Nasze wyroki frankowe BGŻ BNP Paribas

Sygn. akt XXVIII C 4916/21

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 marca 2024 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie, XXVIII Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący:        sędzia Paweł Kaszak

Protokolant:                Gabriela Włocko

po rozpoznaniu w dniu 19 lutego 2024 r. w Warszawie na rozprawie

sprawy z powództwa

przeciwko BNP Paribas Bank Polska S.A. z siedzibą w Warszawie

o zapłatę

1. zasądza od pozwanego BNP Paribas Bank Polska spółki akcyjnej z siedzibą w Warszawie łącznie na rzecz powodów kwotę 118 108,60 zł (sto osiemnaście tysięcy sto osiem złotych sześćdziesiąt groszy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 17 listopada 2020 roku do dnia zapłaty;
2. zasądza od pozwanego BNP Paribas Bank Polska spółki akcyjnej z siedzibą w Warszawie łącznie na rzecz powodów kwotę 49 071,03 zł CHF (czterdzieści dziewięć tysięcy siedemdziesiąt jeden franków szwajcarskich trzy centymy) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 17 listopada 2020 roku do dnia zapłaty;

• oddala powództwo w pozostałej części.

1. Zasądza od powodów na rzecz pozwanego BNP Paribas Bank Polska spółki akcyjnej z siedzibą w Warszawie 331,79 zł (trzysta trzydzieści jeden złotych siedemdziesiąt dziewięć złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Sygn. akt XXVIII C 4916/21

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 18 marca 2024 roku 

            W pozwie z dnia 28 kwietnia 2021 roku (data stempla pocztowego – k. 142) powodowie wnieśli o:

218. Zasądzenie od pozwanego BNP Paribas Bank Polska S.A. z siedzibą w Warszawie na rzecz powodów łącznie kwoty 218.360,87 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w płatności liczonymi od dnia 17 listopada 2020 roku do dnia zapłaty.
219. Zasądzenie od pozwanego BNP Paribas Bank Polska S.A. z siedzibą w Warszawie na rzecz powodów łącznie kwoty 91.829,05 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w płatności liczonymi od dnia 17 listopada 2020 roku do dnia zapłaty.

Ewentualnie, w przypadku nieuwzględnienia żądania określonego w pkt II, domagano się zasądzenia od pozwanego na rzecz powodów łącznie kwoty 115.633,50 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w płatności liczonymi od dnia 17 listopada 2020 roku do dnia zapłaty.

Ponadto, domagano się zasądzenia od pozwanego na rzecz powodów łącznie zwrotu kosztów postępowania wraz z należnymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie w płatności liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

(pozew, k. 3-141v)

W odpowiedzi na pozew z dnia 7 marca 2022 roku (data stempla pocztowego – k. 350) pozwany bank wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie solidarnie od powodów na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia wyroku do dnia zapłaty.

(odpowiedź na pozew, k. 167-349)  

Przed wydaniem wyroku strony podtrzymały swoje stanowiska w sprawie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Strona powodowa zawarła z pozwanym bankiem 4 Umowy, tj:

1. umowę nr U/0004620475/0001/5000/2006 z dnia 9 marca 2006 roku (zwana dalej: „Umową nr 1);
2. umowę nr U/00004620475/0002/2006/5000 z dnia 11 kwietnia 2006 roku (zwana dalej: „Umową nr 2);

• umowę nr U/00004620475/0003/2006/5000 z dnia 11 kwietnia 2006 roku (zwana dalej: „Umową nr 3);

1. umowę nr U/00004620475/0008/2008/5000 z dnia 5 stycznia 2009 roku (zwana dalej „Umową nr 4”).

Ad. I. 

W dniu 9 marca 2006 roku strona powodowa zawarła z Bankiem Gospodarki Żywnościowej S.A. z siedzibą w Warszawie (poprzednikiem prawnym pozwanego) umowę kredytu nr U/0004620475/0001/5000/2006 w kwocie 104.971,13 CHF (§ 1 ust. 1) na okres do dnia 4 lutego 2024 roku (§ 1 ust. 2)  przeznaczonego na całkowitą spłatę kredytu hipotecznego z GE Money Bank Mieszkaniowy S.A. udzielonego na podstawie umowy kredytowej nr A0CE/ z dnia 9 stycznia 2004 roku, dokończenie budowy nieruchomości położónej w Bolechowicach, dla której Sąd Rejonowy dla Krakowa – Krowodrzy Zamiejscowy Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi KW nr  oraz refinansowanie środków własnych poniesionych na budowę ww. nieruchomości (§ 1 ust. 3). Oprocentowanie kredytu było zmienne i stanowiło sumę stawki referencyjnej LIBOR CHF 3M i stałej marży banku (§ 3 ust. 1).

Ad. II.

