Sygn. akt VI ACa 32/23

W Y R O K W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 czerwca 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:     SSA Grzegorz Tyliński Protokolant:                                          Karina Powierża

po rozpoznaniu w dniu 7 czerwca 2024 roku w Warszawie na rozprawie sprawy z powództwa

przeciwko Bankowi Millennium S.A. w Warszawie o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sąd Okręgowego w Warszawie

z dnia 19 października 2022 r., sygn. akt XXV C 1409/20

• oddala apelację;
• zasądza od Banku Millennium A. z siedzibą w Warszawie na rzecz kwotę 4050 (cztery tysiące pięćdziesiąt) zł wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od dnia uprawomocnienia się niniejszego rozstrzygnięcia do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VI ACa 32/23

U Z A S A D N I E N I E

Wyrokiem z dnia 19 października 2022 r. Sąd Okręgowy w Warszawie sygn. akt XXV C 1409/20 sprawy z powództwa przeciwko Bankowi Millennium Spółce Akcyjnej z siedzibą w Warszawie zapłatę kwot 21 664,60 zł i 32 742,49 CHF, ewentualnie kwoty 50 332,80 zł zasądził od Banku Millennium Spółki Akcyjnej z siedzibą w Warszawie na rzecz:

1. kwotę 21 664,60 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 13 października 2022 r. do dnia zapłaty,  2. kwotę  32 742,49  CHF  wraz z  odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 13 października 2022 r. do dnia zapłaty (pkt I); oddalił powództwo główne w pozostałej części (pkt II); zasądził tytułem zwrotu kosztów postępowania od Banku Millennium Spółki Akcyjnej z siedzibą w Warszawie na rzecz kwotę 8 405,99 zł wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego za czas od dnia uprawomocnienia się niniejszego orzeczenia do dnia zapłaty (pkt III). Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne:

W dniu 1 marca 2008 r. Bank Millennium S.A. z siedzibą w Warszawie oraz, jako kredytobiorcy, zawarli umowę o kredyt hipoteczny nr KH/1739/01/2008, sporządzoną w dniu 14 lutego 2008 r. Na mocy tej umowy bank udzielił kredytobiorcom kredytu we frankach w kwocie, na cel i na warunkach określonych w umowie kredytu, a kredytobiorcy zobowiązali się do spłaty kredytu wraz z odsetkami oraz opłatami i prowizjami wynikającymi z umowy i aktualnego cennika w oznaczonych terminach spłaty oraz wywiązania się z pozostałych postanowień umowy (§ 1 ust. 2 umowy).

Kwota kredytu określona została w umowie na 300 000 zł (§ 2 ust. 1 umowy), przy czym postanowiono, że kredyt jest indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku Millennium w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Po uruchomieniu kredytu lub pierwszej transzy kredytu wypłacanego w transzach bank wysyła do kredytobiorcy pismo informujące o wysokości pierwszej raty kredytu, kwocie kredytu w CHF oraz jego równowartości w PLN zgodnie z kursem kupna CHF

według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku Millennium w dniu uruchomienia kredytu/transzy, przy czym zmiany kursów walut w trakcie okresu kredytowania mają wpływ na wysokość kwoty zaciągniętego kredytu oraz raty kapitałowo-odsetkowej (§ 2 ust. 2 umowy).

W umowie wskazano, że celem kredytu jest budowa domu metodą gospodarczą, na nieruchomości gruntowej położonej w Sanoku (§ 2 ust. 3 i 4 umowy), oraz że okres kredytowania wynosi 360 miesięcy, licząc od dnia wypłaty kredytu lub jego pierwszej transzy (§ 2 ust. 6 umowy).

Według umowy, wypłata kredytu nastąpi zgodnie z zasadami określonymi w Regulaminie, w transzach, na rachunek bankowy kredytobiorcy (§ 3 ust. 1 i 2 umowy).

Zgodnie z umową, od kwoty udzielonego kredytu Bank pobiera jednorazową bezzwrotną prowizję w wysokości 2 700 zł, płatną przed uruchomieniem kredytu lub jego pierwszej transzy; kredytobiorca zobowiązany jest wpłacić kwotę należnej prowizji na rachunek wskazany w umowie jako rachunek przeznaczony do spłat kredytu, a bank przed uruchomieniem środków pobierze należną mu kwotę prowizji z ww. rachunku kredytobiorcy (§ 4 ust. 1 i 2 umowy).

W umowie postanowiono, że kredyt jest oprocentowany według zmiennej stopy procentowej, oprocentowanie kredytu wynosi 3,7067 % w stosunku rocznym, co stanowi sumę stopy referencyjnej LIBOR 3M (CHF) obowiązującej w dniu sporządzenia umowy oraz marży w wysokości 0,9055 p.p., stałej w całym okresie kredytowania (§ 6 ust. 1 i 3 umowy). Odsetki są naliczane za każdy dzień od aktualnego salda zadłużenia (§ 6 ust. 4 umowy). Oprocentowanie kredytu ulega zmianie w zależności od zmiany stopy referencyjnej LIBOR 3M (CHF) (§ 6 ust. 5 umowy). Stopa referencyjna zmienia się w cyklu kwartalnym i przyjmuje wartość z ostatniego dnia roboczego ostatniego miesiąca poprzedzającego kolejny kwartał kalendarzowy (§ 6 ust. 6 umowy).

Kredytobiorcy zobowiązali się w umowie spłacić kwotę kredytu w CHF ustaloną zgodnie z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów Walut Obcych Banku Millennium S.A. (§ 7 ust. 1 umowy). Kredyt spłacany będzie w 360 ratach miesięcznych, w tym 12 ratach obejmujących odsetki w okresie karencji spłaty kredytu

oraz 348 równych ratach miesięcznych, które zawierają malejącą część odsetek oraz rosnącą część raty kapitałowej (§ 7 ust. 2 umowy). Spłata kredytu następować będzie poprzez bezpośrednie potrącanie przez bank należnych mu kwot z rachunku kredytobiorcy w banku, o numerze wskazanym w umowie kredytu (§ 7 ust. 3 umowy).

Jako zabezpieczenie spłaty kredytu wraz z odsetkami i innych kosztami przewidziano w umowie: 1) hipotekę kaucyjną łączną na rzecz banku do sumy 510.000 zł, ustanowioną na kredytowanej nieruchomości, 2) cesję na rzecz banku praw z polisy ubezpieczeniowej od ognia i innych zdarzeń losowych kredytowanej nieruchomości, 3) cesję na rzecz banku praw z polisy ubezpieczeniowej na życie kredytobiorcy, którym jest (§ 9 ust. 1 umowy).

W umowie postanowiono również, że zabezpieczeniem kredytu do czasu otrzymania przez bank odpisu z księgi wieczystej nieruchomości z prawomocnym wpisem pierwszej hipoteki na rzecz banku będzie stanowić ubezpieczenie kredytów zabezpieczanych hipotecznie na podstawie zawartej przez bank z Towarzystwem Ubezpieczeń InterRisk S.A. Kredytobiorcy zobowiązani są do zwrotu bankowi kosztów składki ubezpieczeniowej wnoszonej przez bank w związku z ww. ubezpieczeniem. Miesięczna opłata z tytułu refinansowania składki ubezpieczeniowej wynosi 1/12 z 0,81

% kwoty przyznanego kredytu (co stanowi kwotę 212 PLN), przy uwzględnieniu kursów waluty obcej, do jakiej kredyt jest indeksowany na pierwszy dzień miesiąca, w którym została sporządzona umowa kredytowa wg Tabeli Kursów Walut  Obcych Banku Millennium S.A. Bank pobiera opłatę wynikającą z kosztów ubezpieczenia kredytu do czasu ustanowienia hipoteki z dołu, poprzez automatyczne obciążanie rachunku w PLN kredytobiorcy 8-go dnia każdego miesiąca, począwszy od następnego miesiąca po dacie uruchomienia kredytu lub jego pierwszej transzy (§ 9 ust. 2-4 umowy).

