Nasze Wyroki Raiffeisen Bank

Sygn. akt I C 345/20

 W Y R O K

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 czerwca 2022 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie, I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia SO Agnieszka Włodyga Protokolant:         osobiście

po rozpoznaniu w dniu 15 czerwca 2022 r. w Krakowie na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa przeciwko Reiffeisen Bank International AG w Wiedniu, prowadzący w Polsce działalność za pośrednictwem oddziału Reiffeisen Bank International AG (Spółka Akcyjna) Oddział w Polsce o zapłatę

1 zasądza od strony pozwanej Reiffeisen Bank International AG w Wiedniu na rzecz powodów łącznie kwotę 67.635,61 zł (sześćdziesiąt siedem tysięcy sześćset trzydzieści pięć złotych 61/100) i kwotę 42.922,11 CHF (czterdzieści dwa tysiące dziewięćset dwadzieścia dwa franki szwajcarskie 11/100) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 15 czerwca 2022 r. do dnia zapłaty

2. oddala powództwo w dalej idącej części;

3.zasądza od strony pozwanej na rzecz powodów łącznie kwotę 11.834 zł. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Sygn. akt I C 345/20

Uzasadnienie

wyroku z dnia 15 czerwca 2022 r.

Powodowie w pozwie skierowanym przeciwko stronie pozwanej Raiffeisen Bank International AG w Wiedniu, prowadzącym w Polsce działalność za pośrednictwem oddziału Raiffeisen Bank International AG (Spółka Akcyjna) Oddział w Polsce, zmodyfikowanym w kolejnych pismach (k. 4, 262, 272, 304) wnieśli o:

1. zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powodów łącznie kwoty 67.635,61 zł. z odsetkami w wysokości ustawowej za opóźnienie od dnia 12 lutego 2020 r. do dnia zapłaty
2. zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powodów łącznie kwoty 42.922,11 CHF z odsetkami w wysokości ustawowej za opóźnienie od dnia 12 lutego 2020 r. do dnia zapłaty ewentualnie na wypadek nieuwzględniania pkt 2 żądania pozwu o zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powodów łącznie kwoty 67.490,66 zł. z odsetkami w wysokości ustawowej za opóźnienie od dnia 12 lutego 2020 r. do dnia zapłaty
3. zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powodów kosztów postępowania wraz z odsetkami w wysokości ustawowej za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Na uzasadnienie powodowie wskazali m.in., że w dniu 6 grudnia 2007 r. zawarli z poprzednikiem prawnym strony pozwanej umowę kredytu na kwotę

480.000 zł. indeksowanego kursem CHF. Pismem z dnia 23 stycznia 2020 r. powodowie wezwali pozwany Bank o zapłatę kwot 30.936,75 zł. i 42.922,11 CHF powołując się w pierwszej kolejności na nieważność umowy. Powodowie podnieśli, że w umowie znajdują się postanowienia abuzywne, umowa miała charakter adhezyjny, sami posiadają status konsumenta. Prawa i obowiązki powodów zostały w umowie ukształtowane w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszaj ąc ich interesy. Powodowie wskazali na brak możliwości zastąpienia nieważnych postanowień umowy przepisami dyspozytywnymi. Kwoty dochodzone pozwem odpowiadaj ą świadczeniom uiszczonym przez powodów na rzecz pozwanego Banku w wykonaniu umowy.

W odpowiedzi na pozew i kolejnych pismach (k. 76, 262, 268) strona pozwana Reiffeisen Bank International AG w Wiedniu, prowadzący w Polsce działalność za pośrednictwem oddziału Reiffeisen Bank International AG (Spółka Akcyjna) Oddział w Polsce wniosła o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powodów na jej rzecz kosztów postępowania. Wskazała m. in., że umowa jest ważna i skuteczna w świetle art. 69 prawa bankowego, nie narusza zasady swobody umów (art. 353 ¹ k.c.), nie doszło do naruszenia zasad współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Umowa jaką zawarły strony była prawnie dopuszczalna. Zaciągając zobowiązanie powodowie byli świadomi ryzyka kursowego, przede wszystkim faktu wpływu kursu waluty na wysokość zobowiązania wobec strony pozwanej oraz wysokość rat. Ponadto strona pozwana stosowała i stosuje kursy nieodbiegające od kursu sprzedaży NBP i kursów innych banków. W żadnym momencie wykonywania umowy strona pozwana nie miała możliwości dowolnego arbitralnego ustalania wartości kursu kupna lub sprzedaży. Strona pozwana na etapie zawierania umowy wyjaśniła powodom mechanizm działania indeksacji, a także wyraźnie zwróciła uwagę na ryzyko wiążące się z zaciągnięciem kredytu indeksowanego do waluty obcej.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 15 lipca 2007 r. powodowie złożyli w Polbank EFG w Krakowie wniosek o kredyt hipoteczny. Wskazali kwotę kredytu 480.000 zł., indeksowaną do CHF, na zakup domu na rynku wtórnym (375.000 zł.) i na budowę domu systemem gospodarczym (105.000 zł.). Wskazali okres kredytowania - 480 miesięcy.

