako postanowień, które nie określają głównych świadczeń stron, albo jako postanowień określających główne świadczenia stron (w tym cenę lub wynagrodzenie), które nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (o czym mowa powyżej). Postanowienia Umowy, odwołujące się do bliżej nieokreślonych kursów obowiązujących w Banku począwszy od uruchomienia pożyczki, poprzez okres spłat poszczególnych rat nie określały stałego i jednoznacznego, obiektywnie weryfikowalnego kryterium przeliczeniowego, stanowiły scedowanie na rzecz banku prawa do – w istocie dowolnego, bo prawnie niezwiązanego – kształtowania kryteriów przeliczeniowych (kursu waluty obcej w procesie wypłaty pożyczki i jej spłaty) w taki sposób, że nie były one ani transparentne ani zrozumiałe dla konsumenta. Tym samym postanowienia umowne określające główne świadczenie stron w postaci obowiązku zwrotu kredytu i uiszczenia odsetek nie było jednoznacznie określone w rozumieniu art. 385¹ § 1 k.c. oraz art. 4 ust. 2 Dyrektywy.

Powyższa ocena umożliwia dokonanie następczej oceny kwestionowanych postanowień umownych pod kątem art. 385¹ § 1 zd. 1 k.c. oraz art. 3 ust. 1 Dyrektywy, który stanowi, że warunki umowy mogą być uznane za nieuczciwe, jeżeli stoją w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw  i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Dobre obyczaje to także normy postępowania polecające na nienadużywaniu w stosunku do słabszego uczestnika obrotu posiadanej przewagi ekonomicznej^[6]. Za działanie wbrew dobrym obyczajom należy rozumieć wprowadzenie do wzorca klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron, zaś rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję na jego niekorzyść praw  i obowiązków wynikających z umowy^[7]. Ponadto dobrym obyczajem jest należyte spełnienie ciążącego na banku obowiązku informacyjnego wobec pożyczkobiorców – konsumentów, niebędących profesjonalnymi uczestnikami obrotu gospodarczego.

Postanowienie umowne jest sprzeczne z dobrymi obyczajami, gdy można rozsądnie założyć, że kontrahent konsumenta, traktujący go w sposób sprawiedliwy i słuszny i uwzględniający jego prawnie uzasadnione roszczenia, nie mógłby racjonalnie się spodziewać, że konsument zaakceptowałby w ramach negocjacji klauzulę będącą źródłem braku równowagi stron^[8]. Klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w  kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej w istocie wysokości jego zobowiązania, jest klauzulą niedozwoloną^[9]. Regulację art. 4 ust. 2 Dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że w przypadku warunku umownego takiego jak ten rozpatrywany w postępowaniu głównym wymóg, zgodnie z którym warunek umowny musi być wyrażony prostym i zrozumiałym językiem, powinien być rozumiany jako nakazujący nie tylko, by dany warunek był zrozumiały dla konsumenta z gramatycznego punktu widzenia, ale także, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu wymiany waluty obcej, do którego odnosi się ów warunek, a także związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach dotyczących uruchomienia kredytu, tak by rzeczony konsument był w stanie oszacować, w oparciu  o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne^[10]. Ponieważ treść kwestionowanych postanowień umowy umożliwia Bankowi jednostronne kształtowanie sytuacji konsumenta w zakresie wysokości jego zobowiązań wobec Banku, zakłócona zostaje równowaga pomiędzy stronami Umowy, a takie postanowienie staje się sprzeczne z dobrymi obyczajami oraz dodatkowo w sposób rażący narusza interesy konsumentów. Zostały więc spełnione wszystkie przesłanki określone w art. 3851 § 1 k.c., nakazujące uznać to postanowienie za niedozwoloną klauzulę umowną.