Zgodnie z umową, w zakresie nieuregulowanym umową zastosowanie mają postanowienia „Regulaminu kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku Millennium S.A.” (§ 11 ust. 5 w zw. z § 1 umowy).

W § 3 ust. 1 i 2 „Regulaminu kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku Millennium S.A.” (w wersji R21 obowiązującej w dacie zawarcia przedmiotowej umowy kredytu) zapisano, że kredyt udzielony jest w PLN. Kredyt może być indeksowany kursem waluty obcej na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych.

Zgodnie z § 8 ust. 1 zd. 1 Regulaminu kredyt jest spłacany w terminie określonym w umowie kredytu poprzez obciążanie rachunku wskazanego w umowie kredytu.

W § 8 ust. 3 Regulaminu postanowiono, że w przypadku kredytu w walucie obcej kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia spłaty.

W myśl § 8 ust. 4 Regulaminu, w przypadku kredytu w walucie obcej kredytobiorca może zastrzec w umowie kredytu, iż bank będzie pobierał ratę spłaty z rachunku w walucie, do jakiej kredyt jest indeksowany, o ile ten rachunek jest dostępny w aktualnej ofercie banku.

Przedmiotowa umowa kredytu hipotecznego została zawarta przez strony według wzorca umownego stosowanego przez bank. Postanowienia umowy dotyczące mechanizmu indeksacji nie były przedmiotem negocjacji pomiędzy stronami, negocjowana była tylko marża banku. Środki z kredytu zostały przeznaczone na budowę domu, w którym powodowie mieszkają do dzisiaj.

W okresie zawierania umowy kredytu powodowie nie prowadzili działalności gospodarczej, był zatrudniony na podstawie umowy o pracę na stanowisku kierownika rozwoju w., zaś była zatrudniona na podstawie umowy o pracę jako. W 2011 r. zarejestrowała działalność gospodarczą w dziedzinie czynności diagnostycznych w laboratorium, działalność ta nie jest prowadzona w domu wybudowanym z kredytu.

W piśmie z dnia  3 marca 2020 r. pełnomocnik powodów zgłosił do  Banku Millennium S.A. reklamację dotyczącą przedmiotowej umowy kredytu, w której zarzucił abuzywność klauzul indeksacyjnych znajdujących się w umowie, nieważność umowy kredytu lub bezskuteczność klauzul indeksacyjnych zawartych w umowie oraz wezwał bank do zapłaty na rzecz powodów wszelkich uiszczonych przez nich świadczeń w okresie od 12 marca 2010 r. do 13 stycznia 2020 r. w kwotach 63 347,97

zł i 32 742,49 CHF, w terminie 14 dni od dnia otrzymania pisma, lub kwot: 22 176,74 zł stanowiącej sumę nadpłat w spłacie rat kredytowych uiszczonych w okresie od 12 marca 2010 r. do 12 lipca 2013 r., 32 742,49 CHF stanowiącej sumę płatności w walucie CHF uiszczanych w okresie od 12 sierpnia 2013 r. do 13 stycznia 2020 r., ewentualnie kwoty 72.509,53 zł, stanowiącej sumę nadpłat w spłacie rat kredytowych w okresie od 12 marca 2010 r. do 13 stycznia 2020 r. Pismo powyższe zostało doręczone bankowi 3 marca 2020 r.

W odpowiedzi na reklamację Bank Millennium S.A. w piśmie z dnia 8 kwietnia 2020 r. odmówił uwzględnienia reklamacji, podnosząc, że zawarta przez strony umowa jest ważna, skuteczna i wiąże powodów.

Mając na uwadze powyższe ustalenia faktyczne Sąd I instancji uznał, że strony nie zawarłyby przedmiotowej umowy kredytu bez postanowień przewidujących indeksację kredytu, tj. § 2 ust. 2 i § 7 ust. 1 umowy kredytu oraz § 8 ust. 3 Regulaminu.

Sąd Okręgowy podkreślił, że bez klauzul indeksacyjnych nie zostałaby zawarta umowa kredytu oprocentowana przy wykorzystaniu stawki opartej na wskaźniku LIBOR właściwej dla depozytów wyrażonych we frankach szwajcarskich. Jak wskazano wyżej, nie tylko pozwany bank, ale i żaden inny nie oferował umów kredytu złotowego oprocentowanego – jak w sprawie niniejszej – poprzez odwołanie do stopy LIBOR stosowanej do CHF. Bez zakwestionowanych postanowień umowa kredytu nie zostałaby zawarta w ogóle, względnie zostałaby zawarta na innych warunkach. To oznacza, że nieważność klauzul indeksacyjnych prowadzi do nieważności umowy kredytu w całości.

Powodowie zawarli sporną umowę kredytu jako konsumenci.

W ocenie Sądu Okręgowego, w analizowanym przypadku należy przyjąć, że klauzule indeksacyjne określają główne świadczenia stron umowy kredytu. Z treści art. 69 ust. 1 Prawa bankowego wynika, że w umowie kredytu bankowego wypłata kredytu (oddanie środków pieniężnych do dyspozycji kredytobiorcy) stanowi zasadnicze świadczenie kredytodawcy, zaś zwrot kwoty wykorzystanego kredytu i zapłata wynagrodzenia, na które składają się odsetki i prowizja, stanowi  zasadnicze świadczenie kredytobiorcy.

Według Sadu I instancji § 2 ust. 2 i § 7 ust. 1 umowy kredytu oraz § 8 ust. 3 Regulaminu kredytu stanowią niedozwolone postanowienia umowne. Mechanizm indeksacji należy również uznać za abuzywny z tej przyczyny, że bank nie zrealizował właściwie obowiązków informacyjnych, w celu umożliwienia konsumentowi rozpoznania rzeczywistego ryzyka związanego z wyborem kredytu indeksowanego do waluty obcej.

Zdaniem Sądu Okręgowego oceniając pod tym kątem proces zawierania umowy w niniejszej sprawie nie sposób ustalić, że kredytobiorcy zostali w sposób wyczerpujący i zrozumiały poinformowani o skutkach, jakie wiążą się z zastosowaniem mechanizmu indeksacji. Skutkiem uznania za abuzywne postanowień umownych jest konieczność ich pominięcia przy ustalaniu treści stosunku prawnego wiążącego konsumenta.

O  zwrocie  nienależnie  pobranego  świadczenia  orzeczono  na  podstawie art. 405 w zw. z art. 410 § 2 k.c.

W przedmiocie odsetek orzeczono na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. w zw. 455 k.c.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 100 zd. 2 k.p.c.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wniósł pozwany, zaskarżając je w części

1. w zakresie pkt I i III Wyroku.

