Sygn. akt I C 401/23
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 czerwca 2024 r.
Sąd Okręgowy w Tarnobrzegu I Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący: SSO Mariusz Kobylarz
Protokolant: Paweł Dziewirz
po rozpoznaniu w dniu 8 maja 2024 r. w Tarnobrzegu na rozprawie
sprawy z powództwa
przeciwko BNP Paribas Bank Polska S.A. z siedzibą w Warszawie
o zapłatę kwoty 157.345,58 zł z odsetkami i ustalenie
- ustala, że nie istnieje pomiędzy powodami a pozwanym stosunek prawny umowy nr U//0001/2006/5000 kredytu hipotecznego z dnia 21 czerwca 2005 r.,
- zasądza od pozwanego na rzecz powodów łącznie kwotę 157.345,58 zł (sto pięćdziesiąt siedem 58/100 zł) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 9 marca 2023 r. do dnia zapłaty,
- zasądza od pozwanego na rzecz powodów łącznie kwotę 11.817 zł ( jedenaście tysięcy osiemset siedemnaście zł) tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.
Mariusz Kobylarz
Sygn. akt I C 401/23
Uzasadnienie
wyroku Sądu Okręgowego w Tarnobrzegu
z dnia 5 czerwca 2024 r.
Pozwem z dnia 24 kwietnia 2023 r. skierowanym przeciwko Bankowi BNP Paribas Bank Polska S.A. z siedzibą w Warszawie, powodowie domagali się:
- ustalenia nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu wynikającego
z umowy U//0001/2006/5000 kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej z dnia 29 maja 2006 r., - zasądzenia od pozwanego na rzecz powodów łącznej kwoty 157.345,58 zł wraz
z ustawowymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 9 marca 2023 r. do dnia zapłaty, - zasądzenia od pozwanego na ich rzecz łącznie zwrotu kosztów postępowania wraz
z należnymi odsetkami ustawowymi za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego liczonymi od dnia uprawomocnienia się orzeczenia którym go zasądzono do dnia zapłaty, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Uzasadniając przedstawione żądanie strona powodowa podała, iż swoje roszczenie opierają o art. 410 k.c., w świetle którego świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła, albo jeżeli czynność prawna zobowiązują do świadczenia była nieważna i nie niestała się ważna po spełnieniu świadczenia. Strona powodowa spłacając kredytu nie miała świadomości, że umowa nie została nigdy skutecznie zwarta, jest nieważna ex tunc, ewentualnie Bank nigdy nie wykonał umowy, tj. nie wypłacił kwoty kredytu. W konsekwencji przyjąć należy, że wszelkie świadczenia strony powodowej związane z przedmiotową umową, w tym przede wszystkim uiszczane raty kredytu, stanowią w istocie świadczenie nienależne. Ewentualnie w przypadku gdyby uznać, że umowa jest ważna, to wskazać należy, że strona powodowa w zakresie uiszczanych rat kredytowych dokonywała w rzeczywistości nadpłat, nie mając świadomości, że umowa zawiera postanowienia niedozwolone, które nie wiążą stron. W konsekwencji wysokość należnych bankowi rat kredytowych była niższa, niż to wynikało z przedstawionych przez bank harmonogramów spłat. Następnie powodowie wyjaśnili, że twierdzenia o spełnieniu świadczeń nienależnych oparte są przede wszystkim na zarzucie nieważności umowy, która to nieważność jest konsekwencją stwierdzenia, że postanowienia umowne zawarte w: § 1 ust. 1 i § 6 ust. 2 pkt.1 umowy kredytu oraz § 38, § 39, § 40, i § 41 regulaminu stanowią niedozwolone (abuzywne) postanowienia umowne w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c.
Szczegółowe uzasadnienie pozwu znane jest stronie pozwanej, a zawarte zostało w aktach sprawy na k. 5 – 29.
W odpowiedzi na pozew, pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz
o zasądzenie solidarnie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.
W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew, w pierwszej kolejności zakwestionowano status powodów jako konsumentów przy zawieraniu przedmiotowej umowy, a następnie wskazano, że w niniejszej sprawie nie zachodzą żadne okoliczności uzasadniające uwzględnienie stanowiska powodów. Roszczenia powodów pozbawione są jakichkolwiek podstaw, a pozew pozostaje bezzasadny. Pozwany zaprzeczył m.in., by przedmiotowa umowa była nieważna i nie została nigdy skutecznie zwarta, jak również by bank nigdy nie wykonał umowy i nie wypłacił powodom kwoty kredytu. Postanowienia zwarte w umowie i regulaminie nie są sprzeczne z art. 3851 § 1 k.c., zaś wszelkie świadczenia strony powodowej związane z przedmiotową umową, w tym przede wszystkim uiszczane raty kredytu, nie stanowią świadczenia nienależnego. Umowa nie została zwarta na wzorcu, a powodowie mieli możliwość negocjacji
i wprowadzania zmian. Bank stanowczo zaprzeczył, by przyznał sobie prawo do jednostronnego regulowania świadczeń stron oraz by kwestionowane postanowienia zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny, a także by w całości przyrzucono na powodów ryzyko kursowe. Zauważono, że pracownik Banku dopełnił obowiązków informacyjnych względem powodów, którym właściwie zostały przedstawione kwestie dotyczące ryzyka walutowego. Nadto pokreślono, że przedmiotowa umowa nie kształtowała praw i obowiązków powodów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a także nie była sprzeczna z natura stosunku zobowiązaniowego i przepisami prawa. Końcowo, strona pozwana podniosła, że wystąpienie przez stronę powodową z przedmiotowym powództwem stanowi nadużycie prawa w rozumieniu art. 5 k.c.