W dniu 5 grudnia 2007 r. bank wydał pozytywną decyzję kredytową.

Dowód: wniosek o kredyt hipoteczny (k. 120-122), decyzja kredytowa (k. 126-127)

W dniu 6 grudnia 2007 r. poprzednik prawny strony pozwanej (EFG Eurobank Ergasias S.A. Oddział w Polsce) i powodowie zawarli umowę o kredyt hipoteczny nr 200712HL001967500405 w kwocie 480.000 zł. indeksowany kursem CHF. Celem umowy było kupno domu na rynku wtórnym, budowa domu systemem gospodarczym (§ 2 ust. 2 umowy). Spłata kredytu miała nastąpić w 480 miesięcznych ratach równych kapitałowo - odsetkowych (§ 6 ust. 1, 2 i 4 umowy). Oprocentowanie kredytu było zmienne i na dzień sporządzenia umowy wynosiło 3,86000 % w skali roku. Na powyższe oprocentowanie składało się: stopa referencyjna LIBOR 3M (CHF) i stała marża banku w wysokości 1,10 punktów procentowych (p.p.) (§ 3 ust. 1 i 2). Bank został uprawniony do pobierania opat i prowizji (§ 4 ust. 1). Jako zabezpieczenie spłaty kredytu ustanowiono m.in. hipotekę kaucyjną do kwoty 960.000 zł (§ 7 ust. 1 pkt 1 umowy). Zgodnie z § 5 ust. 1 i 3 wypłata kredytu realizowana była w transzach na podstawie pisemnej dyspozycji kredytobiorcy. Stosownie do § 6 kredytobiorca zobowiązał się do dokonania spłaty kredytu obejmujących część kapitałową oraz część odsetkową w terminach i wysokościach określonych w umowie. Spłata kredytu miała nastąpić w miesięcznych ratach równych.

Dowód: umowa o kredyt hipoteczny nr 200712HL001967500405 z dnia 6 grudnia 2007 r. (k. 129-131)

Zgodnie z treścią regulaminu, stanowiącego integralną część umowy kredyt indeksowany do waluty obcej jest to kredyt oprocentowany według stopy procentowej, opartej na stopie referencyjnej, dotyczącej waluty innej niż złoty, którego wypłata oraz spłata odbywa się w złotych w oparciu o kurs waluty obcej do złotych, według tabeli (§ 2 pkt 2). Definicja tabeli kursowej zawarta została w § 2 pkt 12 regulaminu według, którego jest to tabela walut obcych obowiązująca w Banku. Zgodnie z § 4 ust. 1 regulaminu kredyt udzielany był w złotych, zaś w przypadku kredytu indeksowanego do waluty obcej wnioskodawca wnioskował o kwotę kredytu wyrażoną w złotych z zaznaczeniem, że wniosek dotyczy kredytu indeksowanego do waluty obcej (§ 4 ust. 1 regulaminu). W przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, wypłata kredytu następuje w złotych według kursu nie niższego niż kurs kupna zgodnie z tabelą obowiązującą w momencie wypłaty środków z kredytu. W przypadku wypłaty kredytu w transzach, stosuje się kurs nie niższy niż kurs kupna zgodnie z tabelą obowiązująca w momencie wypłaty poszczególnych transz. Saldo zadłużenia z tytułu kredytu wyrażone jest w walucie obcej i obliczane jest według kursu stosowanego przy uruchomieniu kredytu. W przypadku wypłaty kredytu w transzach, saldo zadłużenia z tytułu kredytu obliczane jest według kursów stosowanych przy wypłacie poszczególnych transz. Aktualne saldo zadłużenia w walucie kredytu kredytobiorca otrzymuje listownie na podstawie postanowień §11 (§ 7 ust. 4 regulaminu).