Zaskarżonemu wyrokowi apelujący zarzucił:

1. Naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na treść zaskarżonego rozstrzygnięcia, a to:
   1. 2352 § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c., w zw. z art. 278 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie dowodu z opinii biegłego z dziedziny bankowości oraz rachunkowości na okoliczności wskazane w odpowiedzi na pozew1, pomimo że rozstrzygnięcie niniejszego sporu wymagało wiadomości specjalnych, w szczególności w zakresie ustalania czy Bank stosował kursy rynkowe w Tabeli Kursów Walut Obcych, które ustalenie miałoby istotny wpływ na ocenę abuzywności kwestionowanych przez powoda klauzul przeliczeniowych;

1. 2352 § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez pominięcie wniosku o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków na okoliczności wskazane w odpowiedzi na pozew, w sytuacji gdy świadkowie zostali powołani celem wykazania faktów spornych oraz mających istotne znaczenie dla tej sprawy, a w konsekwencji czego Sąd wydał rozstrzygnięcie w oparciu o niepełny materiał dowodowy, uniemożliwiający odtworzenie rzeczywistego stanu faktycznego sprawy oraz charakteru stosunku prawnego łączącego strony (w tym m.in. sposobu ustalania kursów w Tabeli Kursów i ich obiektywnego, rynkowego charakteru, a także procedury
2. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędne ustalenie, że kwestionowane przez powodów postanowienia umowne nie zostały z nimi indywidualnie uzgodnione, podczas gdy z zebranego w sprawie materiału dowodowego w sposób oczywisty wynika okoliczność przeciwna, a mianowicie, iż indeksacja kredytu do CHF i sposób jego spłaty zostały indywidualnie uzgodnione: (i) pozwany wykazał, że powodowie otrzymali ofertę kredytu w PLN, która jednak została przez powodów odrzucona; (ii) powodowie we wniosku o kredyt hipoteczny (dalej: „Wniosek kredytowy”) określili walutę kredytu jako CHI' (a zatem to powodowie wykluczyli udzielenie kredytu w PLN - doszło do indywidualnego uzgodnienia waluty kredytu jako CHF); (iii) pozwany wykazał, że w okresie tożsamym do tego, w którym powodowie zawarli Umowę kredytu nr K.H/1739/01/2008 z dnia 1 marca 2008 roku, dostępnym dla wszystkich kredytobiorców wariantem była spłata kredytu indeksowanego bezpośrednio w walucie indeksacji i niektórzy kredytobiorcy decydowali się na taki wariant - mogli to uczynić również powodowie; (iv) powodowie udzielili pozwanemu pełnomocnictwa do pobierania środków z rachunku bieżącego prowadzonego w PLN na spłatę kredytu udzielonego w CHF oraz do stosowania kursów publikowanych w Tabeli Kursów Walut Obcych Banku Millennium S. A;

1. 233 § 1 k.p.c. poprzez sprzeczną z zasadami doświadczenia życiowego i logicznego rozumowania ocenę materiału dowodowego i wywiedzenie przez Sąd a quo ze zgromadzonego materiału dowodowego nieuprawnionych wniosków, a w konsekwencji dokonanie ustaleń sprzecznych z treścią zgromadzonych w toku postępowania dowodów, tj. ustalenie, że pozwany dysponował pełną dowolnością w kształtowaniu kursów walut mających zastosowanie do Umowy poprzez dowolne kształtowanie marży Banku, podczas gdy kursy z Tabeli Banku musiały mieć charakter rynkowy gdyż Bank występował na rynku regulowanym podlegającym stałej kontroli Komisji Nadzoru Finansowego;
2. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 299 k.p.c. poprzez nieprawidłowe przypisanie wiarygodności dowodowi z przesłuchania powodów w charakterze strony, w sytuacji, gdy charakter zeznań strony powodowej jest subiektywny, jako strony postępowania, nadto dowód ten jest sprzeczny z dowodami z dokumentów, tj. Wnioskiem kredytowym. Umową kredytu. Regulaminem kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku Millennium S.A. co skutkowało błędnym ustaleniem przez Sąd, że: (i) pozwany Bank nie poinformował powodów w sposób rzetelny o ryzyku związanym z zwarciem umowy kredytu indeksowanego;

(ii) powodowie nie mieli możliwości negocjacji postanowień Umowy.

2. Naruszenie przepisów prawa materialnego, a to:
   1. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 3531k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i uznanie, że Umowa jest w całości nieważna, z uwagi na to, że kwestionowane postanowienia Umowy są sprzeczne z naturą stosunku zobowiązaniowego, bowiem przyznają pozwanemu możliwość jednostronnego i arbitralnego modyfikowania wskaźnika, według którego obliczana jest wysokość kapitału kredytu (wypłaconej kwoty kredytu) oraz świadczeń kredytobiorcy, podczas gdy powód podpisując Umowę godził się na mechanizm indeksacji zawarty w Umowie, ponadto kursy z Tabeli Kursów, do której odsyłała Umowa, miały charakter rynkowy, gdyż Bank występował na rynku regulowanym podlegającym stałej kontroli Komisji

Nadzoru Finansowego, ergo w okolicznościach niniejszej sprawy powód nie był poddany dowolnym decyzjom Banku w zakresie wysokości swoich świadczenia;

1. 58 § 3 k.c. poprzez jego zastosowanie i błędne przyjęcie, że postanowienia § 2 ust. 2 i 7 ust. 1 oraz § 8 ust. 3 regulaminu Umowa kredytu jest nieważna, a po wyeliminowaniu klauzul indeksacyjnych dalsze obowiązywanie umowy (przyjęcie, że są to umowy ważne) nie jest możliwe, podczas gdy: (i) postanowienia te są ważne; (ii) Sąd stosując sankcję nieważności naruszył zasadę proporcjonalności, która jest jedną z podstawowych zasada prawa cywilnego oraz zasadę utrzymywania umowy w mocy; (iii) Sąd 1 instancji zaniechał zastosowania do rozliczeń z tytułu Umowy kredytu kursu średniego NBP i to również w odniesieniu do zobowiązań, które powstały przed wejściem w życie art. 358 § 2 k.c. w jego aktualnym brzmieniu, co ostatecznie doprowadziło Sąd do ustalenia nieważności całej Umowy kredytu;
2. 3851 § 1 k.c. polegające na jego błędnej wykładni i przyjęciu, że postanowienia § 2 ust. 2, w § 7 ust. 1 umowy oraz § 8 ust. 3 regulaminu: (i) nie były przedmiotem indywidualnych uzgodnień pomiędzy stronami, podczas gdy powodowie sami wybrali ten rodzaj kredytu i mieli możliwość spłaty kredytu bezpośrednio w CHE już od momentu podpisania Umowy kredytu, a zatem sposób wykonania Umowy podlegał indywidualnym negocjacjom; (ii) kształtują prawa i obowiązki powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy, podczas gdy ocena tych postanowień - w kontekście indywidualnej sytuacji faktycznej powodów prowadzi do wniosku, że powyższe przesłanki nie zachodzą wobec powodów; (iii) dotyczą głównych świadczeń stron, podczas gdy główne świadczenie stron stanowi jedynie część postanowienia odnosząca się do indeksacji (tzw. klauzula ryzyka walutowego), która została sformułowana w sposób jednoznaczny i nie budzący wątpliwości;

1. 4 w zw. z art. 1 ust 1 lit a) i b) ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe w zw. z art. 316 § 1 k.p.c. polegające na ich błędnym zastosowaniu i nie uwzględnieniu przy rozstrzyganiu zarzutu abuzywności spornych postanowień Umowy kredytu obowiązującego na dzień zamknięcia rozprawy stanu prawnego wprowadzonego Ustawą antyspreadową, a w konsekwencji błędnym przyjęciu, że wejście w życie tej Ustawy nie zniwelowało dla powodów skutków, z których wywodzili oni rzekomą abuzywność postanowień Umowy kredytu oraz że możliwe jest nadal kwalifikowanie jako niedozwolonych postanowień wskazanych w pozwie;
2. 3851 § 2 k.c. w zw. z art. 65 § 2 k.c., w zw. z art. 358 § 2 k.c. w zw. z art. 3 k.c. w zw. z art. 69 ust. 3 Prawa bankowego (w obecnym brzmieniu) oraz art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich poprzez ich niezastosowanie i nieuzupełnienie luki powstałej w Umowie wskutek uznania postanowień Umowy kredytu za abuzywne za pomocą: (i) przepisów dyspozytywnych, mimo że kurs wymiany waluty PLN/CHF może zostać ustalony również w oparciu o przepis dyspozytywny obowiązujący w dniu orzekania, tj. art. 358 § 2 k.c.; (ii) wskaźnika o charakterze dyspozytywnym. jakim jest kurs średni NBP -mimo że w świetle orzecznictwa TSUE może on pełnić funkcję przepisu dyspozytywnego i obowiązywał w dacie zawarcia Umowy kredytu jako norma zwyczajowa, (iii) art. 69 ust. 3 Prawa bankowego, który stanowi, że spłata kredytu może odbywać się w walucie obcej, podczas gdy proces taki jest odpowiedni dla przywrócenia równowagi kontraktowej stron przy jednoczesnym zachowaniu ważności Umowy i służy realizacji celów Dyrektywy oraz jest zgodny z przepisami prawa krajowego oraz orzecznictwem TSUE;
3. 410 w zw. z art. 405 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i błędne uznanie świadczeń spełnionych przez powodów, jako nienależnych,

pomimo  tego,  iż  podstawą  świadczenia  powodów  jest  łącząca  strony Umowa kredytu;