Szczegółowe uzasadnienie odpowiedzi na pozew znane jest stronie powodowej,
a zawarte zostało w aktach sprawy na k. 81-121v. s
Na rozprawie w dniu 8 maja 2024 r. strony ostatecznie podtrzymały powyżej przedstawione stanowiska procesowe,
Sąd ustalił następujący stan faktyczny:
Powodowie w roku 2006 potrzebowali środków pieniężnych na dokończenie budowy domu w którym obecnie mieszkają w Mielcu. Kiedy udali się do Banku Gospodarki Żywnościowej S.A. od razu zaproponowano im kredyt denominowany do waluty obcej - franka szwajcarskiego. Kredyt ten przedstawiono im jako najbardziej dla nich korzystny. Powodowie zdecydowali się na zawarcie przedmiotowej umowy kredytu z pozwanym Bankiem, którego dotykowym atutem była okoliczność, iż nie wymagał on składania co pól roku zaświadczeń o zatrudnieniu, jak miało to miejsce chociażby w Banku PKO BP S.A. w którym powodowie zawarli umowę kredytu hipotecznego na budowę domu. Przed podpisaniem umowy nie otrzymali wzoru umowy oraz regulaminu, do zapoznania się z nim poza siedzibą banku. Nie poinformowano ich o ryzyku związanym z zaciągnięciem kredytu denominowanego do waluty obcej – CHF. Powodowie zdawali sobie sprawę, że mogą być drobne wahania kursu franka szwajcarskiego, ale przyjmowali, że co do zasady kurs franka szwajcarskiego jest stabilny i nie wpłynie znacząco na wysokość ich zobowiązania Nie przedstawiono im symulacji zakładających wahania kursowe CHF. Nie wyjaśniono im dlaczego bank stosuje dwa różne kursy, tj. przy uruchomieniu kredytu i przy spłacie poszczególnych rat. Nie poinformowano ich także w jaki sposób bank tworzył tabele kursowe.
(dowód: przesłuchanie powódki nagranie z rozprawy z dnia 8 maja 2024 r. od 00:07:34 do 00:29:16; przesłuchanie powoda nagranie z rozprawy z dnia 8 maja 2024 r. od 00:29:16 do 00:36:11)
W dniu 17 maja 2006 r. powodowie złożyli wniosek o udzielenie kredytu hipotecznego,
z przeznaczeniem na spłatę kredytu zaciągniętego w innym banku na cele mieszkaniowe oraz refinansowanie środków własnych. Wnioskowana kwota kredytu to 170.000 PLN, co stanowiło równowartość 69.373,60 CHF, z oprocentowaniem 3M LIBOR + marża Banku, z okresem kredytowania 360 miesięcy. Kredyt miał być spłacany w PLN, w równych ratach kapitałowo – odsetkowych. Wraz z wnioskiem powodowie złożyli oświadczenie, że są świadomi występowania ryzyka zmiany kursu waluty kredytu o przyznanie której się ubiegają oraz ponoszenia przez nich konsekwencji zmiany kursu waluty.
(dowód: wniosek kredytowy- k. 159 -161v.)
W dniu 29 maja 2006 r. pomiędzy Bankiem Gospodarki Żywnościowej S.A.
w Warszawie, a, zawarta została umowa nr U//0001/2006/5000 kredytu budowlanego w walucie wymienialnej, na mocy której udzielono kredytobiorcom kredytu w kwocie 69.651,10 CHF (§ 1 ust.1).
Kredyt udzielony został do dnia 10 maja 2036 r. (§ 1 ust.2).
Kredyt przeznaczony był na: sfinansowanie prowizji przygotowawczej, spłatę kredytu hipotecznego w Banku PKO BP S.A. Oddział w Mielcu, refinansowanie środków własnych zaangażowanych w finansowanie nieruchomości – budowy domu położonego w Mielcu przy ul. dla której Sąd Rejonowy w Mielcu Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi KW nr (§ 1 ust. 3).
Od kwoty udzielonego kredytu bank pobierał jednorazowo, najpóźniej w dniu uruchomienia kredytu, bezzwrotną opłatę przygotowawczą w wysokości 0,4 % kwoty kredytu przeznaczonej na refundację środków własnych (§ 2 ust.1).
Kredyt miał zostać uruchomiony w dwóch transzach bezgotówkowo: I transza na spłatę kredytu w banku PKO BP S.A., a II transza na refinansowanie środków własnych na rachunek osobisty krytobiorców w BGŻ S.A. o/ Tarnów (§ 2 ust. 2).
