Sygn. akt I C 2618/22

W Y R O K W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

                                                                     Dnia 4 września 2023 r.

                    Sąd Okręgowy w Krakowie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący : sędzia del. Michał  Siemieniec

                    Protokolant:            Jan  Migduła

 po rozpoznaniu w dniu  4 września 2023 r. w Krakowie

 na rozprawie

sprawy z powództwa

przeciwko Credit Agricole Bank Polska S.A. z siedzibą we Wrocławiu

o zapłatę i ustalenie

2. ustala, że nie istnieje stosunek prawny wynikający z umowy numer , zawartej w dniu 2.04.2008 r., pomiędzy   a Lukas Bank S.A. we Wrocławiu;
3. zasądza od pozwanego Credit Agricole Bank Polska S.A. z siedzibą we Wrocławiu na rzecz i do niepodzielnej ręki powodów  kwotę  132 566,42 zł (sto trzydzieści dwa tysiące pięćset sześćdziesiąt sześć złotych 42/100) oraz kwotę 333,51 CHF (trzysta trzydzieści trzy franki szwajcarskie 51/100) za jednoczesnym zaofiarowaniem przez powodów zwrotu pozwanemu kwoty 143.656,49 zł (sto czterdzieści trzy tysiące sześćset pięćdziesiąt sześć złotych 49/100);

• w pozostałej części oddala powództwo;

6. zasądza od pozwanego Credit Agricole Bank Polska S.A. z siedzibą we Wrocławiu na rzecz i do niepodzielnej ręki powodów  kwotę 6.434 zł (sześć tysięcy czterysta trzydzieści cztery złote 00/100) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, tytułem kosztów procesu.

  Sygn. akt I C 2618/22

UZASADNIENIE WYROKU

z dnia 4 września 2023 r.

Pozwem z dnia 2 września 2022 r.   żądali: 1. ustalenia, że nie istnieje stosunek zobowiązaniowy wynikający z umowy kredytu nr   z dnia 2 kwietnia 2008 r., zawartej pomiędzy powodami a bankiem Lukas Bank S.A. (poprzednikiem prawnym pozwanego); 2. zasądzenia od pozwanego na rzecz powodów łącznie do niepodzielnej ręki kwoty 132.566,42 zł, stanowiącej sumę rat kapitałowo-odsetkowych zapłaconych przez powodów w walucie PLN, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, liczonymi od dnia 22 lipca 2022 r. do dnia zapłaty; 3. zasądzenia od pozwanego na rzecz powodów łącznie do niepodzielnej ręki kwoty 333,51 CHF, stanowiącej ratę kapitałowo-odsetkową zapłaconą przez powodów w walucie CHF, wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, liczonymi od dnia 22 lipca 2022 r. do dnia zapłaty – w razie uznania, że umowa kredytu nr   z dnia 2 kwietnia 2008 roku jest nieważna.

Obok tych żądań powodowie domagali się zasądzenia od pozwanego na ich rzecz zwrotu kosztów postępowania.

Uzasadniając swoje żądania, powodowie wyjaśnili, że strony w dniu 2 kwietnia 2008 roku zawarły umowę kredytu nr  . Powodowie potrzebowali środków na refinansowanie poniesionych wydatków na zakup działki budowlanej. Zawierając umowę, powodowie działali jako konsumenci. Umowa została zawarta z wykorzystaniem przedłożonego przez bank wzorca umownego, bez możliwości negocjacji jej treści. Na podstawie zaoferowanej przez pozwanego umowy kredytu powodowie mieli spłacać zobowiązanie w złotych, jako równowartość kwoty spłaty wyrażonej we frankach szwajcarskich, po ich przeliczeniu według kursu sprzedaży dewiz określonego w Tabeli kursów walut, obowiązującej w dniu wpływu środków na rachunek klienta. Postanowienie umowne dotyczące przeliczenia złotych na franki szwajcarskie nie zostało indywidualnie uzgodnione ze stroną powodową, gdyż bank nie dopuszczał wprowadzania zmian do projektu umowy, nie dopuszczał też negocjowania treści postanowień umownych. Do umowy nie wprowadzono postanowień, które szczegółowo regulowałyby zasady ustalania kursu wymiany walut. W § 29 Regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych w LUKAS Banku S.A. postanowiono jedynie, że obowiązujące kursy kupna i sprzedaży walut obcych w LUKAS Banku znajdują się w Tabeli kursów walut. Zgodnie z postanowieniami umowy bank zobowiązał się do pozostawienia do dyspozycji powodów kwoty w złotych polskich stanowiących odpowiednik kwoty kredytu wyrażonej we frankach szwajcarskich, po jej ponownym przeliczeniu na złote polskie. Strona powodowa kwestionowała, by została szczegółowo poinformowana o ryzyku związanym z zaciągnięciem przedmiotowego kredytu. Powodowie nie zostali zapoznani z choćby uproszczoną symulacją wzrostu kursu CHF i związaną z tym zmianą wysokości rat spłaty kredytu. Jak twierdzili powodowie, przedstawiona ustnie informacja o ryzyku walutowym sprowadziła się do zapewnienia, że przedmiotowa umowa kredytu jest najkorzystniejsza. W pozwie wyrażono ocenę, że postanowienia umowy kredytu, przyznające bankowi uprawnienie do jednostronnego regulowania wysokości świadczeń strony powodowej, poprzez dowolne wyznaczanie w tabelach kursów kupna lub sprzedaży franka szwajcarskiego, są sprzeczne z dobrymi obyczajami, rażąco naruszały też interesy powodów. Zdaniem powodów umowa była nieważna, jako że klauzule przeliczeniowe oraz postanowienia dotyczące rozliczania spłat kredytowych miały charakter abuzywny. Powodowie argumentowali, że konsekwencją uznania, że powyższe klauzule są niedozwolone jest niemożność wykonywania umowy, a zatem także jej nieważność. Powodowie zarzucili również sprzeczność umowy z naturą stosunku prawnego. Zdaniem powodów, konsekwencją nieważności jest zaś konieczność dokonania rozliczeń na podstawie art. 410 k.c. Interes prawny w ustaleniu nieważności umowy przejawiał się w potrzebie zakończenia stanu niepewności co do wiążącej mocy zawartej umowy, w szczególności w kontekście obowiązku spłaty kolejnych rat kredytu.