          3.4. Obowiązek informacyjny Banku.

Informacje dotyczące ryzyka kursowego przekazywane Kredytobiorcom przez Bank przed podpisaniem Umowy były lakoniczne i nie były wystarczające do tego, aby w pełni zdali sobie oni sprawę z ryzyka kursowego wiążącego się z umową oraz z jego potencjalnymi skutkami. Wynikało z nich co prawda, że wysokość raty kredytu jest uzależniona od wysokości kursu CHF i może ulec pewnym zmianom na niekorzyść Kredytobiorców, jednakże twierdzenia te sprowadzały się jedynie do ogólnych twierdzeń, w żaden sposób tego ryzyka nie obrazując. Z informacji, przekazanych przez Bank, wynikało zasadniczo, że kredyt indeksowany do waluty CHF ze względu na niższą ratę (niższe oprocentowanie) jest znacznie korzystniejszy od kredytu w PLN. Informacje te w istocie zacierały więc obraz ryzyka kursowego, skupiając się na uwypukleniu zalet umowy kredytu indeksowanego do waluty CHF przy jednoczesnym zbagatelizowaniu jej wad, w tym w szczególności zagrożeń związanych z ryzykiem kursowym. Ze względu na niedoinformowanie Kredytobiorców o ryzyku kursowym nie mogli oni prawidłowo ocenić wpływu wahań kursów waluty CHF na ich sytuację ekonomiczną – czyli tego, do jakiej rozsądnie przewidywalnej na moment zawarcia umowy wysokości może wzrosnąć saldo kredytu wyrażone w walucie złoty polski oraz rata kredytu spłacana w PLN i czy będą oni w stanie udźwignąć obciążenie finansowe związane z takim wzrostem. Brak należytej informacji o ryzyku kursowym i jego skutkach przesądza, że kwestionowane postanowienia Umowy dotyczące klauzul indeksacyjnych nie mogą zostać uznane za sformułowane w sposób jednoznaczny.

          3.5. Wpływ abuzywności postanowień Umowy na jej byt.

Konsekwencją abuzywności postanowień umownych jest brak związania nimi Powodów, co skutkuje koniecznością pominięcia kursów walut obcych ustalanych przez Bank. Powstaje w ten sposób luka umowna, skutkująca brakiem możliwości przeliczenia zobowiązania Kredytobiorców do PLN i wysokości zadłużenia w poszczególnych okresach po waloryzacji, jak i powrotnego przeliczenia na CHF. Tym samym dochodzi do niemożności określenia zarówno wysokości wykorzystanego kapitału, jak i poszczególnych rat. Ponieważ klauzula indeksacyjna stanowiła przedmiotowo istotny element umowy, stanowiący podstawę do zastosowania oprocentowania LIBOR^[11] właściwego dla waluty obcej, co niewątpliwie było głównym celem takiego, jak w przedmiotowej sprawie ukształtowania umowy, pominięcie tej klauzuli prowadzi do wynaturzenia całego stosunku prawnego i definitywnej zmiany charakteru umowy. Brak jest podstaw, aby w miejsce abuzywnych klauzul waloryzacyjnych wprowadzać inny miernik wartości.

W chwili zawierania Umowy nie obowiązywała regulacja art. 358 § 2 k.c. pozwalająca, w braku odmiennych ustaleń stron, na określenie wartości waluty obcej wedle średniego kursu NBP, niemniej dopuszczalność zastąpienia klauzul niedozwolonych zgodnie z orzecznictwem TSUE, ze względu na cel „odstraszający" Dyrektywy, który w razie naruszenia równowagi stron umowy po stronie słabszej daje możliwości decyzyjne, uzależniona jest od woli konsumenta. Dopuszczalne jest zastąpienie nieuczciwego warunku dyspozytywnym przepisem krajowym jedynie wówczas, gdy wyeliminowanie nieuczciwego warunku oznacza na mocy prawa krajowego unieważnienie całej umowy (co ma miejsce w niniejszej sprawie) oraz kumulatywnie, jeżeli unieważnienie to naraża konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje. Ponieważ w ocenie Sądu okoliczności sprawy nie wskazują, aby unieważnienie Umowy naraziło Powodów na szczególnie niekorzystne konsekwencje, a sami Powodowie sprzeciwili się wprowadzenia do umowy regulacji opartych o przepisy dyspozytywne, domagając się konsekwentnie unieważnienia umowy, nie istnieje możliwość zastąpienia tych klauzul niedozwolonych rozwiązaniami wynikającymi z ustawy. Eliminacja wadliwej klauzuli indeksacyjnej całkowicie zmieniłoby charakter Umowy, a w szczególności charakter świadczenia głównego Kredytobiorców, w następstwie czego uznać należało, że nie jest możliwe dalsze jej utrzymanie. Regulację art. 6 ust. 1 Dyrektywy należy interpretować w ten sposób^[12], że nie stoi ona na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy.