Zgodnie z § 9 ust. 2 pkt 1 i 2 regulaminu w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej: 1) raty kredytu podlegające spłacie wyrażone są w walucie obcej i w dniu wymagalności raty kredytu pobierane są z rachunku bankowego, o którym mowa w ust. I, według kursu sprzedaży zgodnie z tabelą obowiązującą w banku na koniec dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu; 2) jeśli dzień wymagalności raty kredytu przypada na dzień wolny od pracy, stosuje się kurs sprzedaży zgodnie z tabelą obowiązującą w banku na koniec ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień wymagalności raty spłaty kredytu. W § 13 ust. 7 regulaminu wskazano, że w przypadku kredytów indeksowanych do waluty obcej, wcześniejsza spłata dokonywana jest w oparciu o kurs sprzedaży zgodnie z tabelą obowiązującą w banku w momencie realizacji dyspozycji. Regulamin wskazywał, że zmienna stopa procentowa w pierwszym okresie bazowym przyjmuje wartość ustaloną jako suma stopy referencyjnej wymienionej w umowie w wysokości obowiązującej w banku w momencie uruchomienia kredytu i marży banku określonej w umowie (§ 5 ust. 4 regulaminu). Oprocentowanie kredytu ulega zmianie w zależności od zmian stopy referencyjnej. Częstotliwość zmian zależy od rodzaju stopy referencyjnej, tzn. wartości indeksu przy nazwie stopy. Wartość indeksu oznacza długość okresu bazowego wyrażoną w miesiącach (§ 5 ust.5 i 6 Regulaminu).

Dowód: regulamin kredytu hipotecznego udzielanego przez POLBANK EFG (k. 132­136)

W dniu 29 października 2008 r. strony sporządziły aneks nr 1 do umowy z dnia 6 grudnia 2007 r. zgodnie z którym obniżono kwotę kredytu o 105.000 zł. tak, że kwota kredytu wynosiła 375.000 zł.

W dniu 2 października 2011 r. strony podpisały aneks nr 2 do umowy z dnia 6 grudnia 2007 r. umożliwiający spłatę kredytu bezpośrednio w walucie CHF.

Dowód: aneks nr 1 do umowy z dnia 6 grudnia 2007 r. (k. 140-141), aneks nr 2 do umowy z dnia 6 grudnia 2007 r. (k. 143-144)

Kredyt faktycznie został wypłacony jednorazowo w dniu 18 grudnia 2007 r. kiedy to Bank wypłacił kredytobiorcom kwotę 375.000 zł. po kursie banku 2,1191. Kwota kredytu w CHF została określona na 176.961,92 zł.

Do 2011 roku powodowie dokonywali spłat kolejnych rat w PLN. Gdy pojawiła się taka możliwość do chwili obecnej powodowie płacą kolejne raty w walucie CHF korzystając z kantoru internetowego. Na przestrzeni lat powodowie uiścili na rzecz strony pozwanej kwoty 67.635,61 zł. i 42.922,11 CHF.

Dowód: zaświadczenie banku z dnia 29 listopada 2019 r. (k. 54-69), zestawienie spłat (k. 280-286)

Powodowie w 2007 roku chcieli wziąć kredyt na kupno i wykończenie domu. Wówczas okazało się, że nie mają zdolności kredytowej, a jedynym bankiem który może im udzielić kredytu i to nie złotówkowego a indeksowanego do CHF jest Eurobank. Powodowie byli zapewniani, że taki kredyt jest bezpieczny, wahania kursu waluty mogą być minimalne bo CHF to stabilna waluta. Sama umowa została przygotowana na wzorze obowiązującym w banku, nie było możliwości negocjowania jej zapisów. Powodowie zostali poinformowani, że kurs waluty ustalany jest w tabelach banku. Powodowie poinformowani, że to czysta formalność podpisali m.in. przedłożone im pouczenie o ryzyku.

Dowód: zeznania powodów (k. 263-263); oświadczenie kredytobiorcy w związku z zaciągniętym kredytem z dnia 10 grudnia 2007 r. (k. 138)

W piśmie z dnia 23 stycznia 2020 r. adresowanym do pozwanego Banku pełnomocnik powodów wskazał na zapisy abuzywne znajdujące się w zawartej przez strony umowie. Wezwał do zapłaty na rzecz powodów wszelkich kwot przez nich uiszczonych w okresie wskazanym w piśmie wraz z odsetkami. Na wypadek uznania, że umowa jest ważna wezwał do zapłaty kwot odpowiadających nadpłacie dokonanej przez powodów podczas wykonywania umowy.

Na powyższe pismo Bank udzielił odpowiedzi w piśmie z dnia 31 stycznia 2020 r. wskazując na bezpodstawność twierdzeń kredytobiorców i zwracając uwagę na istotę umów indeksowanych.