Wypłata pierwszej transzy kredytu następowała w ciągu 7 dni roboczych po:
- złożeniu dyspozycji wypłaty kredytu,
- złożeniu oświadczenia o poddaniu się egzekucji zapłaty prowadzonej na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego,
- ustanowieniu prawnego zabezpieczenia spłaty kredytu poprzez:
- złożenie pisemnego oświadczenia kredytobiorców o ustanowieniu hipoteki kaucyjnej do wysokości 104.476,65 CHF na nieruchomości położonej w Mielcu, składającej się z działki nr zabudowanej budynkiem mieszkalnym jednorodzinnym, dla której Sąd Rejonowy w Mielcu Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi KW nr,
- udokumentowanie złożenia prawidłowo opłaconego w sądzie wieczystoksięgowym wniosku o wpis hipoteki na rzecz BGŻ S. A. z tytułu udzielonego kredytu,
- ustanowienie zabezpieczenia spłaty kredytu w formie ubezpieczenia kredytu w TU Europa S.A. w trybie uregulowanym w generalnej umowie ubezpieczenia zawartej pomiędzy BGŻ i TU EUROPA
- przedłożeniu weksla własnego in blanco kredytobiorców wraz z deklaracją wekslową dla zabezpieczenia wierzytelności TU Europa (§ 2 ust. 3).
Wypłata drugiej transzy kredytu na refinansowanie środków własnych następowała w ciągu 7 dni roboczych po złożeniu wniosku o wypłatę transzy kredytu (§ 2 ust. 4).
W § 5 umowy strony ustaliły dodatkowe warunki umowy, a z § 6 tej umowy wynika, że wygasa ona jeżeli warunki przewidziane dla uruchomienia kredytu nie zostaną spełnione w terminie 60 dni roboczych od dnia podpisania umowy.
Oprocentowanie kredytu wynosiło w dniu zawarcia umowy 2,76 % w stosunku rocznym
Oprocentowanie było zmienne i ustalane było w oparciu o stawkę referencyjną 3M LIBOR, dla CHF zaokrągloną do czwartego miejsca po przecinku, obowiązująca w Banku w dniu podpisania umowy kredytu, a w okresie kredytowania – w pierwszym dniu kolejnego okresu stabilizacji oprocentowania oraz przy uwzględnieniu marży banku w wysokości 1,35 pp. (§ 3 ust. 1 ). W przypadku gdy wskazana stopa oprocentowania będzie wyższa w okresie kredytowania niż czterokrotność stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego, Bank miał pobierać odsetki naliczone według stopy równej czterokrotność stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego; stopa kredytu lombardowego na dzień zawarcia umowy wynosi 5,50 % ( § 3 ust. 5).
Kredyt spłacany był miesięcznie w ratach annuitetowych (równych ratach kapitałowo-odsetkowych), a pierwszy termin spłaty odsetek przypadła na 10-ty dzień miesiąca następującego po miesiącu w którym nastąpiła wyplata kredytu (§ 4 ust.2 i 3).
Termin spłaty oraz wysokość rat określał harmonogram spłaty, który stanowił integralną część umowy (§ 4 ust. 6).
Spłata kredytu następowała w formie obciążania należną kwotą kredytu i odsetkami w terminach płatności, konta osobistego INTEGRUM, prowadzonego w BGŻ SA nr 68 (...) do wysokości wolnych środków na tym koncie, na podstawie pisemnej dyspozycji kredytobiorców.
Kredyt miał być spłacany w PLN (§ 4 ust. 7).
Z tytułu nie spłaconego kredytu/ rat kredytu Bankowi przysługiwały odsetki za opóźnienie spłaty w wysokości 1,5 stopy oprocentowania kredytu obowiązującego w terminach zalegania z zapłatą, nie więcej niż czterokrotność wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (§ 5 ust. 1).
Obowiązkowe zabezpieczenie kredytu stanowiło:
- hipoteka kaucyjna do wysokości 104.476,65 CHF stanowiąca 150 % kwoty kredytu, ustanowiona na nieruchomości położonej w Mielcu ul. składającej się z działki nr o pow. m2 i budynku mieszkalnego, dla której Sąd Rejonowy w Mielcu Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi KW nr;
- ubezpieczenie nieruchomości stanowiącej przedmiot kredytowania w trakcie budowy i ubezpieczenie nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych wraz z cesją praw z polisy na rzecz banku (§ 6 ust.1).
W sprawach nieuregulowanych w umowie miały zastosowanie:
- regulamin kredytu budowlanego i hipotecznego,
- ustawa z dn. 29.08.1997r. Prawo bankowe,
- kodeks cywilny (§ 16).
Kredyt mógł być udzielony w złotych lub walutach wymienialnych EUR, USD, CHF (§ 13 ust.1 reg.).
Wysokość oprocentowania Kredytu w złotych oprocentowany był według zmiennej stopy oprocentowania obowiązującej w okresie za który naliczane są odsetki, ustalanej jako suma stawki referencyjnej 3M WIBOR/6M WIBOR/1Y WIBOR i marży Banku określonej w umowie kredytu (§ 13 ust.2 reg.).