W pisemnej odpowiedzi na pozew (k. 78) z dnia 18 listopada 2022 r. pozwany Credit Agricole Bank Polska S.A. we Wrocławiu domagał się oddalenia powództwa w całości i zasądzenia od powodów zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych. Pozwany na wypadek uznania przez sąd, że umowa jest nieważna, podniósł także zarzut potrącenia wierzytelności powodów z wierzytelnością pozwanego stanowiącą kwotę wypłaconą na podstawie umowy kredytu, a także z wierzytelnością pozwanego z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z kapitału. Pozwany podniósł również zarzut zatrzymania kwoty stanowiącej wyżej wymienione wierzytelności pozwanego w stosunku do powoda, a to na wypadek unieważnienia umowy kredytu i na wypadek nieuwzględnienia zarzutu potrącenia.       Pozwany zakwestionował powództwo w całości. Pozwany podniósł, że brak jest jakichkolwiek podstaw podważenia ważności przedmiotowej umowy kredytu, w szczególności zaprzeczył, aby umowa kredytu zawierała klauzule niedozwolone. W ocenie banku, kwestionowane klauzule denominacyjne oraz kursowe są całkowicie dopuszczalne, zostały sformułowane w sposób jednoznaczny, a w dacie zawarcia umowy kredytu praktyka odsyłania do własnych tabel kursowych była praktyką powszechną, w zasadzie niekwestionowaną przez uczestników obrotu. Bank zakwestionował twierdzenia powodów dotyczące rzekomego niedopełnienia przez Bank obowiązków informacyjnych związanych z zawarciem umowy kredytu. Zdaniem pozwanego, w dniu zawarcia przedmiotowej umowy nie obowiązywały w polskim porządku prawnym akty prawne, które nakładałyby na banki szerokie obowiązki informacyjne związane z zawarciem umów kredytu. Bank wskazywał, że w § 13 ust. 4 umowy kredytu powodowie oświadczyli, że zostali poinformowani przez bank o ryzyku związanym ze zmianą kursów walut oraz zmianą stóp procentowych. Pozwany stwierdził, że powodowie przed zawarciem umowy otrzymali ofertę zaciągnięcia kredytu w złotówkach, którą odrzucili na rzecz zaciągnięcia kredytu w walucie obcej. Powodowie mieli zatem możliwość zaciągnięcia zobowiązania w walucie PLN. Bank podniósł, że nie doszło do szczególnie intensywnego naruszenia interesów powodów, a tylko takie naruszenie może nosić znamiona rażącego w rozumieniu art. 385¹ k.c.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny

Credit Agricole Bank Polska S.A. z siedzibą we Wrocławiu jest następcą prawnym Lukas Banku S.A. z siedzibą we Wrocławiu.

[ okoliczność bezsporna ]

Powodowie   w 2008 roku poszukiwali możliwości finansowania zakupu działki oraz domu. Powodowie w tym czasie pracowali jako aktorzy teatralni. Powodowie nie prowadzili działalności gospodarczej. Skorzystali z usług doradcy finansowego, w wyniku czego zdecydowali się na zawarcie umowy kredytu z Lukas Bankiem S.A., poprzednikiem prawnym pozwanego. Kredyt denominowany we frankach szwajcarskich został im przedstawiony jako najtańszy, natomiast sama waluta była opisywana jako stabilna, niezdolna do znaczących wahań kursu. Nie zaproponowano powodom zabezpieczenia ryzyka walutowego. Powodowie nie negocjowali umowy, była ona sporządzona na standardowym wzorcu stosowanym przez bank. Powodowie nie znali zasad denominacji i stosowania przez bank dwóch kursów waluty przy realizacji umowy, nie znali przyczyny zastosowania waluty CHF w umowie kredytu. Wiedzieli, że spłata kredytu będzie następować w złotówkach, poinformowano ich, że nie ma możliwości spłaty kredytu we frankach. Powodowie pozostają w ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej.