Skoro wskutek wyłączenia nieuczciwych warunków, ze względu na zmianę charakteru umowy, nie jest możliwe jej obowiązywanie, a nie istnieje możliwość ich zastąpienia przepisem dyspozytywnym, należało uznać, że Umowa nie może obowiązywać. Wobec powyższego Sąd przesłankowo ustalił, że umowa jest nieważna, a w konsekwencji zachodzi możliwość rozliczenia świadczeń nienależnych świadczonych przez strony w trakcie obowiązywania umowy.

3.6. Skutki przesłankowego ustalenia nieważności Umowy.

Sąd wydając orzeczenie końcowe kierował się poglądami prawnymi ujętymi w uchwałach Sądu Najwyższego z 16 lutego 2021 roku (III CZP 11/20), 7 maja 2021 roku (III CZP 6/21) i 25 kwietnia 2024 roku (III CZP 25/22) oraz orzeczeniach Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej     z 14 czerwca 2012 roku (C-618/10), 30 maja 2013 roku (C-488/11), 15 czerwca 2023 roku (C-520/21), 14 grudnia 2023 roku (C-28/22 GNB), 12 stycznia 2024 roku (C-488/23), 8 maja 2024 roku (C-424/22), wyznaczającymi dominującą linię orzecznictwa sądów powszechnych.

W orzecznictwie definitywnie przyjęto, że w przypadku wzajemnych rozliczeń banku i konsumentów dokonywanych na tle nieważnych umów kredytu waloryzowanych do waluty obcej zastosowanie ma teoria dwóch kondykcji. Jak bowiem stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 maja 2021r., sygn. akt III CZP 6/21, której nadał moc zasady prawnej „Jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.). Podobne zapatrywanie wyraził Sąd Najwyższy w uchwale  z dnia 16 lutego 2021r. (sygn. akt III CZP 11/20), w której stwierdził, że stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłacała kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu”.

Skoro umowa okazała się nieważna ex tunc (od chwili jej zawarcia), stronie powodowej przysługuje więc roszczenie - kondykcja - o zwrot spełnionych przez nią na poczet nieważnej umowy świadczeń. Roszczenie to zostało oparte na teorii dwóch kondykcji, zgodnie z którą roszczenie każdej ze stron nieważnej umowy o zwrot spełnionych przez nie nienależnie świadczeń traktuje się jako roszczenia niezależne od siebie^[13].

Wobec powyższego, konieczne staje się dokonanie rozliczeń (zwrotu spełnionych przez strony świadczeń) zgodnie z regulacjami art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c.

Powodowie w okresie od dnia uruchomienia kredytu do dnia 24 czerwca 2020 r. roku uiścili na rzecz strony pozwanej łącznie kwoty 79 712,41 zł oraz 41 098,81 CHF.  Powodowie wykazali, że dokonali ww. wpłat, co wynika wprost z zaświadczenia Banku oraz opinii biegłego sądowego, który policzył wpłaty powodów zarówno w walucie polskiej jak i te dokonywane w CHF. Skoro powodowie udowodnili, że wpłacili ww. kwoty ich roszczenie o zapłatę kwot niższych 19 299,00 zł oraz 41 098,81 CHF należało uwzględnić.

 Z uwagi na pozostawanie przez powodów w ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej żądanie zasądzenia od pozwanego łącznie na rzecz powodów ww. kwoty – w zakresie żądania świadczenia do majątku wspólnego (prawa ustawowej wspólności małżeńskiej) – podlegało uwzględnieniu w całości.