Wysokość oprocentowania kredytu w walutach wymienialnych była zmienna w okresie kredytowania i ustalana jako:
- suma stawki referencyjnej 3M LIBOR/6M LIBOR/1Y LIBOR dla USD/ CHF i marży banku określonej w umowie kredytu, dla kredytów w USD/ CHF,
- suma stopy referencyjnej 3M EURIBOR/6M EURIBOR /1Y EURIBOR i marży banku określonej w umowie kredytu, dla kredytów w EUR (§ 13 ust.3 reg.),
Kredyty w walutach wymienialnych wypłacane były w złotych, przy zastosowaniu kursu kupna, według kursów walut obowiązujących w banku w chwili wypłaty (§ 38 ust.1 reg.).
Kredyty w walutach wymienialnych spłacane były:
- w złotych, przy zastosowaniu kursu sprzedaży waluty, według kursów walut obowiązujących w banku w momencie spłaty, lub
- w walucie, w której zostały udzielone (§ 38 ust. 2 reg.)
Odsetki, prowizje oraz opłaty naliczane były w walucie kredytu lub w złotych i podlegały spłacie w walucie kredytu lub w złotych, w zależności od postanowień umowy kredytu, przy zastosowaniu kursów sprzedaży walut obowiązujących w banku w chwili spłaty (§ 39 ust. 1 reg.).
W przypadku kredytów w walucie wymienialnej, w celu ustalenia całkowitego kosztu
i łącznej kwoty kosztów kredytu, stosuje się kurs sprzedaży waluty Kredytu, obowiązujący
w Banku w chwili ustalenia kosztu (§ 39 ust. 2 reg.).
Regulamin kredytu hipotecznego i budowlanego w § 40 określał kwestie dotyczące przewalutowanie kredytu.
W dalszej części regulaminu kredytu hipotecznego i budowlanego wskazano, że
w przypadku kredytów walutowych lub kredytów przeznaczonych na spłatę kredytu walutowego może wystąpić różnica pomiędzy udzieloną, a przewidzianą do uruchomienia kwotą kredytu wyrażoną w złotych, wynikającą z różnicy kursów walut. Ryzyko wystąpienia różnic kursowych ponosili kredytobiorcy (§ 41 ust.1 reg.).
Kredytobiorcy zobowiązali się do pokrycia ewentualnej różnicy pomiędzy kwotą kredytu przeliczoną na złote po kursie kupna obowiązującym w dniu złożenia wniosku o kredyt, a kwotą kredytu przeliczoną na złote po kursie kupna z dnia uruchomienia kredytu, niezbędną do zamknięcia inwestycji (§ 41 ust.2 reg.).
(dowód: umowa kredytowa – k. 37-39v.; regulamin kredytu hipotecznego
i budowlanego – k. 40-47v.)
Kredyt został wypłacony w dwóch transzach. Pierwsza w dniu 31 maja 2006 r. w kwocie 20.656,35 CHF, co stanowiło równowartość 51.413,66 zł (kurs 2,4890). Druga w dniu
1 czerwca 2006 r. w kwocie 48.799,55 CHF, co stanowiło równowartość 121.462,08 zł (kurs 2,4890) wraz z prowizją w kwocie 195,20 CHF.
(dowód: zaświadczenie – k. 52)
W okresie od 12 czerwca 2006 r. do 10 listopada 2021 r. powodowie dokonali spłaty
w łącznej kwocie 157.345,58 zł.
(historia spłat wraz z zestawieniami - k. 53 – 66)
W dniu 16 lutego 2023 r. wystosowali do pozwanego reklamację dotyczącą wskazanej wyżej umowy o kredyt w zakresie nienależnie pobranych od powodów środków w kwocie 157.345,58 zł w okresie od dnia 12 czerwca 2006 r. do 10 listopada 2021 r., w związku z nieważnością przedmiotowej umowy w świetle przepisów prawa, domagając się tym samym przekazania wskazanej wyżej kwoty na rzecz powodów w terminie 14 dni od otrzymania tejże reklamacji. Wraz z reklamacją powodowie w dniu 16 lutego 2023 r. złożyli oświadczenie, że zostali oni poinformowani
o konsekwencjach uznania przedmiotowej umowy za nieważną i nadal domagają się stwierdzenia jej nieważności.
W odpowiedzi na powyższą reklamację doręczoną w dniu 22 lutego 2023 r., pozwany Bank pismem z dnia 24 marca 2023 r. (nadanym w dniu 27 marca 2023 r.) wskazał, że nie podziela przedstawionego w niej stanowiska i nie znajduje podstaw do uznania wskazanych roszczeń jako zasadnych. W ocenie pozwanego powyższa umowa kredytu jest ważna
i wykonywana przez bank zgodnie z jej warunkami ustalonymi przez strony umowy.
(dowody: reklamacja k. 48-49, pismo banku z dnia 24 marca 2023 r. k.50-51v., oświadczenie – k. 67-68)
Sąd dał w całości wiarę dowodom z ujawnionych na rozprawie dokumentów, gdyż wszystkie zostały sporządzone przez uprawnione organy, w granicach przysługujących im kompetencji i w przepisanej formie, a ich wiarygodność nie budziła wątpliwości Sądu i stron.