1. 481 § 1 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że powodowi należą się odsetki ustawowe za opóźnienie od zasądzonych w Wyroku kwot od dnia od dnia 13 października 2022 roku do dnia zapłaty w sytuacji, podczas gdy nawet  przy  założeniu,  że  postanowienia  Umowy kredytu mają charakter abuzywny, termin liczenia odsetek za opóźnienie w realizacji roszczeń o zwrot nienależnie spełnionych świadczeń, wynikających z ustalenia nieważności Umów kredytu, może rozpocząć się w niniejszej sprawie dopiero w momencie powstania stanu trwałej bezskuteczności Umów, który to stan powstanie dopiero po uprawomocnieniu się wyroku w przedmiotowej sprawie, bowiem aż do tego momentu powód ma prawo do dowołania oświadczenia o skorzystaniu z systemu ochrony konsumentów przewidzianego przez Dyrektywę 93/13 oraz przepisy art. 385 i następne k.c.

Mając na uwadze powyższe zarzuty apelujący wniósł o:

1. oddalenie powództwa także w zaskarżonym zakresie;
2. zasądzenie solidarnie od strony powodowej na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych;
3. ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie od solidarnie od powodów na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz pozostawienie Sądowi I instancji rozstrzygnięcia o kosztach instancji odwoławczej.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie była zasadna, zaś podniesione w niej zarzuty nie mogły być ocenione jako trafne.

Dwa pierwsze zarzuty naruszenia przepisów postępowania ogniskują się wokół sposoby wykonywania umowy przez pozwanego (prawidłowości ustalenia przez niego kursów walutowych). Zwrócić jednak należy uwagę, iż sposób wykonywania umowy, w tym także sposób kształtowania przez pozwanego kursu walutowego, pozostaje bez wpływu na ocenę zawartych w umowie klauzul. Zwrócić tu bowiem należy tu uwagę na pogląd wyrażony w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia z dnia 20 czerwca 2018 r. (sygn. akt III CZP 29/17), zgodnie z którym Oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone (art. 3851 § 1 k. c.), dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy. Skoro zatem ocena postanowienia umownego powinna następować według stanu z chwili zawarcia umowy, to zarówno kwestia czy dana klauzula jest wykonywana, jak również to, jak jest ona wykonywana przez strony (w szczególności zaś przez przedsiębiorcę) nie ma dla takiej oceny znaczenia. Kontroli, o której mowa w art. 3851 k. c. poddane być mogą zarówno te klauzule, które są na bieżąco wykonywane przy realizacji spornej umowy, jak i te, które mogą być wykonywane dopiero w przyszłości, a także te, które być może nigdy nie będą przez strony wykonane (np. związane z zakończeniem stosunku obligacyjnego). Tym samym  wskazywane twierdzenia,  w  świetle których  pozwany  ustalając kursy kierował się trendami rynkowymi, czy też, iż ustalał kursy stosując metodykę NBP, pozostawały w sprawie niniejszej całkowicie bez znaczenia, zaś w szczególności nie sanowały niedozwolonego  charakteru klauzul  indeksacyjnych.  Za wystarczające należało tu uznać stworzenie przez przedsiębiorcę możliwości takiego zachowania, które w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami naruszać będzie rażąco interesy konsumenta, aby tego rodzaju klauzula została uznana za abuzywną. Niewątpliwie tego rodzaju sytuacja wystąpiła w realiach sprawy niniejszej, skoro bank poprzez uprawnienie do jednostronnego i arbitralnego ustalania wysokości kursu walutowego, który wyznaczał zakres (rozmiar) zobowiązania kredytobiorców - bez powiązania takiego kursu z jakimikolwiek parametrami niezależnymi od przedsiębiorcy, wreszcie bez przyznania konsumentowi jakichkolwiek uprawnień kontrolnych. Rozważania te

sprawiają, iż za niezasadny należało uznać również zarzut naruszenia art. 233 § 1 k. p.

1. oznaczony jako 1 lit. d).

W trzecim z zarzutów naruszenia przepisów postępowania skarżący zarzuca nieprawidłowe ustalenia co do braku indywidualnego uzgodnienia kwestionowanych postanowień umownych. Jak należy wnioskować z uzasadnienia wniesionego środka zaskarżenia w tym zakresie, pozwany zdaje się utożsamiać takie uzgodnienie ze stworzeniem konsumentowi możliwości wyboru spośród różnych produktów zaoferowanych przez przedsiębiorcę. Z jednej strony konsekwentnie uznać należy, iż przyjęcie takiej optyki, stwarzałoby ochronę, o której mowa w art. 3851 k. c. całkowicie iluzoryczną – ograniczoną wyłącznie do tych przedsiębiorców, którzy nie stwarzają możliwości wyboru produktu (czy usługi), a zatem oferują tylko jeden produkt. W istocie tego rodzaju optyka wykluczałaby jakąkolwiek odpowiedzialność banków i tego rodzaju instytucji finansowych, które zazwyczaj oferują więcej, aniżeli jeden produkt danego rodzaju. Z drugiej strony zwrócić należało uwagę, iż ochrona konsumenta obejmuje w szczególności postanowienia wzorców umownych, wiążących konsumenta w ramach zawartej umowy. W piśmiennictwie pojęciem „wzorca” w rozumieniu art. 384 § 1 k. c. określa się klauzulę lub zespół klauzul sformułowany przez jedną ze stron, najczęściej przed zawarciem umowy w taki sposób, że druga strona nie ma wpływu na kształtowanie ich treści. Za wzorzec uznaje się również taką klauzulę, która jest elementem kreującym treść stosunku obligacyjnego w zakresie jej konkretnego, szczegółowego elementu. W art. 384 § 1 k. c. wymienione zostały przykładowo wzorce umów. Możliwe jest zatem ustalenie przez jedną ze stron umowy wzorca umownego w rozumieniu tego przepisu, który nie ma postaci ani ogólnych warunków umowy, ani wzoru umowy, jak też regulaminu. Oznacza to, że pojęciem wzorców obejmuje się także formularze, tabele, cenniki oraz taryfy określające stawki opłat. Przesłanki związania konsumenta wzorcem umowy określa art. 384 k.c. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 1 marca 2017 roku (IV CSK 285/16), regulacja warunków skutecznego posłużenia się wzorcem umownym ma charakter przepisów iuris cogentis. Do wymagań tych należy doręczenie wzorca drugiej stronie przy zawarciu umowy, a od dnia 10 sierpnia 2007 roku przed  zawarciem umowy.  Nie  spełnia  tego  wymagania  „odesłanie”  w  tekście  umowy  zawieranej  z

konsumentem do wzorca, które nie może zastąpić doręczenia go drugiej stronie w stanie możliwym do normalnego zapoznania się „przy zawarciu umowy” oraz „przed zawarciem umowy”. Niedopełnienie wskazanych warunków powoduje, że nie dochodzi do zawarcia umowy „z użyciem wzorca”. Wzorzec musi być zatem wręczony konsumentowi przed zawarciem umowy w taki sposób, aby konsument miał realną możliwość zapoznać się z pełną treścią wzorca, czytelnego i w języku polskim. Jeśli sposób doręczenia przyjęty przez proponenta nie uniemożliwił, czy chociażby utrudnił konsumentowi zapoznanie się z wzorcem umowy, dochodzi do związania konsumenta treścią wzorca  niezależnie od  tego, czy  konsument  faktycznie z  tym wzorcem  się zapoznał (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2020 roku, I CSK 238/19).