W dniu 11 kwietnia 2006 roku strona powodowa zawarła z Bankiem Gospodarki Żywnościowej S.A. z siedzibą w Warszawie (poprzednikiem prawnym pozwanego) umowę kredytu nr U/00004620475/0002/2006/5000 w kwocie 53.346,67 CHF (§ 1 ust. 1) na okres do dnia 4 kwietnia 2036 roku (§ 1 ust. 2)  przeznaczonego na finansowanie budowy na gruncie od dewelopera lokalu mieszkalnego oznaczonego numerem porządkowym 1 w budynku nr 3 położonym w Krakowie przy ulicy Bobrzyńskiego na podstawie przedwstępnej umowy sprzedaży nieruchomości lokalowej z dnia 8 listopada 2005 roku oraz aneksu nr 1 z dnia 12 kwietnia 2005 roku zawartej z Interbud Developer Sp. z o.o. w Krakowie, refinansowanie nakładów związanych z wykończeniem ww. lokalu mieszkalnego oraz refinansowanie środków własnych poniesionych z tytułu wpłaty zadatku (§ 1 ust. 3). Oprocentowanie kredytu było zmienne i stanowiło sumę stawki referencyjnej LIBOR CHF 3M i stałej marży banku (§ 3 ust. 1).

Ad. III.

W dniu 11 kwietnia 2006 roku strona powodowa zawarła z Bankiem Gospodarki Żywnościowej S.A. z siedzibą w Warszawie (poprzednikiem prawnym pozwanego) umowę kredytu nr U/00004620475/0003/2006/5000 w kwocie 76.685,84 CHF (§ 1 ust. 1) na okres do dnia 4 kwietnia 2036 roku (§ 1 ust. 2)  przeznaczonego na finansowanie budowy na gruncie dewelopera lokalu mieszkalnego oznaczonego numerem porządkowych 72 w budynku oznaczonym roboczo „C” położonym w Krakowie przy ulicy Bohomolca na podstawie „Umowy nr BOF/C/72/2006 o wybudowanie i sprzedaż lokalu z dnia 10 kwietnia 2006 roku zawartej z „Dom-Bud” M. Szaflarski, A Chlebowski – Spółka Jawna w Krakowie, finansowanie nakładów związanych z wykończeniem ww. lokalu mieszkalnego oraz refinansowanie środków własnych poniesionych z tytułu wpłaty zadatku  (§ 1 ust. 3). Oprocentowanie kredytu było zmienne i stanowiło sumę stawki referencyjnej LIBOR CHF 3M i stałej marży banku (§ 3 ust. 1).

Ad. IV.

W dniu 5 stycznia 2009 roku strona powodowa zawarła z Bankiem Gospodarki Żywnościowej S.A. z siedzibą w Warszawie (poprzednikiem prawnym pozwanego) umowę kredytu nr U U/00004620475/0008/2008/5000 w kwocie 25.582,86 CHF (§ 1 ust. 1) na okres do dnia 5 stycznia 2024 roku (§ 1 ust. 2)  przeznaczonego na refinansowanie środków własnych przeznaczonym na zakup nieruchomości w miejscowości Hucina Staszówka gmina Niwiska, województwo podkarpackie, składające się z działek nr 680/1 i 680/4 oraz budynku mieszkalnego jednorodzinnego dla której prowadzona jest Księga Wieczysta numer przez Sąd Rejonowy Wydział Ksiąg Wieczystych w Kolbuszowej (§ 1 ust. 3). Oprocentowanie kredytu było zmienne i stanowiło sumę stawki referencyjnej LIBOR CHF 3M i stałej marży banku (§ 3 ust. 1).

(umowy, k.49-51v,52-55, 56-59v, 60-64)

W dacie zawarcia powyższych umów z pozwanym banku obowiązywał „Regulamin kredytu hipotecznego i budowlanego”, który zawierał postanowienia o następującej treści:

Kredyt może być udzielony w złotych lub w walutach wymienialnych EUR, USD lub CHF (§ 13 ust. 1).

Kredyty w walutach wymienialnych wypłacane są w złotych, przy zastosowaniu kursu kupna, waluty obowiązującego w banku w chwili wypłaty (§ 37 ust. 1).

Kredyty w walutach wymienialnych podlegają spłacie w złotych, przy zastosowaniu kursu sprzedaży walut obowiązującego w banku w momencie spłaty (§ 37 ust. 2).

Odsetki, prowizje oraz opłaty naliczane są w walucie kredytu i podlegają spłacie w złotych, przy zastosowaniu kursu sprzedaży walut obowiązującego w banku w chwili spłaty (§ 38 ust. 1).

W przypadku kredytów walutowych lub kredytów przeznaczonych na spłatę kredytu walutowego może wystąpić różnica pomiędzy udzieloną a przewidzianą do uruchomienia kwotą kredytu wyrażoną w złotych, wynikającą z różnicy kursów walut. Ryzyko wystąpienia różnic kursowych ponosi kredytobiorca (§ 40 ust. 1).

Kredytobiorca zobowiązuje się do pokrycia ewentualnej różnicy pomiędzy kwotą kredytu przeliczoną na złote po kursie kupna obowiązującym w dniu złożenia wniosku o kredyt, a kwotą kredytu przeliczoną na złote po kursie kupna z dnia uruchomienia kredytu, niezbędną do zamknięcia inwestycji (§ 40 ust. 2).

Nadwyżka z tytułu różnic kursowych zostanie wypłacona kredytobiorcy (§ 40 ust. 3).

(regulamin, k. 65-72v)

Umowa nr 1

Kredyt został wypłacony w dniu 16 marca 2006 roku w kwocie 255.706,80 zł.