Jako wiarygodne Sąd ocenił zeznania powodów w przedmiocie okoliczności związanych z procedurą udzielania kredytu oraz z zakresem udzielonych im informacji, a także faktem, iż kredyt został wykorzystany na ich potrzeby mieszkaniowe jako konsumentów i nie dotyczył prowadzonej przez nich działalności gospodarczej. Zeznania powodów były zgodne, spójne i wzajemnie się uzupełniały.
Sąd oddalił wniosek strony powodowej o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości i bankowości, gdyż okoliczności na jakie miał być przeprowadzony są nieistotne dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 2352 § 1 pkt 2 k.p.c.).
Sąd zważył co następuje:
Żądanie powodów o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego i zapłatę zasługuje na uwzględnienie w całości.
Inicjując rozważania prawne warto podkreślić, że w uzasadnieniu wyroku nie ma potrzeby i/czy obowiązku wyrażania szczegółowego stanowiska, co do wszystkich poglądów prezentowanych przez strony, o ile nie miały one istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 października 1998 r., II UKN 282/98, Legalis nr 44600). Celem uzasadnienia wyroku nie jest bowiem ocena stanowisk stron, ale wyjaśnienie motywów rozstrzygnięcia (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 grudnia 2017 r., VI ACa 1651/16, Legalis nr 1733044). Dopuszczalne zatem jest – a w świetle brzmienia art. 3271 § 2 k.p.c. wręcz pożądane – rozprawienie się z poszczególnymi zarzutami niejako en bloc, poprzez zaprezentowanie odmiennego zapatrywania w kwestii faktów lub prawa niepozostawiającego przestrzeni dla racjonalnej obrony pozostałych zarzutów, które – przy uwzględnieniu koncepcji sądu – stają się wówczas bezprzedmiotowe (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 20.12.2017r., VI ACa 1651/16).
Status konsumenta
Dowody przeprowadzone w sprawie nie budzą wątpliwości co do tego, że umowa kredytu wiąże się z działalnością gospodarczą banku, a zarazem brak jest takiego związku
w przypadku kredytobiorców, zatem należy uznać ich za konsumentów (art. 221 k.c.). Choć strona pozwana podnosiła, że kwota udzielonego kredytu została wykorzystana na refinansowanie kredytu hipotecznego na budowę domu w Mielcu przy ul. oraz na jego wykończenie, a pod adresem tym były zarejestrowane działalności gospodarcze jakie prowadziły strony, to postępowanie dowodowe wykazało, iż w istocie strony nie prowadziły swoich działalności w nieruchomości przy ul. w Mielcu,
a wykorzystywały ją wyłącznie do celów mieszkaniowych swojej rodziny.
Indywidualne uzgodnienia
Ciężar dowodu, że postanowienia umowy wprowadzające powiązanie kredytu z kursem CHF i określające sposób przeliczeń kursowych zostały indywidualnie uzgodnione, spoczywał na banku (art. 3851 § 4 k.c.), który temu ciężarowi nie sprostał - nie można bowiem uznać "wyboru waluty" kredytu przez konsumenta za negocjacje, skoro sprowadza się to jedynie do zatwierdzenia jednej z kilku możliwości oferowanych przez bank, zaś sam sposób przeliczania kursów walut był ustalany jednostronnie przez bank. Powoływanie się przez pozwany Bank na informację o wysokości negocjowanego kursu waluty dla uruchomienia kredytu również nie wyczerpuje kwestii dotyczącej indywidualnego uzgodnienia sposób przeliczeń kursowych, bowiem jest to uzgodnienie tylko kursu dotyczącego uruchomienia kredytu, przy czym powodowie dokonali szeregu wpłat w okresie od 12 czerwca 2006 r. do 10 listopada 2021 r., kiedy to Bank decydował o kursie przeliczenia raty.
Klauzula ryzyka kursowego
Klauzula ryzyka kursowego (§ 1 ust. 1 umowy w zw. z § 38 i 41 regulaminu kredytu hipotecznego i budowlanego odnoszące się do wprowadzenia klauzul denominacyjnych - bez możliwości ich kontroli przez kredytobiorców) określa główne świadczenie umowy kredytu, lecz nie została sformułowana w sposób jednoznaczny (art. 3851 § 1 k.c.), ponieważ analiza treści umowy i okoliczności jej zawarcia nie pozwala na stwierdzenie, że kredytobiorcy zostali należycie poinformowani o konsekwencjach ryzyka kursowego związanego z umową. Informacja ta powinna jednoznacznie wskazywać na to, że ryzyko kursowe jest nieograniczone i obejmować realne przykłady obrazujące charakter tego ryzyka i jego potencjalne skutki, w tym w szczególności historyczny wykres kursu CHF/PLN za okres co najmniej kilkunastu lat i symulację wpływu wzrostu tego kursu o co najmniej kilkadziesiąt procent na wysokość rat kredytu i zadłużenia kredytobiorcy liczone w PLN. Tymczasem informacje udzielone przez pozwany bank tych wymogów nie spełniały. Wobec tego należało uznać, że klauzula ryzyka kursowego kształtuje prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 3851 § 1 k.c.), skoro pomimo nieuzyskania stosownych informacji konsument, który nie miał dochodów ani oszczędności w CHF, został obciążony nielimitowanym ryzykiem zmiany kursu tej waluty, przed którym nie był w stanie zabezpieczyć się w żaden sposób.