W niniejszej sprawie umowa została zawarta w oparciu o standardowy wzorzec umowy kredytu denominowanego, której integralną część stanowił regulamin, stworzone przez pozwanego. Zgodnie zaś z art. 3851 § 3 k. c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. W art. 3851 § 3 zd. drugie k. c. umieszczono wzruszalne domniemanie prawne nieuzgodnienia indywidualnego postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta, którego pozwany w przedmiotowej sprawie nie obalił. Zgodnie z prawidłowo – wbrew treści zarzutu - poczynionymi ustaleniami w niniejszej sprawie brak było indywidualnego uzgodnienia postanowień umownych dotyczących denominacji. Zgodnie z art. 3 ust. 2 dyrektywy 93/13 warunki umowy zawsze zostaną uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, zwłaszcza jeśli zostały przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej, a fakt, że niektóre aspekty warunku lub jeden szczególny warunek były negocjowane indywidualnie, nie wyłącza stosowania niniejszego artykułu do pozostałej części umowy, jeżeli ogólna ocena umowy wskazuje na to, że została ona sporządzona w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. W realiach rozpoznawanej sprawy  stronie  powodowej  zaoferowano  produkt  typowy,  przygotowany  w  całości

przez bank i adresowany do klientów zainteresowanych umową kredytu hipotecznego denominowanego do CHF. Zarówno wniosek kredytowy, jak i umowa kredytowa opierały się o wzorzec stosowany w banku. Stronie powodowej został przedstawiony gotowy produkt, za którego przygotowanie odpowiadał w całości bank, a wniosek kredytowy i umowa zostały uzupełnione o dane szczegółowe m. in. kwotę kredytu, okres kredytowania, przeznaczenie kredytu, czy też rodzaj zabezpieczenia. Nie można natomiast przyjąć, że sama konstrukcja denominacji została uzgodniona indywidualnie. Nie wynika z materiału dowodowego, że możliwe było negocjowanie zakresu samego ryzyka walutowego, na przykład przez wprowadzenie rozwiązań, które by to ryzyko po stronie konsumenta ograniczały do rozsądnego pułapu. Szczególnie silnie podkreślić należało, iż przedmiotem indywidualnego uzgodnienia, który wykluczałby możliwość stosowania względem przedsiębiorcy sankcji, o której mowa w art. 3851 § 1 k. c. jest indywidualne uzgodnienie badanej (kwestionowanej) klauzuli. Nie ma też podstaw do przyjęcia, że  z przedłożonych przez pozwanego  dowodów z dokumentów,  w szczególności wniosku kredytowego i umowy, podpisanych przez stronę powodową wynika, że postanowienia odnoszące się do indeksacji kredytu kursem waluty obcej są wynikiem indywidualnego uzgodnienia stron - te dowody świadczą jedynie o zaakceptowaniu przez stronę powodową treści dokumentów jednostronnie opracowanych przez bank, gdyż bez tej akceptacji nie doszłoby do zawarcia umowy.

Zwrócić również należało uwagę, iż nie stanowi też indywidualnego uzgodnienia dokonanie wyboru przez konsumenta jednego z kilku rodzajów umów przedstawionych przez przedsiębiorcę, w tym umowy kredytu złotowego, bez mechanizmu denominacji. Możliwość wyboru kredytu złotowego nie jest dowodem na to, że konsument wybierający kredyt indeksowany mógł indywidualnie negocjować postanowienia wzorca kredytu indeksowanego. Nie świadczy o indywidualnym uzgodnieniu to, że przedsiębiorca stworzył kilka wzorców umów, jeżeli konsument może jedynie dokonać wyboru pomiędzy takimi wzorcami, a nie doprowadzić w drodze negocjacji do modyfikacji postanowień danego wzorca. Szczególnie silnie podkreślić należy, iż niedozwolony charakter badanej klauzuli, usuwa wyłącznie indywidualne uzgodnienie tej klauzuli, nie zaś wybór przez konsumenta wzorca z kilku oferowanych przez pozwanego.

W zakresie dowodu naruszenia art. 299 k. p. c., to z jednej strony zwrócić należało uwagę, iż skoro pozwany powołuje się na indywidualne uzgodnienie treści kwestionowanych klauzul indeksacyjnych, to na nim spoczywał w tym zakresie ciężar dowodu (art. 3851 § 4 k. c.), a zatem nawet w przypadku braku zaoferowania przez powoda materiału dowodowego w tym zakresie nie sposób wyciągać dla powodów negatywnych w tym zakresie następstw. W zakresie zaś udzielenia powodom informacji o ryzyku związanym z zawarciem umowy tego rodzaju, jak ta, która była przedmiotem niniejszego postępowania, to zwrócić należało uwagę, iż z rzetelnego powiadomienia powodów o tym ryzyku to pozwany wywodzi korzystne dla siebie skutki prawne, a zatem ta okoliczność również obciążała pozwanego i istotnie winna być ustalona przede wszystkim w oparciu o przedstawiony przez pozwanego materiał dowodowy. Pozwany nie zaoferował zaś materiału, z którego wynikałoby, iż powodom udzielono informacji na tyle szczegółowej, iż pozwalałaby ona im na zorientowanie się w sposób precyzyjny co do ryzyka związanego ze swoim zobowiązaniem, w szczególności zaś na oszacowanie wysokości tego zobowiązania. Zaoferowany w tym zakresie przez pozwanego materiał procesowy – w postaci Informacji dla wnioskodawców (karta 175 akt sądowych), pomijając tu kwestię, iż pomniejszenie tego dokumentu przez pozwanego doskonale utrudnia Sądowi Apelacyjnemu zapoznanie się z jego treścią, która niewątpliwie nie tylko nie pozwalała kredytobiorcom na zorientowanie się co do wysokości swojego zobowiązania, ale była wręcz dezinformująca. Przedstawiona w niej symulacja bowiem w sposób nazbyt optymistyczny wskazywała na hipotetyczną możliwość wzrostu kursu walutowego i oprocentowania i pozostawała bez związku z późniejszym rzeczywistym kształtowaniem się tego kursu. Produkt, który zaoferowano powodom był zdecydowanie bardziej ryzykowny, aniżeli wskazywała to Informacja.

Dwa pierwsze zarzuty naruszenia prawa materialnego dotyczą kwestii ważności umowy. W tym zakresie zwrócić należy uwagę, iż – przy przyjętym  w polskim systemie prawnych zasad ochrony konsumenta – zgoda konsumenta na określoną klauzulę bynajmniej nie sanuje jej niedozwolonego charakteru. Przeciwnie – indywidualna kontrola klauzuli dotyczy wszakże, niejako z założenia, sytuacji w której doszło do zawarcia umowy, a tym samym do wprowadzenia niedozwolonego postanowienia umownego, za zgodą stron, do jej treści. Brak jest podstaw, aby przyjąć,

iż ochrona konsumenta w takiej sytuacji następuje wyłącznie w sytuacji, w której przedsiębiorca wprowadzi postanowienie umowne podstępnie.