[ dowód: przesłuchanie powodów, protokół rozprawy z dnia 4 września 2023 r., rejestracja od 00:45:33, k. 259, wniosek kredytowy, k. 106 ]

Powodowie, składając do Lukas Bank S.A. wniosek o udzielenie kredytu, podpisali przygotowane przez bank oświadczenie, że pracownik banku przedstawił im ofertę kredytu zarówno w złotych polskich, jak i w walucie obcej, a powodowie zdecydowali się na kredyt w walucie obcej. Powodowie oświadczyli, że mają świadomość ponoszenia ryzyka walutowego i ryzyka zmiennej stopy procentowej.

[ dowód: oświadczenie o ponoszeniu ryzyka walutowego i ryzyka zmiennej stopy procentowej dla kredytów mieszkaniowych udzielanych w walucie obcej, k. 117 ]

W rezultacie przedstawionej przez bank oferty, w dniu 2 kwietnia 2008 r. powodowie zawarli z Lukas Bankiem S.A. z siedzibą we Wrocławiu umowę kredytu numer 7100/08/845. W umowie zawarto m.in. następujące postanowienia:

W § 1 ust. 1 umowy bank udzielił kredytobiorcy kredytu mieszkaniowego w kwocie 68.328,88 CHF. Okres kredytowania został określony na 360 miesięcy.

W § 1 ust. 2 umowy wskazano, że kredyt zostanie przeznaczony na refinansowanie poniesionych wydatków oraz na zakup działki budowlanej.

Kredytobiorca zobowiązał się spłacić raty kapitałowo-odsetkowe w 360 równych ratach miesięcznych do 15 dnia każdego miesiąca (§ 6 ust. 1 umowy).

W § 13 ust. 4 umowy zamieszczono oświadczenie kredytobiorców, że zostali poinformowani o ponoszeniu ryzyka zmiany kursów walutowych i ryzyka zmiany stopy procentowej. Zostali także poinformowani, że zmiana kursu walutowego oraz zmiana stopy procentowej będzie miała wpływ na wysokość zadłużenia z tytułu kredytu oraz wysokość rat kredytu. Kredytobiorcy oświadczyli także, że poniosą to ryzyko.

Zabezpieczeniem spłaty kredytu ustanowiono m.in. hipotekę kaucyjną do kwoty 102.493,32 CHF na rzecz banku na nieruchomości powodów (Załącznik nr 1 do umowy kredytu nr   z dnia 02-04-2008).

Integralną część umowy stanowił Regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych LUKAS Banku (§ 15 ust. 1 umowy kredytu).

[ dowód: umowa kredytu wraz z załącznikiem nr 1, k. 38-41, Regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych w LUKAS Banku S.A., k. 42-48 ]

Zgodnie z § 3 ust. 2 Regulaminu, kredyt może zostać udzielony w walucie polskiej lub w walucie obcej. Stosownie do § 3 ust. 4 Regulaminu, uruchomienie kredytu udzielonego w walucie obcej następuje w złotych polskich według aktualnego w dniu uruchomienia kursu kupna dewiz.

Jak wynika z § 5 ust. 6 Regulaminu, w przypadku kredytów udzielanych w walutach obcych klient wnioskuje o kwotę w złotych polskich, która zostanie przeliczona na wnioskowaną walutę obcą według kursu kupna dewiz obowiązującego w Tabeli kursów walut w dniu podjęcia decyzji kredytowej.

Według § 19 ust.4 Regulaminu, dla kredytów denominowanych rachunek  techniczny jest prowadzony w walucie obcej, w jakiej został udzielony kredyt. Wpłaty i przelewy na rachunek techniczny są przeliczane na walutę rachunku po aktualnym kursie sprzedaży dewiz obowiązującym w Banku w dniu zaksięgowania wpłaty lub przelewu na rachunek.

Zgodnie z § 29 ust. 1 Regulaminu, obowiązujące kursy kupna i sprzedaży walut obcych w LUKAS Banku znajdują się w Tabeli kursów walut. § 29 ust. 2 Regulaminu stanowił, że tabela kursów walut jest dostępna na stronie internetowej banku, w placówkach bankowych oraz LUKAS linii.

Stosownie do § 30 ust. 1 Regulaminu, wypłata kredytu w walutach obcych następuje w złotych polskich według kursu kupna dewiz obowiązującego w dniu wypłaty kredytu według Tabeli kursów walut. § 30 ust. 1 Regulaminu informował również, że w przypadku zmiany kursu waluty obcej, w jakiej jest udzielony kredyt, może wystąpić różnica między kwotą kredytu przeliczoną według kursu z dnia wypłaty kredytu a przeliczoną według kursu z dnia podjęcia decyzji kredytowej.