Istotą kredytu denominowanego w walucie obcej jak i kredytu indeksowanego do waluty obcej jest ryzyko zmiany kursu waluty, które w przypadku deprecjacji waluty krajowej w stosunku do waluty kredytu w sposób nieograniczony obciąża kredytobiorcę. Umowa kredytu denominowanego do waluty obcej nie może istnieć bez postanowień odnoszących się do wprowadzenia klauzul denominacyjnych. A zatem nie ma w ogóle możliwości, aby "luka" powstała po tej klauzuli mogła zostać uzupełniona przepisem prawa krajowego. W rezultacie umowa kredytu po wyłączeniu z niej klauzuli ryzyka kursowego nie może dalej obowiązywać (w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG), a zatem jest nieważna (art. 58 § 1 k.c.).
Klauzule przeliczeniowe
Stosownie do treści § 4 ust 7 umowy spłata kredytu miała następować w złotych – przy przyjęciu kursów waluty na warunkach określonych w regulaminie kredytu hipotecznego
i budowlanego. Z § 38 wskazanego regulaminu wynika, że kredyty w walutach wymienialnych wypłacane były w złotych, przy zastosowaniu kursu kupna, według kursów walut obowiązujących w banku w chwili wypłaty, a spłacane były w złotych, przy zastosowaniu kursu sprzedaży waluty, według kursów walut obowiązujących w banku w momencie spłaty lub w walucie, w której zostały udzielone. Powodowie dokonywali wpłat w złotych, a bank dokonywał przeliczenia ich na franki szwajcarskie według kursów walut obowiązujących w banku w momencie spłaty.
W kredycie denominowanym (z którym mamy miejsce w przedmiotowej sprawie) kwota kredytu jest wyrażona w walucie obcej, a zostaje wypłacona w walucie krajowej według klauzuli umownej opartej na kursie kupna waluty obcej obowiązującym w dniu uruchomienia kredytu, zaś w przypadku kredytu indeksowanego, kwota kredytu jest podana w walucie krajowej, ale zostaje przeliczona na walutę obcą według klauzuli umownej opartej również na kursie kupna tej waluty obowiązującym w dniu uruchomienia kredytu. W obu rodzajach kredytu kredytobiorca jest zobowiązany spłacać raty w walucie krajowej na podstawie klauzuli przeliczeniowej zgodnie z bieżącym kursem sprzedaży waluty obcej określonym przez bank-kredytodawcę (por. post. SN sygn. I CSK 114/21).
Z poczynionych ustaleń wynika, że powodowie zawarli z pozwanym umowę kredytu denominowanego do waluty obcej – franka szwajcarskiego, skoro przyznano im kredyt we frankach, a wypłacono w złotych, raty płacone były w złotych z zastosowaniem przelicznika do waluty obcej.
Wskazane wyżej klauzule przeliczeniowe w zakresie ustalającym saldo zadłużenia nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (art. 3851 § 1 zd. 2 k.c.), tj. prostym i zrozumiałym językiem (art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13/EWG), ponieważ ich treść nie pozwala na stwierdzenie, w jaki sposób pozwany bank ustala kurs CHF dla celu wykonania umowy kredytu, a także kształtują one prawa i obowiązki konsumenta sprzecznie z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (art. 3851 § 1 k.c.). W oparciu o te postanowienia kredytobiorczyni została obciążona koniecznością pokrywania kosztów spreadu, pomimo że koszty te nie odpowiadały żadnej usłudze świadczonej przez bank na rzecz klienta, a w umowie brak jest jednoznacznej informacji o tym, że konsument ponosi takie koszty, jaka jest ich wysokość i z czego one wynikają. Ponadto klauzule przeliczeniowe dawały pozwanemu bankowi całkowitą swobodę w sposobie kształtowania wysokości kursu waluty obcej, ponieważ postanowienia umowy w żaden sposób nie precyzowały, w oparciu o jakie zasady kurs waluty obcej miał być ustalany przez bank, a zatem bank mógł ustalić ten kurs na dowolnym poziomie. W rezultacie bank w oparciu o klauzule przeliczeniowe uzyskał rzeczywistą możliwość dowolnego kształtowania wysokości zadłużenia kredytobiorców, co jest w oczywisty sposób sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta.
Sąd dokonał oceny, czy w/w postanowienia umowne są niedozwolone (art. 3851 § 1 k.c.), według stanu z chwili zawarcia umowy. Tym samym dla powyższej oceny nie miały żadnego znaczenia okoliczności takie jak sposób wykonywania umowy, wieloletnie wykonywanie umowy przez kredytobiorcę bez żadnych zastrzeżeń, faktyczny sposób ustalania wysokości kursów waluty obcej przez bank i ich relacja do innych kursów występujących na rynku czy też późniejsze zmiany stanu prawnego (w szczególności wejście w życie ustawy z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw).