Nie sposób podzielić poglądu, iż klauzule indeksacyjne w takiej sytuacji podlegają zastąpieniu przez średni kurs Narodowego Banku Polskiego. Nie ulega wątpliwości, iż zastąpienie klauzul indeksacyjnych, jako niedozwolonych postanowień umownych, byłoby możliwe jedynie wówczas, gdyby prawodawca w drodze ustawy wyraźnie taką możliwość przewidział. W krajowym systemie prawnym brak jest jednak rozwiązań, które przewidywałyby możliwość zastąpienia ukształtowanych niewłaściwie (z naruszeniem interesów konsumenta) klauzul indeksacyjnych w umowie o kredyt indeksowany do waluty obcej. W takiej sytuacji zachodziłaby możliwość co najwyżej zastosowania w tym zakresie uregulowania o charakterze ogólnym, czemu jednak w sposób kategoryczny sprzeciwia się orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Zwrócić tu należy uwagę na pogląd zaprezentowany już w wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 3 października 2019 r. (sygn. C- 260/18), w którym wskazano m. in., iż Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie wypełnieniu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się  w  niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę. Tożsamy pogląd Trybunał wyraził również w wyroku z dnia 8 września 2022 r. (C-80/21 do C-82/21), w którym wskazano, iż Artykuł 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że: stoją one na przeszkodzie  orzecznictwu  krajowemu,  zgodnie  z którym  sąd  krajowy  może,  po stwierdzeniu nieważności nieuczciwego warunku znajdującego się w umowie zawartej między konsumentem a przedsiębiorcą, która to nieważność nie pociąga za sobą nieważności tej umowy w całości, zastąpić ten warunek przepisem dyspozytywnym prawa krajowego. W takiej sytuacji należy uznać, iż brak jest możliwości zastąpienia niedozwolonych postanowień umownych przepisami krajowymi o charakterze ogólnym, jeżeli  konsument nie  wyrazi zgody  na dalsze  obowiązywanie  umowy w

oparciu o takie rozwiązanie. Już zatem tylko marginalnie ponownie zwrócić należało uwagę, iż w świetle orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej art. 6 dyrektywy Rady 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich nie stoi na przeszkodzie, aby dane państwo członkowskie wprowadziło do obrotu prawnego szczegółowe regulacje pozwalające na zastąpienie niedozwolonej klauzuli umownej określonym rozwiązaniem (por. wyrok Trybunału z dnia 2 września 2021 r., C-932/19). Stanowisko to dotyczy jednak wyłącznie tych systemów prawnych, w których prawodawca wprowadził do obrotu prawnego szczegółowe regulacje w sposób nie wzbudzający wątpliwości wskazujące na sposób zastąpienia niedozwolonego postanowienia umownego. W polskim systemie prawnym tego rodzaju sytuacja jednak nie nastąpiła. Niewątpliwie zaś regulacja zawarta w art. 358 k. c. – w zasadzie jedyna, która mogłaby tu wchodzić w rachubę - ma charakter uregulowania ogólnego, a wręcz uniwersalnego – dotyczy wszystkich stosunków obligacyjnych, a tym samy mnie może zostać użyta do zastąpienia niedozwolonego postanowienia umownego.

Jak się wydaje kwestia braku możliwości zastosowania do zastąpienia niedozwolonego postanowienia umownego w umowie o kredyt indeksowany do waluty obcej uregulowania zawartego w art. 358 k. c. nie wzbudza istotnych wątpliwości także we współczesnym orzecznictwie Sądu Najwyższego. Przykładowo zwrócić tu należało uwagę na poglądy prezentowane w uzasadnieniach wyroków Sądu Najwyższego: z dnia 7 lutego 2023 r. (II CSKP 1334/22), w którym Sąd ten wskazał, iż Żaden przepis prawa, w tym art. 3851 i 358 § 2 k. c., nie daje podstaw do zastąpienia klauzuli abuzywnej innym postanowieniem, z dnia 31 stycznia 2023 r. (II CSKP 941/22), w którym zwrócono uwagę, iż (…) Zobowiązanie wynikające z umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej jest wyrażone w złotych polskich; waluta obca stanowi w przypadku tej umowy jedynie miernik wartości zobowiązania zaciągniętego w walucie polskiej oraz świadczeń spełnianych przez kredytobiorcę w walucie polskiej. Tymczasem art. 358 § 2 k.c. - co wynika jednoznacznie z treści art. 358 § 1 k.c. - odnosi się do zobowiązań wyrażonych w walucie obcej. Luka powstała w następstwie usunięcia z umowy niedozwolonej klauzuli indeksacyjnej nie mogła zatem zostać wypełniona przez odwołanie się do art. 358 § 2 k. c., czy też w uzasadnieniu wyroku z dnia 28

kwietnia 2022 r. (II CSKP 40/22): (…) Luka powstała po usunięciu z umowy abuzywnej klauzuli indeksacyjnej nie może zostać wypełniona przez odwołanie się do art. 358 § 2

k.c. w sytuacji, gdy przepis ten wszedł w życie 24 stycznia 2009 r., więc nie jest możliwe jego stosowanie wobec umowy zawartej przez strony w 2006 r. Pogląd ten jest o tyle istotny, iż oceniana umowa została zawarta w dniu 14 lutego 2008 r. Tymczasem pozwalający stosować kurs NBP przepis (art. 358 § 2 k. c.) wprowadzony został do obrotu w dniu 24 stycznia 2009 r. w związku z wejściem w życie przepisów ustawy z dnia 23 października 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz ustawy – Prawo dewizowe (Dz. U. Nr 228, poz. 1506). Przepisy ustawy nowelizującej nie zawierały jakichkolwiek unormowań o charakterze retrospektywnym, w szczególności zaś takich, które umożliwiałyby poddanie zakresowi normowania nowowprowadzonego uregulowania również tych stosunków zobowiązaniowych, które zostały wykreowane przed dniem wejścia w życie tej nowelizacji.

Poglądy o braku możliwości stosowania tu art. 358 k. c. prezentowane są również w licznych postanowieniach Sądu Najwyższego, w sprawach, w których odmówiono przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania (por. m. in. postanowienia Sądu Najwyższego z dni: 27 października 2023 r. – w dwóch sprawach po sygn. I CSK 1957/23 i I CSK 2063/23, 13 października 2023 r. – I CSK 1202/23, 6 października 2023 r. – I CSK 1032/23, czy z 28 września 2023 r. – I CSK 204/23).

Na poglądzie o możliwości zastąpienia niedozwolonego postanowienia umownego poprzez uregulowanie dyspozytywne oparty jest również piąty (oznaczony literą e.) zarzut naruszenia przepisów prawa materialnego. W takiej sytuacji, w świetle wyżej przedstawionej argumentacji, zarzut ten nie mógł być również uznany za trafny.

Na tym tle ocenić należało rozliczne zarzuty apelacyjne, które w intencji skarżącego miały wskazywać, iż Sąd I instancji nieprawidłowo przyjął, iż zawarta pomiędzy stronami umowa była nieważna – w sytuacji, w której zawarte w umowie kredytowej klauzule indeksacyjne mają charakter niedozwolonych postanowień umownych oraz w której nie mogą one zostać zastąpione regulacją z systemu krajowego. Dokonując oceny tej kwestii zauważyć należało, iż jakkolwiek art. 3851 § 1