Dowód: pismo z dnia 23 stycznia 2020 r. (k. 51-52); pismo z dnia 31 stycznia 2020 r. (53-54)

W dniu 25 marca 2022 r. powodowie złożyli oświadczenia, że nie wyrażają zgody na sanowanie niedozwolonych postanowień umownych znajdujących się w umowie z dnia 10 grudnia 2007 r., że nieważność umowy jest dla nich korzystna, że zdają sobie sprawę konsekwencji wynikających ze stwierdzenia nieważności umowy, w tym konieczności rozliczenia się z Bankiem. Odpis oświadczeń wysłali bezpośrednio na adres pozwanego Banku.

Dowód: oświadczenia powodów z dnia 25 marca 2022 r. wraz z dowodem wysłania (k.

300)

Powyższy stan faktyczny został ustalony na podstawie powołanych wyżej dowodów, których prawdziwości strony nie kwestionowały i których prawdziwość w ocenie sądu nie budzi wątpliwości.

Za wiarygodne uznano zeznania złożone przez powodów i świadka (pracownika Banku, k. 245), z tym że świadek nie uczestniczył w procesie zawierania umowy przez Bank z powodami a jedynie ogólnie opisał schemat zawierania umów. Odnośnie zeznań powodów, zasługują one na wiarę w świetle zasad doświadczenia życiowego, wiedzy posiadanej przez sąd a uzyskanej z szeregu innych spraw o tzw. kredyty frankowe rozpoznawanych obecnie w sądzie I instancji. Treść zeznań powodów korespondowała z zebranymi w sprawie dowodami z dokumentów.

Sąd zważył, co następuje.

Powodowie w domagali się zasądzenia od strony pozwanej łącznie na ich rzecz kwoty 67.635,61 zł. i kwoty 42.922,11 CHF wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia 12 lutego 2020 r. do dnia zapłaty, tytułem zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieważnej umowy o kredyt hipoteczny zawartej przez strony, w tym poprzednika prawnego pozwanego Banku, w dniu 6 grudnia 2007 r.

Odnośnie żądania ustalenia nieważności umowy, zgłoszonego przesłankowo, wskazywana przez powodów podstawa nieważności umowy wynikać miała przede wszystkim z zawarcia w umowie klauzul abuzywnych w tym dotyczących indeksacji, a konkretnie z uprawnienia banku do jednostronnego kształtowania kursów, według których następowało przeliczanie kwot kredytu do wypłaty i według których następuje przeliczanie rat spłaty. W tym stanie rzeczy w pierwszej kolejności rozważyć należało, jaki jest charakter umowy podpisanej między stronami i czy wskazywane przez powodów postanowienia mają charakter niedozwolony.

Przepis art. 358 ¹ § 2 k.c. przewiduje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca. Zasady wypłaty kredytu w złotych i spłaty również w złotych nie pozostawiają wątpliwości, że strony zamierzały zawrzeć umowę kredytu bankowego w tej właśnie walucie. Dopuszczalność prawna kredytów indeksowanych walutą obcą wynika z wyraźnego wskazana tego rodzaju kredytów w treści art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 prawa bankowego oraz wprowadzenia art. 75b prawa bankowego, na podstawie nowelizacji tej ustawy, które to zmiany weszły w życie z dniem 26 sierpnia 2011 r. Trudno uznać, aby konstrukcja umowy kredytu indeksowanego była sprzeczna z prawem (zwłaszcza, że art. 69 prawa bankowego w brzmieniu obowiązującym od dnia 26 sierpnia 2011 r. wprost wspomina o tego rodzaju kredytach) lub zasadami współżycia społecznego, skoro ryzyko takiego ukształtowania stosunku prawnego obciąża obie strony.

Z przepisu art. 353 ¹ k.c. wynika, że strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Sam mechanizm indeksacji, a także związana z nim zasada oprocentowania, nie jest sprzeczna z naturą stosunku. Gdyby tak było, kredyty indeksowane nie zostałyby wskazane w przepisach jako jeden z rodzajów umów kredytowych. Ryzyko zmiany kursu waluty przyjętej jako miernik wartości świadczenia z zasady może wywoływać konsekwencje dla obu stron - w przypadku podwyższenia kursu podwyższając wartość zobowiązania kredytobiorcy w stosunku do pierwotnej kwoty wyrażonej w walucie wypłaty, a w przypadku obniżenia kursu - obniżając wysokość jego zadłużenia w tej walucie.

Zupełnie inną kwestią jest to, czy w związku z konsumenckim charakterem umowy zachodzi bezskuteczność postanowień umownych na zasadzie art. 3851 § 1 k.c. z dalszymi tego konsekwencjami.