W okresie od dnia zawarcia Umowy nr 1 do dnia 4 września 2020 roku powodowie uiścili tytułem spłaty rat kredytowych kwotę 91.798,10 zł i kwotę 33.231,25 CHF.

(zaświadczenie, k. 86-92v)

Umowa nr 2

Kredyt został uruchomiony w dwóch transzach:

- w dniu 15 maja 2006 roku w kwocie 122.278,37 zł

- w dniu 11 lipca 2007 roku w kwocie 9.968,11 zł.

W okresie od dnia zawarcia Umowy nr 2 do dnia 4 września 2020 roku powodowie uiścili tytułem spłaty rat kredytowych kwotę  41.246,97 zł oraz kwotę 17.541,77 CHF. 

Umowa nr 3

Kredyt został uruchomiony w dwóch transzach:

- w dniu 15 maja 2006 roku w kwocie 177.661,23 zł

- w dniu 12 lutego 2008 roku w kwocie 13.116,53 zł.

W okresie od dnia zawarcia Umowy nr 3 do dnia 4 września 2020 roku powodowie uiścili tytułem spłaty rat kredytowych kwotę 59.005,30 zł i kwotę 25.216,25 CHF.

Umowa nr 4

Kredyt został wypłacony w dniu 15 stycznia 2009 roku. W okresie od dnia zawarcia Umowy nr 4 do dnia 4 września 2020 roku  powodowie uiścili tytułem spłaty rat kredytowych kwotę 26.310,50 zł oraz 15.839,78 CHF.

            (zaświadczenia, k. 86-92v, 93-99, 100-106, 107-112)

            W dniu 23 listopada 2012 roku strony zawarły aneks nr 1/2012 do Umowy nr 1, aneks nr 2/2012 do Umowy nr 2, aneks nr 3/2012 do Umowy nr 3 oraz aneks nr 6/2012 do Umowy nr 4. Wszystkie ww. aneksy umożliwiały powodom spłatę kredytu w walucie franka szwajcarskiego.

            (aneksy, k. 73-74v, 75-76v, 77-78v, 79-80v)

W reklamacji z dnia 28 października 2020 roku strona powodowa wezwała pozwanego do zapłaty:

91. kwoty 91.798,10 zł i kwoty 33.231,25 CHF uiszczonych w zakresie Umowy nr 1,
92. kwoty 41.246,97 zł oraz kwoty 17.541,77 CHF uiszczonych w zakresie Umowy nr 2,
93. kwoty 59.005,30 zł i kwoty 25.216,25 CHF uiszczonych w zakresie Umowy nr 3,
94. kwoty 26.310,50 zł oraz kwoty 15.839,78 CHF uiszczonych w zakresie Umowy nr 4.

W piśmie z dnia 21 grudnia 2020 roku pozwany wskazał, że nie znajduje podstaw do uwzględnienia powyższego żądania.

(reklamacja, k. 81-83, pismo banku, k. 85)

Pierwszy kredyt powodowie zaciągnęli w celu refinansowania kredytu oraz zakupu działki pod budowę domu, w którym planowali zamieszkać. Kredyt z 2009 roku został już spłacony i został zaciągnięty w celu ukończenia budowy domu, w którym powodowie stale mieszkają.

W momencie zawierania Umowy powodowie byli małżeństwem i pozostawali w ustroju ustawowej wspólności majątkowej, co nie uległo zmianie do chwili obecnej.

W momencie zawierania Umów powód był agentem ubezpieczeniowym, a powódka przedstawicielem medycznym. w zakres prowadzonej działalności gospodarczej ma wyspane wynajmowanie i podnajem pomieszczeń.

Od 2001 roku powód prowadzi działalność gospodarczą specjalizująca się w branży ubezpieczeniowej. Ww. działalność jest zarejestrowana w domu, w którym mieszkają powodowie, natomiast nie jest ona tam prowadzona.

Powodowie nie negocjowali postanowień umowy kredytu dotyczących powiązania z kursem waluty obcej i sposobu przeliczeń kursowych. Przed zawarciem umowy przedstawiciel banku nie powiedział powodom, w jaki sposób jest tworzona tabela kursowa banku, jak jest ustalana wysokość spreadu obciążającego kredytobiorców, w jaki dokładnie sposób ryzyko kursowe związane z kredytem przekłada się na wysokość rat i zadłużenia kredytobiorców, nie przedstawił historycznego wykresu kursu CHF/PLN, nie przedstawił symulacji obrazującej wpływ zmian kursu CHF/PLN na wysokość rat kredytu i zadłużenie wyliczane w PLN. W czasie zawierania umowy kredytu powodowie nie mieli dochodów ani oszczędności w CHF oraz nie mieli żadnego wykształcenia ani doświadczenia zawodowego w dziedzinach ekonomii, finansów i bankowości.

(zeznania powodów, k. 402v-403v)

Podstawę ustaleń faktycznych stanowiły wymienione dokumenty, których treść ani autentyczność nie była kwestionowana przez strony, oraz zeznania świadków i powoda, które były spójne, logiczne, konsekwentne i pobawione sprzeczności oraz znajdowały potwierdzenie w pozostałych dowodach. Powyższe dowody były wystarczające dla oceny stanowisk i żądań stron, zaś pozostałe dowody zostały pominięte, ponieważ nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, a ich przeprowadzenie skutkowałoby zbędnym przedłużeniem postępowania.