Zgodnie z § 30 ust. 2 Regulaminu, spłata kredytu oraz prowizji dokonywana jest w złotych polskich jako równowartość wymagalnej kwoty spłaty wyrażonej w walucie obcej – po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży dewiz określonego w Tabeli kursów walut obowiązującej w dniu wpływu środków na rachunek techniczny klienta.

• 31 ust. 1 Regulaminu przewidywał, że w trakcie okresu kredytowania kredytobiorca może przewalutować kredyt w walucie obcej dowolną ilość razy. Stosownie do § 31 ust. 2 Regulaminu, przewalutowanie może nastąpić na wniosek kredytobiorcy lub na podstawie pisemnej propozycji banku, zaakceptowanej przez kredytobiorcę. § 31 ust. 6 Regulaminu stanowił, że przewalutowanie odbywa się z waluty obcej na walutę krajową według kursu sprzedaży dotychczasowej waluty kredytu, zgodnie z kursem określonym w Tabeli kursów walut, natomiast z waluty krajowej na walutę obcą według kursu kupna docelowej waluty kredytu, także zgodnie z kursem określonym w Tabeli kursów walut. Zgodnie z § 31 ust. 7 Regulaminu, przewalutowania odbywają się po kursach z dnia i godziny przewalutowania kredytu.
• 45 ust. 1 Regulaminu stanowił, że dla kredytów udzielonych w walucie obcej może wystąpić różnica pomiędzy udzieloną a przewidzianą do wypłaty kwotą kredytu wyrażoną w polskich złotych, wynikającą z różnicy kursów walut, natomiast ryzyko wystąpienia różnic kursowych ponosi kredytobiorca. § 45 ust. 2 Regulaminu stanowił, że kredytobiorca zobowiązuje się do pokrycia różnicy pomiędzy kwotą kredytu przeliczoną na PLN według kursu kupna dewiz obowiązującego w dniu podjęcia decyzji kredytowej a kwotą kredytu przeliczoną na PLN według kursu kupna dewiz z dnia wypłaty kredytu. § 45 ust. 3 Regulaminu informował, że na wartość zadłużenia oraz wysokość rat kapitałowo-odsetkowych dla kredytów udzielanych w walucie obcej może mieć wpływ zmiana wysokości stopy bazowej oraz zmiana kursu walutowego.

[ dowód: Regulamin udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych w LUKAS Banku S.A., k. 42-48 ]

Powodom Bank wypłacił kwotę kredytu w złotówkach – łącznie 143.656,49 PLN. Powodowie spłacali raty kredytu przede wszystkim w złotych polskich. W tej walucie wpłacili także opłatę z tytułu ubezpieczenia. Dokonali łącznie spłat w wysokości przekraczającej 132.566,42 PLN oraz 333,51 CHF tytułem spłaty rat kredytowych oraz tytułem innych opłat. Kwota żądana przez powodów jest jednak niższa niż wyżej wymieniona, opiera się bowiem na dokumencie sporządzonym wcześniej.

[ dowód: zaświadczenie z Banku, k. 61-64, zestawienie wpłat CHF dla kredytu hipotecznego nr  , k. 120-121 ]

Na rozprawie w dniu 4 września 2023 r. po uprzednim pouczeniu powodów przez sąd o skutkach nieważności umowy kredytu we frankach powodowie zgodnie oświadczyli, że chcą nieważności umowy.

Na tej samej rozprawie, po złożeniu oświadczenia przez powodów, pełnomocnik pozwanego podniósł zarzuty potrącenia i zatrzymania kwoty kapitału i wynagrodzenia za korzystanie z kapitału. Pełnomocnictwo udzielone przez pozwanego (k. 103) obejmowało także umocowanie do składania oświadczeń materialnoprawnych. Obejmowało także uprawnienie do udzielania dalszych pełnomocnictw, w takim samym zakresie.

[ dowód: protokół rozprawy z dnia 4 września 2023 r., rejestracja od 01:11:00, k. 259 ]

Powyższy stan faktyczny sąd ustalił przede wszystkim w oparciu o znajdujące się w aktach dowody z dokumentów. W szczególności oparto się na dokumentach umowy kredytu, regulaminu oraz pozostałych dokumentach dotyczących tej umowy w postaci załączników do niej, a także na zestawieniu dokonywanych wpłat. Jednocześnie sąd pominął przeprowadzenie postulowanego przez stronę pozwaną dowodu z opinii biegłego z zakresu bankowości. Mając na uwadze zebrane w sprawie dowody oraz treść oświadczenia konsumentów o odmowie sanowania wadliwości umowy, dopuszczenie dowodu z opinii biegłego było zupełnie zbędne. Sąd oparł się również w dużej mierze na dowodach osobowych, zwłaszcza z przesłuchania powodów, których wypowiedzi nie zawierały sprzeczności, były przekonywające, odpowiadające doświadczeniu życiowemu. Zeznania świadków nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia, bowiem nie byli oni obecni przy zawieraniu umowy przez powodów, nie posiadali żadnych wiadomości co do informacji jakie zostały powodom przedstawione przed zawarciem umowy. Świadkowie byli w stanie jedynie opisać założenia i procedury co do ustalania przez bank tabel kursowych, jak również co do prowadzenia rachunków technicznych dla kredytobiorców i zarządzania ryzykiem stopy procentowej. Nie mieli szczegółowej wiedzy co do umowy, nie potrafili podać informacji, jakie przekazano powodom przy zawieraniu przedmiotowej umowy.