Zgodnie z art. 3851 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszają jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3). Wszelkie klauzule sporządzone z wyprzedzeniem są klauzulami pozbawionymi cechy indywidualnego uzgodnienia i okoliczności tej nie niweczy fakt, że konsument mógł znać ich treść. Uznanie, że treść danego postanowienia umownego została indywidualnie uzgodniona, wymagałoby wykazania, że konsument miał realny wpływ na konstrukcję niedozwolonego (abuzywnego) postanowienia wzorca umownego, zaś konkretny zapis był z nim negocjowany.

Po wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 3 października 2019 r. w sprawie sygn. C-260/18 na tle wykładni Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.UE L z dnia 21 kwietnia 1993 r.), należy przyjąć, że postanowienia w tym zakresie podlegają kontroli w celu stwierdzenia, czy nie mają charakteru niedozwolonego, jeżeli nie zostały sformułowane jednoznacznie (art. 385¹ § 1 zd. drugie k.c.).

Zgodnie z treścią umowy z dnia 6 grudnia 2007 r. wysokość zobowiązania powodów (konsumenta) była przeliczana z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty indeksacyjnej - kredyt wg kursu kupna, zaś rata wg kursu sprzedaży. W obu przypadkach chodzić miało o kursy banku publikowane w tabeli kursów kupna/sprzedaży (§ 7 ust.4, § 9 ust. 2 regulaminu)

Bank miał zatem jednostronną swobodę w zakresie ustalania kursu waluty indeksacyjnej. Umowa została zawarta na podstawie wzoru opracowanego i stosowanego przez bank. Z pewnością powodowie mogli wybrać rodzaj kredytu, który najbardziej im odpowiadał, uzgodnić kwotę kredytu w walucie polskiej, natomiast nie mieli możliwości uzgadniania z bankiem wszystkich pozostałych postanowień. Postanowienia umowy, podobnie jak postanowienia ogólnych warunków zawarte w regulaminie nie były uzgodnione indywidualnie z powodami w rozumieniu art. 3851 § 1 i 3 k.c. Nie ma więc podstaw do przyjęcia, że postanowienia umowy w zakresie mechanizmu ustalania kursu waluty, stanowiącej narzędzie waloryzacji kredytu i wyznaczające wysokość zobowiązania powodów względem banku, zostały w przypadku umowy stron uzgodnione indywidualnie. Brak dowodów w sprawie wskazujących na możliwość negocjowania warunków umowy w tym zakresie. Podnieść należy, że przedmiotowa umowa, w zakresie dotyczącym kwestii ustalenia kursów waluty, ma podobne brzmienie co inne proponowane klientom przez banki umowy, w innych sprawach które zawisły przez tut. Sądem. Powszechna jest też wiedza o tym, że w tym zakresie klienci nie mogli negocjować warunków umowy i słyszeli, że kredyt taki jest jedyną opcją dla nich dostępną.

Dalej należało rozważyć, czy - skoro zakwestionowane postanowienia dotyczą głównego przedmiotu umowy - są wystarczająco jednoznaczne i czy wynikające z nich prawa lub obowiązki stron zostały ukształtowane sprzecznie z dobrymi obyczajami lub w sposób rażąco naruszający interesy powodów jako konsumentów. Odpowiedzi na te pytania są pozytywne. Nie wskazano w umowie, w jaki konkretnie sposób tabela kursów kupna/sprzedaży dla kredytów hipotecznych zaciągniętych w pozwanym banku jest ustalana. To zaś nie pozwala na jednoznaczne określenie postanowień i konsekwencji płynących dla kredytobiorcy. Nie można uznać, aby postanowienia waloryzacyjne były wystarczająco jednoznaczne. Przyznanie sobie przez bank jednostronnej kompetencji do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy prowadzi do wniosku, że były one sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powodów w rozumieniu art. 385¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy. Dla uznania postanowienia umownego za niedozwolone wystarczy taka jego konstrukcja, która prowadzi do obiektywnej możliwości rażącego naruszenia interesów konsumenta, przy czym bez znaczenia pozostaje sposób wykonania umowy stron w tym zakresie. Zgodnie z art. 385 ² k.c. ewentualna abuzywność postanowień umowy podlega badaniu na datę jej zawarcia z uwzględnieniem towarzyszących temu okoliczności i innych umów pozostających w związku z umową objętą badaniem. Bez znaczenia jest więc, czy i jakie możliwości mieli powodowie w zakresie ewentualnej zmiany warunków spłaty określonych w umowie po jej zawarciu przez cały okres wykonywania umowy. Bezzasadne było więc prowadzenie postępowania dowodowego w kierunku wykazania, jak umowa była wykonywana, jak bank ustalał swoje kursy i czy miały one charakter rynkowy, względnie ustalanie, jaki byłby kurs rynkowy, w jaki sposób bank pozyskiwał środki na udzielenie kredytu, w jaki sposób je księgował i jak funkcjonował oraz funkcjonuje na rynku, a nadto jaka byłaby sytuacja, gdyby powodowie zaciągnęli inny rodzaj kredytu. Oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone (art. 385 ¹ § 1 k.c.), dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy (zob.: uchwała SN 7 sędziów z dnia 20 czerwca 2018 r. III CZP 29/17). W świetle chwili na którą ocenia się abuzywność postanowień umowy, nie ma też znaczenia wejście w życie ustawy tzw. antyspreadowej z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, czy też zmiany regulaminów po dacie zawarcia umowy kredytu. Powyższe prowadzi do uznania, że postanowienia umowy faktycznie umożliwiały bankowi arbitralne ustalenie kursu wymiany waluty, a więc arbitralne ustalenie wysokości zobowiązania powodów.