Dowód z opinii biegłego został pominięty, ponieważ rozpoznanie sprawy nie wymagało wiadomości specjalnych (art. 278 § 1 k.p.c.).

Sąd zważył, co następuje:

Dowody przeprowadzone w sprawie nie budzą wątpliwości co do tego, że Umowa nr 1 i Umowa nr 4 wiąże się z działalnością gospodarczą pozwanego, a zarazem brak jest takiego związku w przypadku kredytobiorcy, a zatem należy go uznać za konsumenta (art. 22¹ k.c.). Natomiast, co do Umowy nr 2 i Umowy nr 3, w ocenie Sądu, powodowi nie można przyznać statusu konsumenta. Na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego Sąd ustalił, iż Umowa nr 2 oraz Umowa nr 3 będąca przedmiotem postępowania zostały zawarte pomiędzy dwoma podmiotami profesjonalnymi – kontrahentami nie będącymi w tej relacji konsumentami, co wyklucza stosowanie art. 385¹ k.c. Przepis ten stanowi bowiem, że postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne).

UMOWA NR 1 ORAZ UMOWA NR 4

Obie umowy kredytu zawarte przez strony posiadają tożsamą konstrukcję prawną, dlatego Sąd dokonał jednakowej oceny prawnej obu tych umów i z tego względu każdorazowe odniesienie do umowy kredytu (w liczbie pojedynczej) odnosi się w równym stopniu do obu tych umów.

Indywidualne uzgodnienia.

Ciężar dowodu, że postanowienia umowy wprowadzające powiązanie kredytu z kursem CHF i określające sposób przeliczeń kursowych zostały indywidualnie uzgodnione, spoczywał na banku (art. 385¹ § 4 k.c.), który temu ciężarowi nie sprostał - nie można bowiem uznać „wyboru waluty” kredytu przez konsumenta za negocjacje, skoro sprowadza się to jedynie do zatwierdzenia jednej z kilku możliwości oferowanych przez bank, zaś sam sposób przeliczania kursów walut był ustalany jednostronnie przez bank.

Klauzula ryzyka kursowego.

Klauzula ryzyka kursowego (§ 1 ust. 1 umowy w zakresie określającym kwotę kredytu w walucie CHF) określał główne świadczenie umowy kredytu, lecz nie został sformułowany w sposób jednoznaczny (art. 385¹ § 1 k.c.), ponieważ analiza treści umowy i okoliczności jej zawarcia nie pozwala na stwierdzenie, że kredytobiorca został należycie poinformowany o konsekwencjach ryzyka kursowego związanego z umową. Informacja ta powinna jednoznacznie wskazywać na to, że ryzyko kursowe jest nieograniczone i obejmować realne przykłady obrazujące charakter tego ryzyka i jego potencjalne skutki, w tym w szczególności historyczny wykres kursu CHF/PLN za okres co najmniej kilkunastu lat i symulację wpływu wzrostu tego kursu o co najmniej kilkadziesiąt procent na wysokość rat kredytu i zadłużenia kredytobiorcy liczone w PLN. Tymczasem informacje udzielone przez pozwany bank tych wymogów nie spełniały. Wobec tego należało uznać, że klauzula ryzyka kursowego kształtuje prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385¹ § 1 k.c.), skoro pomimo nieuzyskania stosownych informacji konsument, który nie miał dochodów ani oszczędności w CHF, został obciążony nielimitowanym ryzykiem zmiany kursu tej waluty, przed którym nie był w stanie zabezpieczyć się w żaden sposób.

Klauzula ryzyka kursowego w umowie kredytu denominowanego w walucie obcej określa samą kwotę kredytu, czyli najistotniejsze postanowienie umowy kredytu. A zatem nie ma w ogóle możliwości, aby „luka” powstała po tej klauzuli mogła zostać uzupełniona przepisem prawa krajowego.

Klauzule przeliczeniowe.

Klauzule przeliczeniowe (§ 37 ust. 1 i 2 oraz § 38 ust. 1 regulaminu) nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (art. 385¹ § 1 zd. 2 k.c.), tj. prostym i zrozumiałym językiem (art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG), ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób pozwany bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy kredytu, a także kształtują one prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 385¹ § 1 k.c.). W oparciu o te postanowienia kredytobiorca został obciążony koniecznością pokrywania kosztów spreadu, pomimo że koszty te nie odpowiadały żadnej usłudze świadczonej przez bank na rzecz klienta, a w umowie brak jest jednoznacznej informacji o tym, że konsument ponosi takie koszty, jaka jest ich wysokość i z czego one wynikają. Ponadto klauzule przeliczeniowe dawały pozwanemu bankowi całkowitą swobodę w sposobie kształtowania wysokości kursu waluty obcej, ponieważ postanowienia umowy w żaden sposób nie precyzowały, w oparciu o jakie zasady kurs waluty obcej miał być ustalany przez bank, a zatem bank mógł ustalić ten kurs na dowolnym poziomie W rezultacie bank w oparciu o klauzule przeliczeniowe uzyskał rzeczywistą możliwość dowolnego kształtowania wysokości świadczeń kredytobiorcy, co jest w oczywisty sposób sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta.