Sąd zważył, co następuje

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie niemal w całości, jedynie co do odsetek podlegało oddaleniu. Sąd częściowo uwzględnił także podniesiony przez pozwanego zarzut zatrzymania - co do kwoty kapitału kredytu, wypłaconej powodom przez pozwanego. Na wstępie należy zauważyć, że interes prawny powodów w ustaleniu nieważności umowy w rozumieniu art. 189 k.p.c., zgodnie z dominującym już stanowiskiem orzecznictwa – pomimo dochodzenia, obok żądania ustalenia, także zapłaty – z pewnością występuje. Zobowiązanie z umowy kredytu wszak nie zostało jeszcze w całości wykonane, umowa stanowiła poza tym podstawę wpisu hipoteki w księdze wieczystej i nawet uwzględnienie roszczenia o zapłatę nie wyczerpuje jeszcze interesu powodów w ustaleniu.

W myśl zasługującego na aprobatę stanowiska Sądu Najwyższego, sama konstrukcja umowy kredytu denominowanego w CHF, bądź indeksowanego, nie jest sprzeczna z przepisem art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2324 z późn. zm.), ani też z art. 353¹ k.c., stanowiąc możliwe warianty umowy kredytu (zob. wyrok SN z dnia 11 grudnia 2019 r., sygn. akt V CSK 382/18, publ. OSNC-ZD 2021/2/20), niemniej jednak w obrocie konsumenckim nie może zawierać klauzul niedozwolonych (abuzywnych).

Nie ulega wątpliwości, że powodowie, zawierając umowę kredytu, mieli status konsumentów. Zgodnie z art. 22¹ k.c., w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia umowy pomiędzy stronami, za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Te warunki zostały w przypadku obojga powodów spełnione. Otwiera to możliwość zbadania treści umowy kredytu z perspektywy przepisów art. 385¹ i nast. k.c.

W myśl art. 385¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Według § 2 tego przepisu, jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Z kolei w myśl § 3, nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez jego kontrahenta. Rozkład ciężaru dowodu reguluje § 4 omawianego przepisu, zgodnie z którym ciężar udowodnienia, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Kolejny przepis, art. 385² k.c., stanowi że oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

W niniejszej sprawie na pierwszy plan wysuwają się postanowienia umowne wprowadzające mechanizm przeliczania waluty polskiej na obcą i odwrotnie. Są to niewątpliwie klauzule odnoszące się do głównych świadczeń stron. Zgodnie bowiem z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez strony umowy), przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa realizowana była przez powodów przede wszystkim w walucie krajowej. Analizując zamieszczone w umowie zawartej pomiędzy stronami klauzule dotyczące przeliczania waluty, należy dojść do wniosku, że z całą pewnością nie określono ich w sposób jednoznaczny. Są one dla laika niezrozumiałe bez pomocy profesjonalnego doradcy – nie tyle gramatycznie czy językowo, ale w odniesieniu do możliwych skutków postanowień dla zobowiązań finansowych powodów. Należy natomiast pamiętać, że w przypadku umów kredytowych instytucje finansowe powinny zapewnić kredytobiorcom informacje wystarczające do podjęcia przez nich świadomych i rozważnych decyzji. Klauzula przeliczeniowa powinna być więc sformułowana na tyle jasno, by dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł objąć swą świadomością jej daleko idące konsekwencje, przede wszystkim wypływające z niej uprawnienie banku do jednostronnego kształtowania wysokości zobowiązania kredytobiorcy. W konsekwencji należy uznać, że pomimo tego, iż kwestionowane klauzule dotyczyły świadczeń głównych, jako niejednoznaczne, podlegają ocenie z punktu widzenia abuzywności, stosownie do art. 385¹ § 1 k.c. Analizując postanowienia zawarte w Regulaminie udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych, stanowiącym integralną część umowy kredytu, zwłaszcza w § 30 ust. 1 oraz w § 30 ust. 2 Regulaminu, które odwoływały się do kursu waluty obcej z wewnętrznej tabeli kursowej poprzednika prawnego pozwanego banku, trzeba zauważyć, że kurs ten nie ma charakteru określanego według jasnych i obiektywnych kryteriów, a przeciwnie – zależy każdorazowo od decyzji banku, który wedle własnej polityki może kształtować jego wysokość, a tym samym wysokość zobowiązań kredytobiorcy. Dodać należy, że ani w umowie, ani w regulaminie nie wskazano żadnych wytycznych, w oparciu o które ów kurs miałby być wyznaczany. Nie ma przy tym znaczenia fakt, że bank w toku wykonywania zobowiązania ustalał kursy walut w oparciu o dane publikowane przez określone, znane serwisy – ocenie przez sąd podlega bowiem samo postanowienie umowne, a nie późniejsza praktyka wykonywania uprawnień i obowiązków umownych. Nie trzeba wykazywać, że bank faktycznie ustalał kursy walut w sposób zupełnie dowolny. Dla uznania abuzywności wystarcza jedynie, że stosownie do postanowień umowy, miał taką możliwość. Oznacza to, że kwota kredytu w walucie CHF była wypłacana w złotych po przeliczeniu według kursu kupna dewiz, który mógł być ustalany arbitralnie przez bank i następnie w podobny sposób były przeliczane spłaty (przy zastosowaniu kursu sprzedaży). W tej sytuacji należy przyjąć, że wymienione klauzule, jako sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy konsumentów nie wiążą powodów.