Postanowienia umowy zatem miały charakter niedozwolony w rozumieniu art. 3851 k.c., a w związku z tym nie wiążą powodów, co dotyczy w szczególności § 2 i zapisów regulaminu dotyczących stosowania kursów waluty szwajcarskiej. Wyeliminowanie ich i związanie stron umową w pozostałym zakresie, czyli przy zachowaniu postanowień dotyczących indeksacji kredytu, oznaczałoby, że kwota kredytu wypłaconego powodom powinna zostać przeliczona na walutę CHF, a powodowie w terminach płatności kolejnych rat powinni je spłacać w walucie polskiej, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. Nie ma możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty. Zgodnie z wiążącą wszystkie sądy Unii Europejskiej wykładnią w/w dyrektywy dokonaną przez TSUE w powołanym już wyżej wyroku z dnia 3 października 2019 r.:

1. w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy (którą implementowały do polskiego porządku prawnego przepisy art. 385¹ i nast. k.c.), skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje,
2. w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym albo przepisem, który można by zastosować za zgodą stron, o ile brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi (pkt 48, 58 i nast. wyroku (...)),
3. nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, nie mających charakteru dyspozytywnego, gdyż spowodowałoby to twórczą interwencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów zamierzoną przez strony, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów (dotyczy m.in. art. 56 k.c., art. 65 k.c. i art. 354 k.c. - por. w szczególności pkt 57-62 wyroku (...)),
4. w przypadku ustalenia, że wyeliminowanie postanowień niedozwolonych powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy, nie ma przeszkód, aby przyjąć, zgodnie z prawem krajowym, że umowa taka nie może dalej obowiązywać (por. w szczególności pkt 41-45 wyroku (...)),
5. nawet jeżeli skutkiem wyeliminowania niedozwolonych postanowień miałoby być unieważnienie umowy i potencjalnie niekorzystne dla konsumenta następstwa, decyzja co do tego, czy niedozwolone postanowienia mają obowiązywać, czy też nie, zależy od konsumenta, który przed podjęciem ostatecznej decyzji winien być poinformowany o takich skutkach (por. w szczególności pkt 66-68 wyroku (...)).

Brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.), które w odniesieniu do innych stosunków prawnych pozwalałyby na ustalenie wartości świadczenia określonego w walucie obcej np. przez odniesienie się do tej waluty według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski lub innych kursów wskazywanych przez strony w umowie. Nie ma zwłaszcza możliwości sięgnięcia po przepis art. 358 § 2 k.c., który posługuje się takim właśnie kursem w przypadku możliwości spełnienia świadczenia wyrażonego w walucie obcej. Po pierwsze, świadczenie obu stron było wyrażone w walucie polskiej (wypłata kredytu i jego spłata następowały bowiem w PLN, a CHF był tylko walutą indeksacyjną). Po drugie, wspomniany przepis nie obowiązywał w dacie zawarcia umowy (wszedł w życie dnia 24 stycznia 2009 r.), zaś uznanie pewnych postanowień umownych za niedozwolone skutkuje ich wyeliminowaniem z umowy już od daty jej zawarcia, co czyni niemożliwym zastosowanie przepisu, który wówczas nie obowiązywał. Nawet gdyby uznać, że art. 358 § 2 k.c. mógłby być stosowany do skutków, które nastąpiły po dacie jego wejścia w życie to nadal brak byłoby możliwości ustalenia kursu, według którego należałoby przeliczać zobowiązania stron sprzed tej daty, czyli przede wszystkim ustalić wysokości zadłużenia w CHF po wypłacie kredytu. Zbędne więc było prowadzenie postępowania dowodowego w kierunku ustalenia, jaka byłaby wysokość zobowiązań z umowy przy przyjęciu innych wskaźników waloryzacji. Zachodzi bowiem potrzeba wyeliminowania z umowy całego mechanizmu indeksacji, jako w całości sprzecznego z dobrymi obyczajami i rażąco naruszającego interesy kredytobiorcy - konsumenta.

