Nasze wyroki BZ WBK Santander Bank Polska

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

7 lutego 2024 r.

Sąd Najwyższy w Izbie Cywilnej w składzie:

SSN Jacek Grela (przewodniczący)

SSN Marcin Łochowski

SSN Adam Doliwa (sprawozdawca)

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym 7 lutego 2024 r. w Warszawie

skargi kasacyjnej  

od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu

z 5 listopada 2020 r., I ACa 572/20,

w sprawie z powództwa  

przeciwko Santander Bank Polska spółce akcyjnej w Warszawie

o   zapłatę,

uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację powódki i rozstrzygającej o kosztach postępowania apelacyjnego i przekazuje w tej części sprawę Sądowi Apelacyjnemu we Wrocławiu     do                                ponownego rozpoznania

• rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

c.v.s.

Adam Doliwa                                      Jacek Grela                               Marcin Łochowski

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 5 listopada 2020 r. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu oddalił apelacje obu stron od wyroku Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 5 lutego 2020 r., w którym zasądzono od pozwanego Santander Bank Polska S.A. w Warszawie na rzecz powódki 1118,49 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od 9 grudnia 2016 r. do dnia zapłaty oraz oddalono dalej idące powództwo.

Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy, zgodnie z którymi powódka 2 września 2008 r. złożyła w pozwanym banku wniosek o udzielenie kredytu hipotecznego w kwocie 316 000 franków szwajcarskich (CHF) z przeznaczeniem na zakup działki gruntu, spłaty zobowiązań w innym banku i na cel dowolny.

Następnie, 15 października 2008 r. strony zawarły umowę o kredyt dewizowy mieszkaniowy nr [...] Na mocy tej umowy strona pozwana udzieliła powódce kredytu w kwocie 142 291,07 CHF. Kredytu udzielono na spłatę kredytów w innych bankach, zakup działki budowalnej oraz na cel dowolny. Kredyt miał zostać wypłacony w dwóch transzach. Uruchomienie kredytu miało nastąpić na wskazane w treści umowy rachunki bankowe w zależności od waluty rachunku w PLN przy wykorzystaniu bieżącego/negocjowanego kursu kupna dewiz dla CHF obowiązującego u strony pozwanej w dniu płatności lub w walucie kredytu. Środki wypłacane w pierwszej transzy z przeznaczeniem na spłatę innych kredytów i zakup nieruchomości miały zostać wypłacone na rachunek Santander Bank Polska w Warszawie  w kwocie nie wyższej niż 85 163,80 zł, na rachunki w Santander Bank Polska w Warszawie  S.A. w kwocie 24 381,40 CHF i nie wyższej niż 70 378,95 zł oraz na rachunek Urzędu Gminy M. w kwocie nie wyższej niż 68 699,96 zł. Przeznaczona na dowolny cel druga transza kredytu podlegała wypłacie na rachunek bankowy powódki prowadzony przez stronę pozwaną.

Powódka była zobowiązana do pokrycia ewentualnych niedopłat w przypadku różnic kursowych po wypłacie pierwszej transzy kredytu, natomiast nadpłaty miały zostać wypłacone na jej rachunek bankowy. Walutą spłaty kredytu miał być frank szwajcarski. W przypadku spłaty kredytu w PLN realizacja płatności następowała przy wykorzystaniu bieżącego kursu sprzedaży dewiz dla CHF obowiązującego u strony pozwanej w dniu realizacji należności. W okresie kredytowania powódce przysługiwało prawo dokonania dowolnej liczby konwersji waluty kredytu na walutę z oferty kredytów mieszkaniowych/inwestorskich strony pozwanej, obowiązującej w dniu złożenia wniosku o konwersję. Powódka miała możliwość dokonania przedterminowej spłaty kredytu w całości lub części. Kwota kredytu podlegała oprocentowaniu i za udzielenie kredytu strona pozwana pobrała od powódki prowizję.

Jedną z form zabezpieczenia spłaty kredytu była hipoteka zwykła w kwocie 142 291,07 CHF i hipoteka kaucyjna w kwocie 15 741,92 CHF na zakupionej działce gruntu. Do czasu ustanowienia zabezpieczenia spłaty kredytu w postaci hipotek, oprocentowanie kredytu wzrastało o 1 %. Oprocentowanie kredytu ulegało obniżeniu

• 1 % począwszy od następnego miesiąca po uzyskaniu zawiadomienia o dokonaniu
• uprawomocnieniu się wpisu hipoteki. Umowa została przygotowana przez stronę pozwaną, a powódka nie negocjowała jej treści.