Abuzywności postanowień dotyczących waloryzacji można dopatrywać się również w braku ograniczenia ryzyka walutowego kredytobiorców. Skoro bank jest zabezpieczony przed ryzykiem poprzez prowadzenie w sposób profesjonalny odpowiedniej polityki finansowej, należało oczekiwać wprowadzenia do umowy mechanizmów ograniczających ryzyko ponoszone przez drugą stronę – konsumenta, w związku z nieograniczoną możliwością zmiany kursu waluty. Postanowienia umowne, które narażają kredytobiorcę na nieograniczone ryzyko wynikające ze zmiany kursu (umowa nie zawiera żadnego mechanizmu ograniczenia ryzyka) – są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta. Konstrukcja umowy jest taka, że istotna zmiana kursu waluty obcej może prowadzić do stanu, w którym wysokość zobowiązania (saldo kapitału do spłaty wyrażone w PLN), po wielu latach spłaty kredytu – wzrośnie do wysokości znacznie przekraczającej wysokość udzielonego kredytu, pomimo dokonywanych spłat. Jak wyjaśniła powódka, wybór kredytu w walucie CHF był spowodowany zapewnieniami ze strony pracowników banku, że taki kredyt jest najtańszy, a sama waluta jest stabilna. Należy pamiętać, że przepisy o niedozwolonych postanowieniach umownych zostały wprowadzone do krajowego porządku prawnego w wyniku implementowania Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. UE z dnia 21 kwietnia 1993 r.), co oznacza, że przy interpretacji tych przepisów należy uwzględnić orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Zgodnie z utrwaloną już linią orzecznictwa TSUE, kredytobiorca musi zostać jasno poinformowany, że podpisując umowę kredytu denominowanego w obcej walucie, wypłacanego i spłacanego w walucie krajowej, ponosi przez cały okres obowiązywania umowy ryzyko kursowe, które z ekonomicznego punktu widzenia może okazać się dla niego trudne do udźwignięcia w przypadku silnej dewaluacji waluty, w której otrzymuje wynagrodzenie (zob. wyrok TSUE z dnia 20 września 2017 r., C-186/16, R.P. Andriciuc i in. przeciwko Banca Românească SA). Samo podpisanie przygotowanego przez bank oświadczenia, że konsument jest świadomy potencjalnych ryzyk wynikających z zawarcia umowy nie wystarcza do uznania, że bank spełnił wymóg przejrzystości. Jak orzekł Trybunał Sprawiedliwości, instytucje finansowe powinny bowiem dostarczać kredytobiorcom informacji wystarczających do podjęcia przez nich świadomych i rozważnych decyzji; w szczególności postanowienie umowne dotyczące ryzyka kursowego powinno zostać przez konsumenta zrozumiane pod względem faktycznych skutków ryzyka, by dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł oszacować konsekwencje ekonomiczne takiego postanowienia umownego dla swoich zobowiązań finansowych (zob. wyrok TSUE z dnia 20 września 2018 r., C-51/17, OTP Bank i OTP Faktoring). Ciężar udowodnienia, że konsument otrzymał niezbędne informacje, spoczywa zaś na przedsiębiorcy (zob. wyrok TSUE z dnia 10 czerwca 2021 r., C-776/19–C-782/19, BNP Paribas Personal Finance). Biorąc powyższe pod uwagę należy uznać, że podpisanie przez powodów przygotowanego przez bank na formularzu oświadczenia o ponoszeniu ryzyka walutowego (k. 117) jest niewystarczające dla stwierdzenia, że bank udzielił powodom wystarczającej informacji (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 maja 2022 r., sygn. akt II CSKP 464/22, publ. Lex, nr 3350095). Nie wystarcza także zamieszczenie przez bank w § 13 ust. 4 umowy oświadczeń kredytobiorców o tym, że poinformowano ich o ponoszeniu ryzyka, ani zamieszczenie w § 45 Regulaminu udzielania kredytów i pożyczek hipotecznych informacji, że ryzyko wystąpienia różnic kursowych ponosi kredytobiorca, oraz że na wysokość rat może mieć wpływ zmiana kursu walutowego. Takie ukształtowanie ryzyka kursowego powoduje, że klauzule dotyczące mechanizmu przeliczania walut należy uznać za sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy konsumenta. Nie sposób przyjąć, by w drodze indywidualnych negocjacji powodowie, zdając sobie sprawę z rzeczywistej konsekwencji omawianych klauzul, zgodzili się na ponoszenie niczym nieograniczonego ryzyka kursowego.