Należy przy tym zwrócić uwagę, że konstrukcja kredytu denominowanego determinowała to, że zakres swobody banku w kształtowaniu praw i obowiązków stron był jeszcze dalej idący aniżeli przy kredycie indeksowanym. Mianowicie w kredycie indeksowanym kwota kredytu była od początku podana w PLN, a zatem umowa przewidywała wprost wysokość świadczenia, które ma spełnić bank. Natomiast z uwagi na fakt, że w kredycie denominowanym kwota kredytu była wskazana w CHF, a jej wypłata była dokonywana w PLN po dokonaniu przeliczenia przez bank, oznaczało to, że w tego rodzaju kredycie bank decyduje nie tylko o wysokości świadczeń spełnianych przez kredytobiorcę, ale także o wysokości świadczenia spełnianego przez siebie.

Należy tutaj mieć na uwadze, że kredytobiorca w żaden sposób nie mógł się sprzeciwić wysokości kursu narzuconego przez bank i był zmuszony stosować się do niego, gdyż nie miał możliwości spłaty rat kredytu bezpośrednio w walucie obcej. Mianowicie umowa stanowczo przewidywała, że kredyt był spłacany w PLN (§ 4 ust. 1 zdanie drugie umowy). Wprawdzie w dacie zawarcia umowy bank ogólnie dopuszczał możliwość spłaty kredytu bezpośrednio w walucie obcej (o czym świadczy treść § 39 ust. 2 pkt 2 regulaminu), jednak nie została ona indywidualnie uzgodniona przez strony, skoro zawarły one umowę, której treść przewidywała spłatę rat kredytu w PLN, a treść tej umowy miała pierwszeństwo przed postanowieniami regulaminu (art. 385 § 1 k.c.).

Niemniej jednak, nawet gdyby postanowienia umowy przewidywały dla kredytobiorcy możliwość spłaty rat kredytu bezpośrednio w walucie obcej, a tym samym konsument mógł z tej możliwości korzystać już od pierwszej raty, w ten sposób pomijając kurs sprzedaży z tabeli kursowej pozwanego banku, to nie zmieniałoby to faktu, że klauzula przeliczeniowa dotycząca spłaty rat kredytu w PLN(§ 37 ust. 1 i 2 oraz § 38 ust. 1 regulaminu) stanowiła niedozwolone postanowienie umowne. Należy bowiem podzielić pogląd wyrażony przez Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w sprawie dotyczącej właśnie klauzul przeliczeniowych że "to, że istnieje wariant wyboru spłaty należności bezpośrednio w walucie obcej, pozostaje bez znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, gdyż każdy wariant powinien być zgodny z przepisami konsumenckimi. Nie może być tak, że Bank - przykładowo - daje wybór, z których jeden spełnia wymogi prawa konsumenckiego, drugi zaś nie."[1] Co więcej, powyższe tak czy inaczej pozostaje bez znaczenia dla oceny klauzuli przeliczeniowej dotyczącej zastosowania bankowego kursu kupna do wypłaty kredytu, ponieważ uruchomienie kredytu mogło nastąpić wyłącznie w PLN, co wynikało wprost z § 37 ust. 1 regulaminu. Wobec tego nawet w razie hipotetycznego przyjęcia, że klauzula przeliczeniowa dotycząca zastosowania kursu sprzedaży banku (§ 37 ust. 2  i § 38 ust. 1 regulaminu) nie stanowiła niedozwolonego postanowienia umownego, to za niedozwolone postanowienie umowne musi zostać uznana klauzula przeliczeniowa dotycząca zastosowania kursu kupna banku (§ 37 ust. 1 regulaminu). Stanowisko to znajduje poparcie także w aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego, który wskazał, że „W odniesieniu do kursu waluty obcej obowiązującego przy spłacie kredytu należy wskazać, że uznaniu odpowiedniej klauzuli za abuzywną nie sprzeciwia się to, iż konsument ostatecznie wybrał ten sposób spłaty, choć mógł wybrać także bezpośrednią spłatę w walucie obcej. Zasadniczo w każdy stosunek prawny, także ten który w zamyśle przedsiębiorcy ma być współkształtowany przez postanowienie niedozwolone, konsument wchodzi dobrowolnie. Znaczenie w kontekście oceny abuzywności miałoby jedynie, gdyby konsument wybierał spłatę w złotych po kursie sprzedaży banku, gdy kurs taki był już konsumentowi znany. W stanie faktycznym sprawy określony sposób spłaty został wybrany na etapie zawierania umowy. Co więcej również, nawet gdyby nie uznać tego postanowienia za niedozwolone, nie wpływałoby to na ostateczne rozstrzygnięcie sprawy, gdyż wobec abuzywności sposobu ustalania kursu przy wypłacie kredytu, wniosek co do istnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytowej nie mógłby być inny.”.[2]

Sąd dokonał oceny, czy postanowienia umowne są niedozwolone (art. 385¹ § 1 k.c.), według stanu z chwili zawarcia umowy.[3] Tym samym dla powyższej oceny nie miały żadnego znaczenia okoliczności takie jak sposób wykonywania umowy, wieloletnie wykonywanie umowy przez kredytobiorcę bez żadnych zastrzeżeń, faktyczny sposób ustalania wysokości kursów waluty obcej przez bank i ich relacja do innych kursów występujących na rynku, późniejsze zmiany regulaminu pozwanego banku, późniejsze zmiany stanu prawnego (w szczególności wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw) Dla oceny abuzywności klauzul przeliczeniowych nie miało znaczenia, że wybór kredytu powiązanego z kursem waluty obcej pozwalał kredytobiorcy na skorzystanie z niższego oprocentowania (LIBOR CHF).