Zgodnie z art. 3851 § 1 k.c., niedozwolone postanowienia umowne nie wiążą konsumenta, zatem brak jest podstaw do modyfikacji tych postanowień lub uznania, że nie wiążą one konsumenta jedynie w pewnym zakresie ani uzupełnienia powstałej po tych postanowieniach "luki" jakąkolwiek treścią, w tym w szczególności przepisami prawa krajowego. Odmienne zapatrywanie byłoby sprzeczne z brzmieniem oraz celem przepisów art. 3851 § 1 k.c. i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3 października 2019 r., C-290/18). Przede wszystkim zaś uzupełnienie umowy przepisem prawa krajowego nie może mieć miejsca w sytuacji, w której usunięcie z umowy nieuczciwego warunku prowadzi do jej nieważności, która jest akceptowana przez konsumenta (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8 września 2022 r., C-80/21), zaś w niniejszej sprawie kredytobiorczyni nie zgodziła się na obowiązywanie umowy z nieuczciwymi warunkami ani na uzupełnienie jej treści przepisem prawa krajowego, natomiast wyraziła zgodę na stwierdzenie nieważności umowy, będąc świadoma wynikających z tego konsekwencji. Co więcej, przepisem krajowym służącym uzupełnieniu treści umowy nie mógłby być art. 358 § 2 k.c. w brzmieniu obowiązującym od dnia 24 stycznia 2009 r., ponieważ jest on przepisem prawa krajowego o charakterze ogólnym, który nie ma zastosowania konkretnie do umów zawieranych pomiędzy przedsiębiorcą, a konsumentem (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 8 września 2022 r., C-80/21), a ponadto ma on zastosowanie tylko "jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna wyrażona w walucie obcej" (art. 358 § 1 k.c.), a zatem nie dotyczy on zobowiązań wynikających z umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej, w której świadczenia zostały oznaczone w walucie polskiej, natomiast w walucie obcej jest wyrażane tylko saldo zadłużenia.
Powyższe znajduje również odzwierciedlenie aktualnym stanowisku Sądu Najwyższego, który w Uchwale z dnia 25.04.2024 r. podał, iż: „W razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów.” (zob. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej SN z 25.04.2024 r., III CZP 25/22, LEX nr 3709742).
Klauzule przeliczeniowe określają świadczenia główne w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c., ponieważ nie tylko samo powiązanie kredytu z walutą obcą, ale również sposób dokonywania przeliczeń kursowych koniecznych do realizacji takiej umowy określają samą istotę umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej. Uznanie tych klauzul za niedozwolone postanowienia umowne skutkuje nieważnością całej umowy kredytu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18), ponieważ skoro określają one sposób wykonania umowy kredytu, to bez nich nie jest wiadomo, jak ta umowa ma być wykonywana, a zatem umowa ta po wyłączeniu z niej klauzul przeliczeniowych nie może dalej obowiązywać (w rozumieniu art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13/EWG).
Bezwzględna nieważność umowy
Brak jest podstaw do uznania spornej umowy kredytu za bezwzględnie nieważną. Zawieranie umów kredytu powiązanych z walutą obcą (indeksowanych i denominowanych) jest i było dopuszczalne w świetle art. 3531 k.c. i art. 69 ustawy Prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy. Treść umowy nie naruszała także zasady nominalizmu (art. 358 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym do dnia 23 stycznia 2009 r.), skoro kredytu udzielono w walucie polskiej, zaś CHF stanowił jedynie walutę indeksacji. Jak wyjaśniono wcześniej, postanowienia umowne obciążające kredytobiorcę nieograniczonym ryzykiem kursowym oraz dające bankowi całkowitą swobodę w kształtowaniu kursu waluty obcej stanowią niedozwolone postanowienia umowne (art. 3851 § 1 k.c.), co wyłącza możliwość uznania ich za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.) lub sprzeczne z naturą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej (art. 3531 k.c.; por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2022 r., III CZP 40/22).
Interes prawny
Roszczenie o ustalenie nieważności umowy zasługuje na uwzględnienie, ponieważ umowa kredytu, jak już wyżej wyjaśniono, jest nieważna, a strona powodowa posiada interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. Skoro bowiem pomiędzy stronami postępowania istnieje spór o ważność w/w umowy, która nie została jeszcze wykonana w całości (i – wedle jej treści – wykonywana ma być jeszcze przez wiele lat), a ponadto z przedmiotowego kontraktu obok obowiązku spłaty rat wypływają dla powodów także dalsze obowiązki, m.in. w zakresie hipotecznego zabezpieczenia wierzytelności pozwanego na nieruchomości powodów, to dopiero wyrok ustalający nieważność tejże umowy będzie podstawą nie tylko do wzajemnych rozliczeń, lecz przede wszystkim usunie po stronie powodów stan niepewności co do ich zobowiązania do regulowania dalszych rat z tejże umowy, a nadto rozstrzygnie m.in.
o zasadności zabezpieczenia hipotecznego.
Wobec powyższego, Sąd w pkt I wyroku ustalił, że nie istnieje pomiędzy powodami,
a pozwanym stosunek prawny umowy nr U/0004387567/0001/2006/5000 kredytu hipotecznego z dnia 21 czerwca 2005 r.