Należy także przytoczyć istotny wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 3 października 2019 r. w sprawie K. Dziubak, J. Dziubak przeciwko Raiffeisen Bank International AG, sygn. akt C-260/18, publ. https://curia.europa.eu. W tym orzeczeniu Trybunał wyjaśnił, że 1) Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy. 2) Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że z jednej strony skutki dla sytuacji konsumenta wynikające z unieważnienia całości umowy, takie jak te, o których mowa w wyroku z dnia 30 kwietnia 2014 r., Kásler i Káslerné Rábai (C-26/13, EU:C:2014:282), należy oceniać w świetle okoliczności istniejących lub możliwych do przewidzenia w chwili zaistnienia sporu, a z drugiej strony, do celów tej oceny decydująca jest wola wyrażona przez konsumenta w tym względzie. 3) Art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie wypełnieniu luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się w niej znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że skutki wyrażone w treści czynności prawnej są uzupełniane w szczególności przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie stanowią przepisów dyspozytywnych lub przepisów mających zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę. 4) Art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie utrzymywaniu w umowie nieuczciwych warunków, jeżeli ich usunięcie prowadziłoby do unieważnienia tej umowy, a sąd stoi na stanowisku, że takie unieważnienie wywołałoby niekorzystne skutki dla konsumenta, gdyby ten ostatni nie wyraził zgody na takie utrzymanie w mocy.

Powyższe uwagi dotyczyły kredytów indeksowanych do waluty obcej, a w rozpatrywanej sprawie strony zawarły umowę kredytu denominowanego, jednak oba rodzaje umów kredytu wywierają podobne skutki, stąd występuje konieczność zastosowania wyroku TSUE także w niniejszej sprawie. Uwzględniając ocenę prawną wyrażoną przez TSUE, kolejnym etapem musi być rozstrzygnięcie, czy bez zakwestionowanych klauzul umowa może nadal wiązać strony. Na tak postawione pytanie należy, zdaniem sądu, odpowiedzieć przecząco. Wszak po usunięciu mechanizmu przeliczania nie da się w ogóle ustalić wysokości zobowiązania odnoszącego się do świadczenia głównego z umowy kredytu. Z kolei w powołanym wyżej wyroku TSUE w sprawie K. Dziubak, J. Dziubak przeciwko Raiffeisen Bank International AG, Trybunał wyjaśnił, że nie ma możliwości zastąpienia luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym. Uwzględniając zatem, że po usunięciu zakwestionowanych postanowień z umowy kredytu pomiędzy stronami, umowa nie może w dalszym ciągu funkcjonować, należało jeszcze uwzględnić stanowisko konsumentów – powodów. W rozpoznawanym przypadku powodowie, pouczeni o potencjalnych niekorzystnych skutkach upadku umowy, na rozprawie w dniu 4 września 2023 r. oświadczyli stanowczo, że chcą nieważności umowy. W tej sytuacji należało ustalić, że umowa jest nieważna.

Skutkiem nieważności umowy jest konieczność zwrotu przez pozwany bank spełnionych przez powodów – w wykonaniu nieważnej umowy – świadczeń, zgodnie z art. 410 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Jeżeli bowiem bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (zob. uchwała (7) Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., sygn. akt III CZP 6/21, publ. OSNC 2021/9/56). W myśl art. 410 § 2 k.c., świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. W niniejszym przypadku, z uwagi na nieważność umowy kredytu, środki finansowe wpłacone przez powodów stronie pozwanej tytułem spłaty rat kredytu i pozostałych kosztów uznać należy za świadczenie nienależne. Na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 k.c. strona pozwana jest więc zobowiązana do zwrotu powodom wszelkich kwot świadczonych przez nich tytułem spłaty kredytu. Z przedłożonych przez pozwanego dokumentów dotyczących historii spłaty kredytu (k. 62-64, 120-121) wynika, że wykonując umowę kredytu powodowie uiścili na rzecz pozwanego kwotę wyższą, niż żądana w pozwie, jednak z uwagi na brzmienie art. 321 § 1 k.p.c. sąd nie mógł zasądzić ponad żądanie powodów. Żądania powodów były zaś wyczerpująco określone w pozwie, jako że pismo powodów z dnia 1 lutego 2023 r. nie zmieniało powództwa. Z tej przyczyny zasądzono w punkcie II całość dochodzonej należności głównej. Z uwagi na ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej powodów, żądane świadczenie zasądzono do niepodzielnej ręki powodów.

Zarzut potrącenia okazał się niezasadny, bowiem złożony w odpowiedzi na pozew był przedwczesny, wobec braku wymagalności roszczenia (art. 498 § 1 k.c.), natomiast złożony na rozprawie ustnie nie spełniał wymagań co do formy (art. 203¹ § 3 k.p.c.).