O odsetkach orzeczono na mocy regulacji art. 481 § 1 k.c. Wymagalność roszczeń związanych z nieważnością kredytu następuje z chwilą podjęcia przez kredytobiorcę wiążącej decyzji co do ewentualnego sanowania niedozwolonej klauzuli i co do zaakceptowania konsekwencji całkowitej nieważności umowy oraz sprzeciwienia się udzieleniu mu ochrony przed tymi konsekwencjami przez wprowadzenie regulacji zastępczej, dopiero wtedy można uznać, że brak podstawy prawnej świadczenia stał się definitywny, a strony mogą zażądać skutecznie zwrotu nienależnego świadczenia^[14].

Kredytobiorcy w reklamacji skierowanej do pozwanego z dnia 28 lipca 2020 r. nie tylko poinformowali o zastosowaniu przez Bank w umowie klauzul niedozwolonych, skutkujących jej nieważnością, ale i wezwali go do dokonania rozliczeń. Taka czynność  stanowi zarówno oświadczenie wiedzy, jak i oświadczenie woli (w zakresie wezwania dłużnika do spełnienia świadczenia) i po upływie określonego okresu skutkuje  powstaniem opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego. Pozwany odebrał reklamację w dniu 5 sierpnia 2020r., jednak nie dokonał zapłaty w zakreślonym przez powodów terminie 14 dni. W odpowiedzi na reklamację z dnia 12 sierpnia 2020 r. zaprzeczył, aby umowa zawierała klauzule abuzywne i odmówił zwrotu wpłaconych kwot. Ostateczny termin na spełnienie świadczenia upłynął pozwanemu z dniem 19 sierpnia 2020 r., zatem od dnia następnego, tj. 20 sierpnia 2020 r. pozwany pozostaje w opóźnieniu. Opóźnienie spełnienia świadczenia pieniężnego jest zdarzeniem prawnym, które m.in. skutkuje powstaniem dodatkowego roszczenia jakim są odsetki z mocy regulacji art. 481 § 1 k.c. Wobec powyższego, odsetki ustawowe za opóźnienie zasądzono zgodnie z żądaniem, tj. od dnia 20 sierpnia 2020 r. do dnia zapłaty.

Z podanych przyczyn, orzeczono jak w pkt 1 i 2 sentencji wyroku.

4. Przedawnienie roszczenia.

 Nie ma podstaw do przyjęcia, że roszczenie strony powodowej jest przedawnione. Termin przedawnienia roszczeń o zwrot nienależnie spełnionych świadczeń może rozpocząć bieg dopiero po podjęciu przez kredytobiorcę wiążącej decyzji w tym względzie. Dopiero bowiem wtedy można przyjąć, że brak podstawy prawnej świadczenia stał się definitywny, a strony mogły zażądać skutecznie zwrotu nienależnego świadczenia^[15]. Oznacza to w szczególności, że kredytobiorca nie może zakładać, iż roszczenie banku uległo przedawnieniu w terminie liczonym tak, jakby wezwanie do zwrotu udostępnionego kredytu było możliwe już w dniu jego udostępnienia, albo jak w tym przypadku, że termin biegu przedawnienia rozpoczyna się przy płatności każdej kolejnej raty; przy czym instytucja przedawnienia dotyczy roszczeń związanych z prawem do żądania świadczenia. W następstwie uznania za nieważną umowy kredytu hipotecznego zawartej przez przedsiębiorcę z konsumentem z uwagi na zawarte w tej umowie nieuczciwe warunki, termin przedawnienia roszczeń konsumenta wynikających z nieważności tej umowy rozpoczyna bieg w chwili, w której dowiedział się on lub powinien dowiedzieć się o nieuczciwym charakterze warunku powodującego tę nieważność^[16]. Roszczenie pieniężne strony powodowej stało się wymagalne w dniu 5 sierpnia 2020r., kiedy to pozwany otrzymał reklamację, w której powodowie zakwestionowali ważność umowy, powołując się na zawarte w niej postanowienia abuzywne oraz wezwali pozwanego do zwrotu uiszczonych świadczeń. W związku z tym roszczenie powodów od powyższej daty do dnia wniesienia powództwa nie uległo przedawnieniu.