1. c. przewiduje sankcję braku związania konsumenta niedozwolonym postanowieniem

umownym, jednakże taki brak związania konsumenta mechanizmem indeksacji, powodowałby, iż łączący strony stosunek obligacyjny przekształcałby się w istocie w umowę o kredyt złotowy – z pominięciem mechanizmu indeksacji. Tym samym doszłoby do takiego ukształtowania stosunku prawnego, którego strony w ogóle nie przewidywały, a tym bardziej nie obejmowały swoim zamiarem. Gdyby zaś za zasadne przyjąć argumenty pozwanego, zgodnie z którym powodom zaoferowano możliwość zawarcia umowy o kredyt złotowy, z której jednak świadomie zrezygnowlił, należałoby kategorycznie przyjąć, iż brak związania konsumenta niedozwolonym postanowieniem umownym w realiach faktycznych niniejszej sprawy, prowadziłby do ukształtowania łączącego strony stosunku prawnego o treści, którą strony świadomie odrzuciły. Ochrona konsumenta niewątpliwie nie może prowadzić, do takiego ukształtowania jego prawnej pozycji, która co prawda nie zawiera rażąco naruszających jego interesy postanowień umownych, ale sprzeczna jest z manifestowanym przez niego zamiarem. To spostrzeżenie prowadzić musi do wniosku, iż nie sposób przy zastosowaniu sankcji braku związania konsumenta niedozwolonym postanowieniem umownym w sposób ważny wykonywać umowę w dalszym ciągu. Brak możliwości utrzymania tego rodzaju stosunku obligacyjnego w przypadku zniesienia, wskutek uznania klauzuli  za abuzywną, mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, jak również wynikającego z braku tych mechanizmów zaniknięcia ryzyka kursowego, prezentowany jest obecnie w orzecznictwie Sądu Najwyższego – już w uzasadnieniu wyroku z dnia 11 grudnia 2019 r. w sprawie o sygn. V CSK 382/18, Sąd Najwyższy wskazał, iż wyeliminowanie ryzyka kursowego (…) jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, iż należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu o inny podtyp, czy wariant umowy kredytu. Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością (bezskutecznością). Poglądy te były również wyrażane w uzasadnieniu wyroku z dnia 26 kwietnia 2022 r. (sygn. II CSKP 550/22), w którym Sąd Najwyższy wskazał, iż (…) Wyeliminowanie z łączącej strony umowy abuzywnych postanowień umownych rodzi zatem konieczność dokonania oceny, czy umowa w pozostałym zakresie    jest    możliwa    do    utrzymania.    Wyeliminowanie    ryzyka    kursowego,

charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, że należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu. Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością. Umowa kredytu musi być uznana za nieważną oraz w uzasadnieniu wyroku z dnia 3 lutego 2022 r. (sygn. II CSKP 459/22), w którym ponownie wskazano, iż (…) Wyeliminowanie ryzyka kursowego, charakterystycznego dla umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i uzasadniającego powiązanie stawki oprocentowania ze stawką LIBOR, jest równoznaczne z tak daleko idącym przekształceniem umowy, że należy ją uznać za umowę o odmiennej istocie i charakterze, choćby nadal chodziło tu tylko o inny podtyp czy wariant umowy kredytu. Oznacza to z kolei, że po wyeliminowaniu tego rodzaju klauzul utrzymanie umowy o charakterze zamierzonym przez strony nie jest możliwe, co przemawia za jej całkowitą nieważnością. Pogląd o braku możliwości dalszego obowiązywania umowy o kredyt indeksowany do waluty obcej w związku z zawarciem w niej niedozwolonych postanowień umownych – klauzul indeksacyjnych Sąd Najwyższy wyraził również w kolejnych orzeczeniach – m. in. w uzasadnieniu wyroku z dnia 8 listopada 2022 r. w sprawie o sygn. II CSKP 1153/22, w wyroku z dnia 28 października 2022 r. (sygn. akt II CSKP 898/22) czy też w wyroku z dnia 25 października 2023 r. (sygn. akt II CSKP 820/23). Jak już wskazano Sąd Apelacyjny identyfikuje się z tą linią orzeczniczą Sądu Najwyższego. W takiej sytuacji zawarta przez strony umowa winna zostać uznana za nieważną.

Podstawą kolejnego zarzutu są argumenty związane ze sposobem wykonywania umowy (stworzenie powodowi możliwości spłaty bezpośrednio w walucie kredytu, zawarcie przez powoda aneksu umożliwiającego taką spłatę, brak dowolności w kształtowaniu kursu). Sposób wykonywania umowy przez pozwanego – w dotychczasowym okresie wykonywania umowy – w ocenie Sądu Apelacyjnego nie sanuje niedozwolonego charakteru badanych klauzul. Co więcej – sposób wykonywania umowy w ogóle nie ma wpływu na ocenę takich klauzul. Ponownie odwołać się tu

należy do orzecznictwa Sądu Najwyższego. W uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia z dnia 20 czerwca 2018 r. (sygn. akt III CZP 29/17), Sąd ten wskazał, iż: Oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone (art. 3851 § 1 k. c.), dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy. Skoro zatem ocena postanowienia umownego powinna następować według stanu z chwili zawarcia umowy, to zarówno kwestia czy dana klauzula jest wykonywana, jak również to, jak jest ona wykonywana przez strony (w szczególności zaś przez przedsiębiorcę) nie ma dla takiej oceny znaczenia. Przedstawiona tu argumentacja co do sposobu wykonywania tej klauzuli w pewnym okresie umowy, nie może przesądzać o braku jej niedozwolonego charakteru. Dotyczy to również stworzenia przez prawodawcę konsumentowi możliwości pewnego złagodzenia skutków stosowania przez przedsiębiorcę możliwości spłaty rat kredytowych bezpośrednio w walucie indeksacji, po aneksowaniu umowy. Bez znaczenia dla oceny postanowień umownych jest również sytuacja, w której konsument dokona zawarcia takiego aneksu, albowiem kwestia ta dotyczy również sposobu wykonywania umowy. Już tylko marginalnie zwrócić należy uwagę,. iż ewentualna zmiana sposobu  spłaty  rat  kredytu,  nie  usuwa  niejako  pierwotnej  wadliwości konstrukcji tej umowy – przeliczenia przez pozwanego kwoty wypłaconego w walucie krajowej kredytu na walutę indeksacji. Już bowiem przy dokonywaniu tej operacji przedsiębiorca jednostronnie kształtuje wysokość zobowiązania kredytobiorcy.

Oceniając zarzut naruszenia art. 410 k. c. w zw. z art. 405 k. c. zwrócić należało uwagę, iż – w świetle uzasadnienia apelacji – skarżący zarzut ten wywodzi wyłącznie z poglądu o ważności zawartej pomiędzy stronami umowy. Kwestia  ta została już wyżej omówiona – przy ocenie dwóch pierwszych zarzutów naruszenia prawa materialnego. Podzielając zaprezentowane stanowisko Sądu Najwyższego, Sąd Apelacyjny pogląd o ważności umowy i możliwości jej dalszego wykonywania uznaje za niezasadny. Tym samym również tak sformułowany zarzut naruszenia przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu nie mógł być uznany za zasadny.

Dokonując oceny zarzutu odsetkowego, Sąd Apelacyjny pragnie zwrócić uwagę, iż zawarta w nim argumentacja winna ulec przewartościowaniu w związku z poglądami prezentowanymi w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W wyroku tego Trybunału z dnia 7 grudnia 2023 r. (C-140/22) wskazano,

iż Artykuł 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że w kontekście uznania nieważności w całości umowy kredytu hipotecznego zawartej z konsumentem przez instytucję bankową ze względu na to, iż umowa ta zawiera nieuczciwy warunek, bez którego nie może ona dalej obowiązywać: stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą wykonywanie praw, które konsument wywodzi z tej dyrektywy, jest uzależnione od złożenia przez tego konsumenta przed sądem oświadczenia, w którym twierdzi on, po pierwsze, że nie wyraża zgody na utrzymanie w mocy tego warunku, po drugie, że jest świadomy z jednej strony faktu, że nieważność wspomnianego warunku pociąga za sobą nieważność wspomnianej umowy, a z drugiej – konsekwencji tego uznania nieważności, i po trzecie, że wyraża zgodę na uznanie tej umowy za nieważną. Skoro brak jest konieczności domagania się od konsumenta złożenia oświadczenia co do akceptacji skutków upadku umowy, złożenie takiego oświadczenia, czy nawet brak takiego oświadczenia pozostaje bez wpływu czy to na roszczenie konsumenta, czy też na wymagalność jego roszczenia. Za konieczne należy tu uznać jedynie powołanie się przez konsumenta na nieważność umowy, co determinuje brak woli w jej dalszym wykonywaniu. W takiej sytuacji brak jest przeszkód, aby uznać, iż pozwany pozostawał w opóźnieniu w spełnieniu świadczenia wynikającego ze zwrotu środków uzyskanych w wykonaniu nieważnej umowy na zasadach ogólnych. Mając zaś na uwadze, iż świadczenie spełnione na podstawie nieważnej umowy jest świadczeniem nienależnym (art. 410 § 2 k. c.) i jako takim bez ustalonego terminu płatności, ulega ono uwymagalnieniu na zasadach określonych w art. 455 k. c. - a zatem po wezwaniu dłużnika do spełnienia świadczenia. Tym samym stanowisko Sądu Okręgowego zarówno co do wymagalności roszczenia, jak i związanej z tym dniem opóźnienia pozwanego w spełnieniu świadczenia, nie wzbudza wątpliwości. Jak się wydaje wymagalność świadczenia powodów mogła powstać nawet wcześniej, aniżeli zważył to Sąd Okręgowy. Dodatkowo zwrócić tu należy uwagę, iż stanowisko skarżącego jest tu o tyle nieprawidłowe, iż powództwo w niniejszej sprawie nie zawierało w sobie (ani bezpośrednio, ani też pośrednio) żądania ukształtowania stosunku prawnego. W istocie dopiero w takiej sytuacji (w której odpowiedzialność  pozwanego  zależna  jest  od  uprzedniego  ukształtowania  stosunku