Odnosząc się do skutków uznania w.w. klauzul za abuzywne, wskazać należy, że zgodnie z art. 385¹ § 2. k.c. jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Zgodnie z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13: Państwa Członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków. Również stosownie do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 15 września 2020r. (III CZP 97/19) żądanie uznania postanowienia wzorca umowy za niewiążące konsumenta (art. 385 ¹ k.c.) nie jest tożsame ani nie zawiera się w żądaniu ustalenia nieważności umowy (art. 58 k.c.). Umowa, do której wprowadzone zostały niedozwolone klauzule, powinna w zasadzie nadal obowiązywać, bez jakiejkolwiek innej zmiany niż wynikająca z usunięcia z niej nieuczciwych klauzul, jeżeli takie dalsze jej obowiązywanie jest możliwe zgodnie z zasadami prawa krajowego, co sąd krajowy zobowiązany jest ocenić.

W konsekwencji, po ustaleniu abuzywnego charakteru spornych postanowień, należy zastanowić się, w jaki sposób ich usunięcie wpływa na dalszy los całej umowy. Należało odnieść się do możliwości zastąpienia abuzywnego postanowienia przepisem dyspozytywnym. W przedmiotowej sprawie powodowie wnieśli o unieważnienie umowy, co w świetle wskazanego wyżej stanowiska TSUE wyklucza powyższe (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 30 lipca 2020r., sygn. akt I Aca 99/19, LEX nr 3054130). Na marginesie powtórzyć należy, że w dacie zawarcia umowy tj. w 2007 roku nie istniały przepisy umożliwiające zastąpienie eliminowanych klauzul przepisami dyspozytywnymi. Wskazać należy, iż jeżeli przyjęlibyśmy, że eliminujemy z umowy wyłącznie postanowienie dotyczące przeliczenia kursów waluty przy wypłacie kredytu, de facto pozostawiając waloryzację (waloryzacja określa istotę i naturę przedmiotowej umowy) to mielibyśmy do czynienia z sytuacją kiedy wciąż mamy kredyt waloryzowany walutą obcą, natomiast nie mamy uzgodnionego kursu przeliczeniowego, według którego będzie ustalana wysokość zobowiązania pozwanych. Doszłoby do sytuacji gdy wypłacana kwota w złotych z uwagi na brak przelicznika nie będzie mogła być skorelowana z kwotą kredytu wskazanego w umowie oraz brak będzie korelacji pomiędzy kwotą zobowiązania wyrażanymi w CHF, a spłatami dokonywanymi w PLN. W takim przypadku umowa będzie po prostu niewykonalna albowiem mechanizm waloryzacji nie będzie mógł być zastosowanym, a tym samym nie zostanie określona wysokość świadczenia. Treść umowy nie dawała przy tym podstaw do jej wykonania poprzez wypłatę i spłatę CHF.

Odnośnie koncepcji dotyczących wyeliminowania całej indeksacji, podnieść należy, że pomija się to, iż umowa jest skonstruowana w ten sposób (zarówno denominowana jak i indeksowana), że w trakcie trwania umowy zobowiązanie konsumenta jest wyrażone w CHF. Wszelkie koszty umowy, wynagrodzenie banku, w tym odsetki odnoszą się do kwoty zobowiązania w CHF. Intencją stron było aby oprocentowanie odnosiło się do zobowiązania wyrażonego w CHF - tu nie ma żadnych wątpliwości. W czasie gdy była zawierana przedmiotowa umowa, banki stosowały oprocentowanie LIBOR do zobowiązań wyrażonych w CHF, a WIBOR do zobowiązań wyrażonych w PLN. W przedmiotowej umowie zastosowano stawkę LIBOR, dlatego, że kwota zobowiązania wyrażona miała być w CHF. Stąd uzasadniony jest wniosek, że konstrukcja umowy przewidywała silne związanie postanowień odsetkowych z waloryzacją. Inaczej mówiąc strony nigdy nie zawarły by umowy złotówkowej przy odsetkach LIBOR.

Zdaniem sądu uznać więc należy, że dokonanie eliminacji klauzuli indeksacyjnej, prowadziłoby do wyeliminowania postanowień głównych umowy, a w konsekwencji do zmiany charakteru prawnego stosunku obligacyjnego i naruszenia art. 353¹ k.c. wyrażającego zasadę swobody umów. Byłoby sprzeczne z istotą, naturą stosunku zobowiązaniowego, który strony chciały wykreować.