5. Koszty procesu.

O kosztach procesu Sąd orzekł zgodnie z art. 98 k.p.c.

Zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, strona pozwana jako strona przegrywająca sprawę w całości, zobowiązana jest zwrócić stronie powodowej koszty procesu. Na poniesione przez stronę powodową koszty w wysokości 7163,63zł złożyły się: opłata od pozwu – 1.000 zł, koszty zastępstwa procesowego przed tut. Sądem – 5 400 zł ustalone na podstawie § 2 ust. 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, opłata skarbowa od udzielonych pełnomocnictw – 34,00 zł oraz kwota 729,63 zł uiszczona przez powodów tytułem wynagrodzenia za sporządzenie opinii przez biegłego sądowego.

Stosownie do treści art. 98 § 1¹ k.p.c. od kwoty zasądzonych kosztów procesu należą się odsetki, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, w którym je zasądzono, do dnia zapłaty.

Mając na uwadze powyższe, orzeczono jak w pkt 3 sentencji wyroku.

[1] Ustawa Kodeks postępowania cywilnego z 17 listopada 1964r. (Dz.1964.43.296 z późn. zm.).

[2] B. Smykla [w:] Prawo bankowe. Komentarz, red. A. Mikos-Sitek, P. Zapadka, Warszawa 2022, art. 69.

[3] Dyrektywa Rady nr 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 r. o nieuczciwych warunkach   w umowach konsumenckich (Dz. Urz. WE z 1993 r. L 95, s. 29).

[4] G. Karaszewski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. J. Ciszewski, P. Nazaruk, LEX/el. 2023, art. 385(1).

[5] B. Smykla [w:] Prawo bankowe. Komentarz, red. A. Mikos-Sitek, P. Zapadka, Warszawa 2022, art. 69.

[6] K. Skubisz-Kępka [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna (art. 353-534), red. M. Fras, M. Habdas, Warszawa 2018, art. 385¹.

[7] wyr. SN (Sąd Najwyższy) z 29 sierpnia 2013 r., I CSK 660/12, LEX nr 1408133; wyr. SN z 13 sierpnia 2015 r., I CSK 611/14, LEX nr 1771389.

[8] wyr. SN z 15 stycznia 2016 r., I CSK 125/15, LEX nr 1968429.

[9]wyr. SN z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17, LEX nr 2642144.

[10] wyr. TSUE  (Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej)  z 30 kwietnia 2014r.., C-26/13, Árpád Kásler i Hajnalka Káslerné Rábai v. Otp Jelzálogbank Zrt, Zotsis 2014, nr 4, poz. I-282, pkt 2.

[11] (London Interbank Offer Rate) - stopa procentowa kredytów udzielanych na rynku międzynarodowym w Londynie, liczona m.in. dla CHF, do końca 2021 roku była podstawą oprocentowania kredytów hipotecznych opartych na CHF.

[12] wyr. TSUE  z 30 kwietnia 2014r.., C-26/13, Árpád Kásler i Hajnalka Káslerné Rábai v. Otp Jelzálogbank Zrt, Zotsis 2014, nr 4, poz. I-282, pkt 1.

[13] Ł. Węgrzynowski, Zasady rozliczenia stron w razie stwierdzenia nieważności umowy kredytu udzielonego w CHF (teoria salda i teoria dwóch kondykcji), LEX/el. 2020; wyr. SA (Sąd Apelacyjny) w Katowicach z 28 stycznia 2022 r., I ACa 23/21, LEX nr 3321766.

[14] uch. SN z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021, nr 9, poz. 56.

[15] uch. SN z 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20, OSNC 2021, nr 6, poz. 40.

[16] wyr. TSUE z 14 grudnia 2023 r., C-28/22, TL i WE przeciwko Syndykowi Masy Upadłości Getin Noble Bank S.A., dawniej Getin Noble Bank S.A., Lex nr 3642732.