Zgodnie z art. 385¹ § 1 k.c., niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta, zatem brak jest podstaw do modyfikacji tych postanowień lub uznania, że nie wiążą one konsumenta jedynie w pewnym zakresie ani uzupełnienia powstałej po tych postanowieniach „luki” jakąkolwiek treścią, w tym w szczególności przepisami prawa krajowego. Odmienne zapatrywanie byłoby sprzeczne z brzmieniem oraz celem przepisów art. 385¹ § 1 k.c. i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG.[4] Przede wszystkim zaś uzupełnienie umowy przepisem prawa krajowego nie może mieć miejsca w sytuacji, w której usunięcie z umowy nieuczciwego warunku prowadzi do jej nieważności, która jest akceptowana przez konsumenta,[5] zaś w niniejszej sprawie kredytobiorca nie zgodził się na obowiązywanie umowy z nieuczciwymi warunkami ani na uzupełnienie jej treści przepisem prawa krajowego, natomiast wyraził zgodę na stwierdzenie nieważności umowy, będąc świadomym wynikających z tego konsekwencji. Co więcej, przepisem krajowym służącym uzupełnieniu treści umowy nie mógłby być art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 24.01.2009 r., ponieważ jest on przepisem prawa krajowego o charakterze ogólnym, który nie ma zastosowania konkretnie do umów zawieranych pomiędzy przedsiębiorcą a konsumentem[6], a ponadto ma on zastosowanie tylko „jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej” (art. 358 § 1 k.c.), a zatem nie dotyczy on zobowiązań wynikających z umowy kredytu denominowanego w walucie obcej, w której jedynie kwota kredytu została wyrażona w walucie polskiej, natomiast wszystkie zobowiązania (wypłata kredytu przez bank i spłata rat kredytowych przez kredytobiorcę) zostały oznaczone w walucie polskiej.

Klauzule przeliczeniowe określają świadczenia główne w rozumieniu art. 385¹ § 1 k.c., ponieważ nie tylko samo powiązanie kredytu z walutą obcą, ale również sposób dokonywania przeliczeń kursowych koniecznych do realizacji takiej umowy określają samą istotę umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej. Uznanie tych klauzul za niedozwolone postanowienia umowne skutkuje nieważnością całej umowy kredytu[7] (art. 58 § 1 k.c.), ponieważ skoro określają one sposób wykonania umowy kredytu, to bez nich nie jest wiadomo, jak ta umowa ma być wykonywana, a zatem umowa ta po wyłączeniu z niej klauzul przeliczeniowych nie może dalej obowiązywać (w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG).

Należy przy tym mieć na uwadze, że w przypadku kredytu denominowanego, który podlegał wypłacie tylko w PLN, skutek w postaci nieważności umowy wobec stwierdzenia abuzywności klauzuli przeliczeniowej dotyczącej wypłaty kredytu w złotych po kursie kupna banku jest jeszcze bardziej ewidentny aniżeli w przypadku innych umów kredytu powiązanych z walutą obcą. Skoro bowiem kwota kredytu była wyrażona w CHF, lecz wypłata kredytu była możliwa tylko w PLN, to wyłączenie z umowy regulującej sposób przeliczenia CHF na PLN dla celu wypłaty kredytu powoduje, że nie jest w ogóle możliwe ustalenie kwoty PLN, w której kredyt ma zostać wypłacony, a tym samym nie jest możliwe ustalenie treści podstawowego świadczenia banku, o którym mowa w art. 69 ust. 1 ustawy Prawo bankowe. Stanowisko to znajduje oparcie w aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego, który wskazał, że „umowa jest umową kredytu denominowanego, w której określono kwotę kredytu w walucie obcej i przewidziano jednocześnie, że wypłata powinna nastąpić w złotych. Eliminacja klauzuli przeliczeniowej w takiej umowie sprawia, że nie wiadomo, jaką kwotę powinien wypłacić bank. Oznacza to, że brakuje niezbędnego elementu konstrukcyjnego stosunku prawnego i niemożliwe jest jego uzupełnienie.”.[8] Faktem jest, że w dawniejszym orzecznictwie Sądu Najwyższego dopuszczano możliwość utrzymania w mocy umowy kredytu denominowanego po stwierdzeniu bezskuteczności niedozwolonych klauzul przeliczeniowych przez uznanie, że kwotą kredytu nie jest kwota wskazana w umowie w CHF,[9] lecz kwota faktycznie wypłacona przez bank w PLN, jednak zabieg ten de facto stanowi niedopuszczalną ingerencję Sądu w treść umowy kredytu wykraczającą poza ramy wynikające z art. 385¹ § 1 k.c. i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG, która została wprost wykluczona w aktualnym orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości.[10]

Bezwzględna nieważność umowy.