Świadczenie nienależne
Nieważność umowy kredytu ex tunc oznacza, że wszystkie świadczenia spełnione na jej podstawie stanowią świadczenia nienależne (condictio sine causa) podlegające zwrotowi na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c. Natomiast fakt, że bankowi przysługuje wobec kredytobiorcy analogiczne roszczenie sam z siebie nie może uzasadniać oddalenia powództwa kredytobiorcy o zapłatę na podstawie art. 411 pkt 2 lub 4 k.c. (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20; uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z mocą zasady prawnej z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21). Nie zachodzą także przesłanki do zastosowania art. 409 k.c. lub art. 5 k.c.
Biorąc pod uwagę, że umowę Nr U/0004387567/0001/2006/5000 kredytu hipotecznego w walucie wymienialnej z dnia 29 maja 2006 r., zawartą pomiędzy, a pozwanym Bankiem BNP Paribas Bank Polska S.A. - działającym uprzednio pod firmą Bank Gospodarki Żywnościowej S.A., należy traktować jak nieważną ex tunc, to zgodnie z powyższym należy się powodom zwrot wszystkich świadczeń spełnionych na jej podstawie.
Sąd uwzględniając, iż w okresie od dnia od 12 czerwca 2006 r. do 10 listopada 2021 r. dokonali w związku z przedmiotową umową na rzecz pozwanego Banku wpłaty na łączną kwotę 157.345,58 zł, uznał żądanie pozwu co do zasądzenia wskazanej kwoty i w pkt II wyroku zasądził od pozwanego na rzecz powodów łącznie kwotę 157.345,58 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 9 marca 2023 r. do dnia zapłaty.
Odsetki
Roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego stanowi roszczenie bezterminowe,
a zatem staje się wymagalne po wezwaniu do zapłaty, zgodnie z art. 455 k.c. W dniu 22 lutego 2023 r. pozwanemu zostało doręczone pismo, w którym powodowie wezwali go do zapłaty
w terminie 14 dni kwoty dochodzonej w niniejszej sprawie, a zatem pozwany popadł w opóźnienie z dniem 9 marca 2023 r. W powyższym piśmie strona powodowa wyraźnie powołała się na nieważność umowy wynikającą z jej sprzeczności z obowiązującymi przepisami prawa, a zatem pozwany po odebraniu tego pisma nie powinien mieć żadnych wątpliwości co do tego, że kredytobiorca jest świadomy skutków nieważności umowy kredytu i akceptuje je. Warto zauważyć, że rozstrzygnięcie w zakresie odsetek uwzględnia najnowsze stanowisko TSUE w tym względzie, albowiem jak wynika z wyroku TSUE w sprawie C-520/21 z dnia 15 czerwca 2023 r., odsetki powinny być naliczane zgodnie z przepisami prawa, tj. od dnia wezwania do zapłaty, a konkretnie – od dnia następnego po dniu, w którym upłynął termin na dokonanie zapłaty. Prawną podstawę roszczenia odsetkowego powódki stanowił przepis art. 481 § 1 k.c., zgodnie z treścią którego jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Skoro jak podano wyżej, pozwany pozostawał w opóźnieniu od dnia 9 marca 2023 r., to Sąd zasądził na rzecz powodów od pozwanego odsetki ustawowe za opóźnienie od kwoty wskazanej w pkt II sentencji od dnia 9 marca 2023 r. - czyli zgodnie
z żądaniem pozwu.
Warto zauważyć, że rozstrzygnięcie w zakresie odsetek uwzględnia najnowsze stanowisko TSUE w tym względzie, albowiem jak wynika z wyroku TSUE w sprawie C-520/21 z dnia 15 czerwca 2023 r., odsetki powinny być naliczane zgodnie z przepisami prawa, tj. od dnia wezwania do zapłaty, a konkretnie – od dnia następnego po dniu, w którym upłynął termin na dokonanie zapłaty.
Zarzut nadużycia prawa w rozumieniu art. 5 k.c.
Zgodnie z art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. W ocenie Sądu, strona pozwana, która w przedmiotowej Umowie zastosowała postanowienia nieuczciwe, nie może skutecznie czynić powodowi zarzutu z tego powodu, że dochodzi on swoich roszczeń w związku ze stosowaniem przez Bank klauzul abuzywnych. Zgodnie bowiem z tzw. "zasadą czystych rąk" na nadużycie prawa podmiotowego przez przeciwnika procesowego, nie może skutecznie powołać się strona, która sama narusza zasady współżycia społecznego.
Koszty procesu
O kosztach postępowania Sąd orzekł w pkt III wyroku na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. Pozwany przegrał sprawę w całości, zatem obciążał go obowiązek zwrotu pełni kosztów procesu poniesionych przez powodów. Ich wysokość to 11 817 zł, na którą to sumę złożyły się: uiszczona opłata od pozwu w wysokości 1 000 zł, wynagrodzenie pełnomocnika w wysokości stawki minimalnej, tj. 10 800 zł (po myśli § 2 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie), oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa, czyli 17 zł. Na podstawie art. 98 § 11 k.p.c. zasądzono od kwoty przyznanej tytułem zwrotu kosztów procesu odsetki, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty.
sędzia Mariusz Kobylarz
Zarządzenie:
Odpis wyroku wraz z uzasadnienie doręczyć pełnomocnikowi pozwanego r.pr. J. Bartoszkowi.
Tarnobrzeg, 2.08.2024.r
sędzia Mariusz Kobylarz