Jednocześnie sąd uznał za częściowo zasadny podniesiony przez pozwanego zarzut zatrzymania zasądzonej kwoty, uzależniając wypłatę kwoty określonej wyrokiem od równoczesnego spełnienia przez powodów na rzecz banku świadczenia w wysokości 143.656,49 zł. Kwota ta stanowi równowartość roszczenia pozwanego w stosunku do powodów o zwrot kwoty wypłaconej powodom w wykonaniu nieważnej umowy kredytu. Podstawę prawną zastosowania tej instytucji stanowi art. 497 k.c. w zw. z art. 496 k.c. Z przepisów tych wynika, że jeżeli wskutek nieważności umowy wzajemnej strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia. Pełnomocnik substytucyjny pozwanego prawidłowo podniósł zarzut zatrzymania na rozprawie w dniu  4 września 2023 r., gdyż na rozprawie byli obecni powodowie. Zarzut podniesiono już po oświadczeniu powodów, że chcą nieważności umowy, a zatem po upadku umowy. Zarzut nie miał więc charakteru warunkowego. Należy jednocześnie zauważyć, że pełnomocnictwo udzielone przez pozwanego pełnomocnikowi procesowemu obejmowało także umocowanie do składania w imieniu pozwanego oświadczeń o charakterze materialnoprawnym. Pełnomocnik był także umocowany do udzielania dalszych pełnomocnictw, w takim samym zakresie. W orzecznictwie Sądu Najwyższego dopuszcza się skorzystanie przez kredytodawcę z prawa zatrzymania w przypadku obowiązku zwrotu świadczeń wynikających z nieważnej umowy (zob. uchwała SN z dnia 16 lutego 2021 r., sygn. akt III CZP 11/20, publ. OSNC 2021/6/40). Jednocześnie niezasadny jest zarzut zatrzymania co do kwoty stanowiącej rzekome roszczenie pozwanego o zwrot tzw. wynagrodzenia z tytułu korzystania z kapitału. Kwestia takiego wynagrodzenia była już przedmiotem wypowiedzi TSUE, który  w wyroku z dnia 15 czerwca 2023 r. C-520/21, wyraził pogląd, że w kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego za nieważną w całości ze względu na to, że nie może ona dalej obowiązywać po usunięciu z niej nieuczciwych warunków, art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że: - nie stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą konsument ma prawo żądać od instytucji kredytowej rekompensaty wykraczającej poza zwrot miesięcznych rat i kosztów zapłaconych z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty, pod warunkiem poszanowania celów dyrektywy 93/13 i zasady proporcjonalności, oraz - stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa krajowego, zgodnie z którą instytucja kredytowa ma prawo żądać od konsumenta rekompensaty wykraczającej poza zwrot kapitału wypłaconego z tytułu wykonania tej umowy oraz poza zapłatę ustawowych odsetek za zwłokę od dnia wezwania do zapłaty. W tej sytuacji niedopuszczalne byłoby przyjęcie wykładni, która umożliwiałaby uwzględnienie  roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału.

Przechodząc do rozstrzygnięcia o odsetkach za opóźnienie, należy zauważyć, że do momentu złożenia przez konsumentów oświadczenia o wyrażeniu zgody na stwierdzenie nieważności umowy, roszczenie nie było w ogóle wymagalne, bowiem spłacone raty kredytu nie były jeszcze nienależne. Podstawa świadczenia odpadła dopiero w toku niniejszego postępowania. Identyczny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w przekonującym uzasadnieniu uchwały z dnia 16 lutego 2021 r., sygn. akt III CZP 11/20, publ. OSNC 2021/6/40. W konsekwencji, za okres w którym roszczenie nie było wymagalne, powodom nie należą się odsetki za opóźnienie. Zgodnie z art. 481 § 1 k.c., wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego. W myśl art. 481 § 2 k.c., jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie. Wprawdzie powodowie wezwali pozwanego do zapłaty dochodzonych świadczeń wcześniej, ale dopiero z chwilą złożenia przez powodów wspomnianego oświadczenia na rozprawie (4 września 2023 r.) można uznać, że zaktualizował się stan wymagalności, a co za tym idzie obowiązek zapłaty odsetek za opóźnienie mógł powstać dopiero od dnia następnego. Z uwagi jednak na skuteczne skorzystanie z prawa zatrzymania, nie może być mowy o opóźnieniu, stąd żądanie odsetek za okres od dnia 5 września 2023 r. również oddalono.

O kosztach procesu sąd orzekł zgodnie z art. 100 zd. 2 k.p.c., bowiem powodowie ulegli jedynie w nieznacznej części swych żądań (co do odsetek). Na zasądzone koszty złożyły się: opłata od pozwu w kwocie 1.000 zł, wynagrodzenie adwokata w kwocie 5.400 zł, ustalone na podstawie § 2 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. poz. 1800 z późn. zm.) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictw w kwocie 34 zł.

                                                           Sędzia del. M. Siemieniec