Brak jest podstaw do uznania umowy kredytu za bezwzględnie nieważną. Zawieranie umów kredytu powiązanych z walutą obcą (indeksowanych i denominowanych) jest i było dopuszczalne w świetle art. 353¹ k.c. i art. 69 ustawy Prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy. Treść umowy nie naruszała także zasady nominalizmu (art. 358 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 23.01.2009 r.), ponieważ udzielenie przez bank kredytu w walucie obcej było możliwe w dacie zawarcia umowy. Jak wyjaśniono wcześniej, postanowienia umowne obciążające kredytobiorcę nieograniczonym ryzykiem kursowym oraz dające bankowi całkowitą swobodę w kształtowaniu kursu waluty obcej stanowią niedozwolone postanowienia umowne (art. 385¹ § 1 k.c.), co wyłącza możliwość uznania ich za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.) lub sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej (art. 353¹ k.c.).[11]

Interes prawny.

Roszczenie o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy wynikającego z nieważności umowy zasługuje na uwzględnienie, ponieważ umowa kredytu jest nieważna, a strona powodowa posiada interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. Mianowicie okres kredytu wskazany w umowie jeszcze nie upłynął, zaś bank stoi na stanowisku, że umowa jest ważna, domaga się od kredytobiorcy zapłaty kolejnych rat kredytu i nie wyraża zgody na wykreślenie z księgi wieczystej hipoteki zabezpieczającej roszczenia banku wynikające z umowy. Wobec tego powództwo kredytobiorcy o zapłatę nie kończyłoby definitywnie sporu stron dotyczącego oceny, czy umowa jest ważna.[12]

Świadczenie nienależne.

Nieważność umowy kredytu ex tunc oznacza, że wszystkie świadczenia spełnione na jej podstawie stanowią świadczenia nienależne (condictio sine causa) podlegające zwrotowi na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c. Natomiast fakt, że bankowi przysługuje wobec kredytobiorcy analogiczne roszczenie sam z siebie nie może uzasadniać oddalenia powództwa kredytobiorcy o zapłatę na podstawie art. 411 pkt 2 lub  k.c.[13] Nie zachodzą także przesłanki do zastosowania art. 409 k.c. lub art. 5 k.c.

Strona powodowa uiściła wobec pozwanego  łącznie kwotę 118.108,60 zł oraz kwotę 49.071,03 CHF z tytułu Umowy nr 1 oraz Umowy nr 4, a zatem należność w tej wysokości należało zasądzić na rzecz strony powodowej od pozwanego.

Sposób zasądzenia świadczenia.

Należność zasądzono na rzecz powodów będących małżonkami do ich majątku wspólnego. Jak słusznie wskazuje się w literaturze, „Poprawną formułą jest więc tutaj „zasądzenie świadczenia na rzecz powodów”; bez zastosowania konstrukcji zasądzenia solidarnego, ale też bez rozdzielania świadczenia na części przypadające każdemu z małżonków. Jest zaś oczywistością, że zasądzone na rzecz obojga małżonków świadczenie wejdzie, po jego wyegzekwowaniu, do majątku wspólnego małżonków; stanowiącego przedmiot wspólności łącznej.”[14]

Zatrzymanie.

Sąd uznał za bezzasadny zgłoszony przez stronę pozwaną zarzut zatrzymania. Należy zauważyć, że stosownie do art. 496 i 497 kc prawo zatrzymania powstaje m. in. w przypadku nieważności umowy wzajemnej, kiedy to każda ze stron zobowiązana jest do zwrotu otrzymanego świadczenia drugiej. Zostało ono pomyślane jako środek zabezpieczenia służący do uzyskania pewności, że druga strona również dokona zwrotu świadczenia. W wyroku z 24 listopada 1999 roku (sygn. I CKN 225/98, Legalis nr 358588) Sąd Najwyższy stwierdził, że zarzut zatrzymania nie prowadzi do zniweczenia prawa powoda i oddalenia powództwa, a jedynie do odroczenia jego realizacji. Realizacja prawa zatrzymania następuje przez jednostronne oświadczenie woli, które prowadzi do zahamowania skuteczności roszczenia strony przeciwnej (vide: wyrok Sądu Najwyższego z 26 czerwca 2003 roku, V CKN 417/01, Legalis nr 61217).  Niemniej orzecznictwo jest rozbieżne, czego dowodem są 3 pytania do SN i jedno do TSUE (w sprawie C-28/22). Tym niemniej należy w pierwszej kolejności wskazać, iż zarzut zatrzymania nie mógł zostać uwzględniony gdyż umowa kredytu nie jest umową wzajemną (tak uznał m.in. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 4 grudnia 2019 roku, I ACa 442/18, Legalis nr 2277063). Podobne stanowisko jest także prezentowane w doktrynie (H. Ciepła: Dochodzenie roszczeń z umów kredytów frankowych, Warszawa 2021, str. 14). Nawet gdyby przyjąć odmienną interpretację to zarzut zatrzymania także nie mógłby zostać uwzględniony z następujących przyczyn. Sąd uwzględniając zarzut zatrzymania musi w sentencji wskazać świadczenie, po spełnieniu którego upada prawo zatrzymania, a zatem niezbędny jest jego szczegółowy opis, w szczególności wskazanie kwoty pieniężnej. Wprawdzie pozwany wskazał taką kwotę, jednakże należy zauważyć, że żądana wierzytelność nie jest jeszcze wymagalna. W tej sytuacji zarzut zatrzymania i tak zostałby podniesiony bezskutecznie. Takie stanowisko zajmują także przedstawiciele doktryny (por. T. Wiśniewski: Prawo zatrzymania w kodeksie cywilnym, Wydawnictwo prawnicze 1999, str. 125). Należy też wskazać, iż treść art. 91 k.p.c. nie daje podstaw do przypisania pełnomocnikowi procesowemu prawa przyjmowania w imieniu mocodawcy materialnoprawnych oświadczeń kształtujących. Nie wynika ono także z treści pełnomocnictwa udzielonego przez powoda w niniejszej sprawie. W tym wypadku wykładnia celowościową ustawowego zakresu pełnomocnictwa procesowego sprzeciwia się przypisaniu rozszerzonych uprawnień. Pełnomocnik procesowy nie jest więc pełnomocnikiem, jaki po myśli art. 95 k.c. mógłby zastąpić powoda w skutecznym zapoznaniu się z oświadczeniem strony pozwanej o potrąceniu wierzytelności czy też o skorzystaniu z prawa zatrzymania (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2007 roku, V CSK 171/07, Legalis nr 212071).