prawnego przez sąd powszechny), świadczenie pieniężne obciążające dłużnika stawałoby się wymagalne z chwilą takiego ukształtowania. Jak już wskazano tego rodzaju sytuacja w realiach niniejszej sprawy w ogóle nie zachodzi.

Dodatkowo za nieskuteczny Sąd Apelacyjny uznaje podniesiony w piśmie z dnia 1 czerwca 2023 r. zarzut zatrzymania. Zwrócić tu należało uwagę, iż z jednej strony prawo zatrzymania ma charakter prawa podmiotowego. Jego wykonanie wymaga zatem po pierwsze powstania po stronie korzystającego z tego prawa wymagalnego roszczenia przeciwko dłużnikowi, po drugie zaś złożenia oświadczenia o skorzystaniu z prawa zatrzymania drugiej stronie. Konsekwentnie jednak uznać należy, iż roszczenie banku – podobnie jak roszczenie kredytobiorcy – wynikające z nieważnej umowy, znajduje swoje oparcie w przepisach o nienależnym świadczeniu. Roszczenie z tytułu nienależnego świadczenia należy do tzw. świadczeń bezterminowych. Wymagalność takiego roszczenia zależy zatem od uprzedniego wezwania dłużnika (tu powoda) do realizacji tego świadczenia (art. 455 k. c.). Brak wezwania powodów wskazuje, iż świadczenie to nie jest jeszcze wymagalne. Nie sposób zatem uzależniać spełnienia przez pozwanego zasądzonego roszczenia od zapłaty lub zabezpieczenia roszczenia pozwanego, które nie jest jeszcze wymagalne. Zwrócić tu należy uwagę, iż prawo zatrzymania, zgłoszone w procesie, wywiera w istocie taki sam skutek jak zabezpieczenie roszczenia, które zostało uregulowane w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. Prawo zatrzymania zmierza bowiem albo do zaspokojenia roszczenia (podobnie zresztą jak do uzyskania takiego zaspokojenia roszczenia może prowadzić postępowanie zabezpieczające – por. art. 7532 k. p. c.), albo do jego zabezpieczenia, czyli do zapewnienia wierzycielowi możliwości realizacji swojego roszczenia. Jakkolwiek wniosek o udzielenie zabezpieczenia może dotyczyć roszczenia, które nie jest jeszcze wymagalne, jednakże z uwagi na treść art. 316 § 1 k. p. c. tak zabezpieczone roszczenie winno stać się wymagalne przynajmniej w chwili zamknięcia rozprawy. Podobnie ocenić należy kwestię związaną z wierzytelnością stanowiąca podstawę zarzutu zatrzymania – wierzytelność taka winna stać się wymagalna przynajmniej w chwili zamknięcia rozprawy. Brak jest tym samym możliwości skutecznego (w tym znaczeniu, iż mającego wpływ na treść rozstrzygnięcia) podniesienia zarzutu zatrzymania wierzytelności, która w chwili zamknięcia rozprawy

nie jest wymagalna. Nie sposób bowiem doprowadzić do sytuacji, w której spełnienie zasądzonego na rzecz powodów roszczenia uzależnione będzie od jednoczesnego spełnienia przez nich lub zabezpieczenia roszczenia, które nie jest jeszcze wymagalne. Nie sposób również przyjąć, iż możliwość zaspokojenia roszczenia powodów uzależniona będzie od podjęcia przez pozwanego działań zmierzających do uwymagalnienia służącego mu roszczenia, wreszcie nie sposób oczekiwać, iż stan oczekiwania powodów na aktywność pozwanego w tym zakresie trwać będzie wieczyście. Już tylko zatem z tych przyczyn zarzut zatrzymania nie mógł być już tylko z tych przyczyn uznany za skuteczny.

Niezależnie od powyższej argumentacji należy podać w wątpliwość możliwość podniesienia zarzutu zatrzymania w sprawach konsumenckich, w szczególności z uwagi na treść art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Ochrona konsumenta nie może być uznana za skuteczną w sytuacji, w której jej uzyskanie uzależnione jest od zabezpieczenia (lub nawet zaspokojenia) przez konsumenta całości roszczeń przedsiębiorcy. W realiach sprawy niniejszej – przy uwzględnieniu zarzutu zatrzymania – powodowie pomimo, iż już wpłacili na rzecz pozwanego kwotę wynoszącą co najmniej 150 000 zł, w celu skutecznego dochodzenia swoich roszczeń wynikających pierwotnie ze stosowaniem przez pozwanego niedozwolonych postanowień umownych, powinna przestawić pozwanemu kolejną kwotę 300 000 zł, a tym samym przynajmniej przez pewien czas zaangażowanie finansowe powódki związane z wolą uwolnienia się od stosunku obligacyjnego, w którym przedsiębiorca zastosował wobec nich niedozwolone postanowienia  umowne  wynosiłoby  blisko 450 000 zł Zgromadzenie przez konsumenta dalszej kwoty ponad 300 000 zł jest w ocenie Sądu Apelacyjnego utrudnieniem tego rodzaju, która sprawia, iż skuteczność ochrony konsumenta ustanowiona przez dyrektywę 93/13/EWG uległoby istotnemu ubezskutecznieniu. Jak się wydaje zresztą pozwany dysponuje innymi, mniej dolegliwymi dla powodów, środkami działania, przy pomocy których odzyskać mógłby kwotę kapitału – o ile roszczenie z tego tytułu nie jest jeszcze przedawnione. Dodatkowo zwrócić należy uwagę, iż tego rodzaju argumentacja stała się podstawą dla postanowienia Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 8 maja 2024 r. (C-

424/22), w którym Trybunał wskazał, iż Artykuł 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że: stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą w kontekście stwierdzenia nieważności zawartej przez instytucję bankową z konsumentem umowy kredytu hipotecznego z uwagi na nieuczciwy charakter niektórych warunków tej umowy powołanie się przez  tę instytucję na prawo zatrzymania prowadzi do uzależnienia przysługującej konsumentowi możliwości uzyskania przez niego zapłaty kwot, które zasądzono od wspomnianej instytucji ze względu na skutki restytucyjne wynikające ze stwierdzenia nieuczciwego charakteru tych warunków, od równoczesnego zaofiarowania przez rzeczonego konsumenta zwrotu albo zabezpieczenia zwrotu całości świadczenia otrzymanego od tej samej instytucji przez konsumenta na podstawie wspomnianej umowy, niezależnie od spłat dokonanych już w wykonaniu tej umowy.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanego jako bezzasadną – stosownie do art. 385 k. p. c.

O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto na podstawie art. 98

• 1 i 3 w zw. z art. 391 § 1 k. p. c. Na koszty te złożyły się koszty zastępstwa procesowego, ustalone w oparciu o § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (t. jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 1964 ze zm.).

Z tych przyczyn orzeczono jak w sentencji.