Skutkiem przesłankowego ustalenia nieważności umowy z dnia 6 grudnia 2007 r. (ze skutkiem ex tunc) jest brak podstawy prawnej świadczeń z zaskarżonej umowy. Powinnością obu stron jest ich wzajemne rozliczenie. Na datę wydania orzeczenia w niniejszej sprawie, zgodnie z uchwałą SN z dnia 7 maja 2021r. sygn. akt III CZP 6/21 zgodnie z którą:

1. Niedozwolone postanowienie umowne (art. 385 ¹ 1 k.c.) jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną.
2. Jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.). Kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna stwierdzić należy, że wymagalność roszczeń związanych z nieważnością kredytu nastąpić mogła dopiero z chwilą podjęcia przez kredytobiorcę wiążącej decyzji co do ewentualnego sanowania niedozwolonej klauzuli i co do zaakceptowania konsekwencji całkowitej nieważności umowy oraz sprzeciwienia się udzieleniu mu ochrony przed tymi konsekwencjami przez wprowadzenie regulacji zastępczej. Powodowie w pisemnych oświadczeniach z dnia 25 marca 2022 r., po uzyskaniu pouczeń, oświadczyli, że nie wnoszą o sanowanie niedozwolonych klauzul umownych znajdujących się w umowie z dnia 6 grudnia 2007 r., że nieważność umowy (również przesłankowa) jest dla nich korzystna i wyrażają na nią zgodę. Wobec przebiegu całego postępowania w sprawie, gdzie od daty złożenia pozwu powodowie reprezentowali stanowisko zakładające m.in. nieważność umowy ale i zakładające, że umowa może zostać oceniona jako ważna a wówczas zasadne będzie ich roszczenie o zasądzenie nadpłaty do której doszło po ich stronie na przestrzeni lat wykonywania umowy, dopiero złożenie przez powodów konkretnych oświadczeń w dniu 25 marca 2022 r. i wydanie wyroku przez sąd w dniu 15 czerwca 2022 r. rozstrzygnęło spór, który zaistniał między stronami. W efekcie, o wymagalności roszczenia powodów, najwcześniej może być mowa w dniu 15 czerwca 2022 r. (data wydania wyroku przez sąd I instancji) i odsetki tytułem opóźnienia w płatności należą się powodom najwcześniej od tej daty. Stwierdzenie, nawet przesłankowo, o nieważności umowy z dnia 6 grudnia 2007 r., oznacza, że wymagalne stały się też roszczenia pozwanego Banku wobec kredytobiorców, wynikające z nieważnej umowy kredytowej. Odnośnie wysokości zasądzonych kwot wskazać należy, że powodowie cały czas płacą kolejne raty kredytu. Wysokość uiszczonych przez nich kwot wynika z dokumentów przedłożonych do akt sprawy i jest możliwa do ustalenia w oparciu o zapisy księgowe banku. Zarzut strony pozwanej ograniczający się do zaprzeczenia wysokości kwot dochodzonych w sprawie nie mógł się ostać. Jeżeli pozwany Bank uważa, że powodowie uiścili w wykonaniu umowy z dnia 6 grudnia 2007 r. na rzecz banku inne niż wyliczone przez nich kwoty mógł i powinien wskazać jakie są to kwoty. Zwrócić należy uwagę, że wyrok wydany w sprawie nie rozstrzyga o całościowym rozliczeniu stron, a tylko zgodnie z teorią dwóch kondykcji, wskazuje jakie kwoty Bank winien zwrócić kredytobiorcom jako uiszczone przez nich w wykonaniu nieważnej umowy.

Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł jak w pkt I i II wyroku uwzględniając powództwo w całości co do wysokości kwot dochodzonych przez powodów i oddalając ich żądanie o zasądzenie odsetek tytułem opóźnienia w spełnieniu świadczenia za okres wcześniejszy niż data wydania wyroku którym sąd definitywnie rozstrzygnął spór co do ważności/nieważności umowy kredytu z dnia 6 grudnia 2007 r.

O kosztach postępowania orzeczono zgodnie z art. 100 k.p.c. Od strony pozwanej, która przegrała proces na rzecz powodów zasądzono wszystkie poniesione przez nich koszty postępowania obejmujące zwrot opłaty sądowej od pozwu (1.000 z.) i zwrot wynagrodzenia pełnomocnika powodów w taryfowej wysokości powiększony o koszt opłaty kancelaryjnej (10.800 zł. + 34 zł.).