Odsetki.

O odsetkach ustawowych za opóźnienie od zasądzonych kwot Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c., zgodnie z którym jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Zgodnie z art. 455 k.c. jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

W ocenie Sądu w tejże sprawie strona pozwana mogła mieć świadomość trwałej bezskuteczności spornej Umowy od momentu zapoznania się strony pozwanej z reklamacją wystosowana przez stronę powodową. Sąd przyjął, iż doręczenie ww. pisma miało miejsce w dniu 2 listopada 2020 roku (k. 84). Stąd też, w ocenie Sądu, odsetki od kwoty 118.108,60 zł oraz kwotę 49.071,03 CHF należało zasądzić od daty 17 listopada 2020 roku, tj. po upływie 14-dniowego terminu od daty doręczenia.

UMOWA NR 2 ORAZ UMOWA NR 3

Z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy oraz z przeprowadzonych dowodów nie wynika, że powodom przysługuje ochrona wynikająca z ochrony przyznawanej  konsumentom w oparciu o przepisy o klauzulach abuzywnych. W ocenie Sądu to na powodach spoczywał ciężar wykazania, że Umowę nr 2 oraz Umowę nr 3 zawarli jako konsumenci i powodowie temu ciężarowi nie sprostali. Nie wykazali, że zawierając ww. Umowy kredytu, które miały na celu udostepnienie im środków finansowych działali w charakterze konsumenta.

Sąd uznał, pozwany wykazał, że powodowie w chwili zawierania Umowy nr 2 oraz Umowy nr 3 nie mogli korzystać z ochrony konsumentów, bowiem statusu konsumentów nie można im przypisać. W ocenie Sądu istotnie środki, które miały być uzyskane nie miały na celu zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych powoda i jego rodziny. Zdaniem Sądu, był to cel inwestycyjny. W ocenie Sądu powód zaciągnął dwa kredyty wynikające z Umowy nr 2 i Umowy nr 3 w celu wynajmu i podnajmu kredytowanych nieruchomości dla celu prowadzenia działalności gospodarczej (placówka bankowa).

Koszty procesu.

Powodowie wygrali w 46,33%.

Stosownie do wyniku postępowania, pozwany został obciążony kosztami procesu obejmującymi kwoty:

- 1.000 zł tytułem równowartości opłaty od pozwu,

- 17 zł tytułem opłaty od pełnomocnictwa,

- 10.800 zł tytułem kosztów zastępstwa prawnego w stawce wynikającej z § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie.

Zarządzenie:

doręczyć odpis wyroku z uzasadnieniem pełnomocnikom stron.

[1] vide wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 14.12.2010 r. XVII AmC 426/09,

[2] por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.05.2022 r., II CSKP 650/22,

[3] por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2018 r., III CZP 29/17,

[4] por.:

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3.10.2019 r., C-290/18, Dziubak,

- wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29.04.2021 r., C-19/20, Bank BPH,

[5] por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 – C-82/21, DBP, pkt 78,

[6] por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 - C-82/21, DBP, pkt 76,

[7] por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11.12.2019 r., V CSK 382/18,

[8] por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.05.2022 r., II CSKP 650/22,

[9] por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29.10.2019 r., IV CSK 309/18,

[10] por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8.09.2022 r., C-80/21 – C-82/21, DBP, pkt 79, 83-84,

[11] por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28.04.2022 r., III CZP 40/22,

[12] por.:

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17.03.2022 r., II CSKP 474/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10.05.2022 r., II CSKP 163/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18.05.2022 r., II CSKP 1030/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19.05.2022 r., II CSKP 797/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20.06.2022 r., II CSKP 701/22,

- wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.06.2022 r., II CSKP 616/22,

[13] por.:

- uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16.02.2021 r., III CZP 11/20,

- uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z mocą zasady prawnej z dnia 7.05.2021 r., III CZP 6/21,

[14] por. Edward Gniewek, O wadliwościach stosowania zasad solidarności czynnej w postępowaniu sądowym – uwag kilka, MOP 2009, Nr 3, str. 121,