Pierwsza transza kredytu w wysokości 125 355,24 CHF, stanowiąca po przeliczeniu według wynegocjowanego przez powódkę kursu kupna CHF równowartość 285 308,53 zł, wypłacona została 17 października 2008 r. Z kolei 18 października 2008 r. wypłacono drugą transzę kredytu w kwocie 16 935,83 CHF, stanowiącą po przeliczeniu według wynegocjowanego przez powódkę kursu kupna CHF równowartość 41 777,31 zł.

Pismem z 14 listopada 2016 r. powódka wezwała stronę pozwaną do zapłaty w terminie 14 dni od dnia otrzymania wezwania kwoty 116 200,27 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie tytułem nadpłaconych należności kredytowych wobec abuzywnych zapisów umowy kredytu. Strona pozwana odmówiła zapłaty powołując się na dewizowy charakter kredytu.

Sąd Apelacyjny uznał, że analiza treści umowy zawartej 15 października 2008r. prowadzi do wniosku, że umowa ta zawiera elementy wskazane w art. 69 ust.

• ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (dalej: pr.bank.). Stwierdzenie abuzywności postanowień umownych odnoszących się do możliwości wypłaty i spłaty kredytu w PLN, pobierania podwyższonego oprocentowania do daty zawiadomienia o ustanowieniu zabezpieczenia hipotecznego oraz zobowiązujących powódkę do pokrycia różnic kursowych z tytułu wypłaty kredytu w PLN, nie wpływało na wyeliminowanie z treści umowy któregokolwiek z obligatoryjnych elementów, które powinna ona zawierać zgodnie z art. 69 ust. 2 pr.bank.

Sąd Apelacyjny wskazał, że postanowienie umowne, w którym bankowi przyznano prawo do jednostronnego regulowania wysokości rat kredytu przez wyznaczanie kursu sprzedaży CHF przy pozbawieniu konsumenta jakiegokolwiek wpływu i bez oznaczenia sposobu ustalania kursów walut, rażąco narusza interesy konsumenta i jest sprzeczne z dobrymi obyczajami. W tej sytuacji brak szczegółowych elementów pozwalających kredytobiorcy na określenie i weryfikację wysokości kursu waluty obcej tworzy istotną niejasność, co do tego, w jakim stopniu stosowany przez bank spread walutowy spełnia wyłącznie funkcję waloryzacyjną, a w jakim stopniu pozwala także na osiągnięcie przez banki dodatkowego wynagrodzenia obok innych klasycznych jego postaci, tj. odsetek kapitałowych i prowizji. Dlatego też za niedozwolone należało uznać postanowienie, w którym wskazano jedynie termin ustalania kursu waluty przejętego do rozliczeń spłaty rat kapitałowo-odsetkowych, a nie określono sposobu ustalania tego kursu. Skoro bank mógł wybrać dowolne i niepoddające się weryfikacji kryteria ustalania kursów kupna i sprzedaży walut obcych, wpływając na wysokość własnych korzyści finansowych i generując dla kredytobiorcy dodatkowe i nieprzewidywalne co do wysokości koszty kredytu, to klauzule te rażąco naruszają zasadę równowagi kontraktowej stron na niekorzyść konsumentów a także dobre obyczaje, które nakazują, by ponoszone przez konsumenta koszty związane z zawarciem i wykonywaniem umowy, o ile nie wynikają z czynników obiektywnych, były możliwe do przewidzenia a sposób ich generowania poddawał się weryfikacji.

Sąd Apelacyjny stwierdził, że obciążenie powódki obowiązkiem zapłaty podwyższonego oprocentowania po okresie dokonania faktycznego zabezpieczenia spłaty kredytu, tj. ustanowienia hipoteki, a w szczególności obniżenie oprocentowania dopiero od następnego miesiąca od powzięcia wiedzy o ustanowieniu hipoteki, przy jednoczesnym braku mechanizmów przewidujących zwrot nadpłaconego z tego tytułu świadczenia, pozostawało sprzeczne z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając przy tym interes konsumenta.

W ocenie Sądu Apelacyjnego obie strony w apelacjach koncentrowały się na zakwestionowaniu prawidłowości wykładni oraz zastosowania przez Sąd pierwszej instancji art. 385¹ k.c. Z uwagi na odmienne zakresy zaskarżenia przedmiotem zarzutów stron były inne postanowienia umowne, które podlegały ocenie przez

pryzmat wskazanego przepisu.

Odnosząc się do zarzutów formułowanych przez powódkę, Sąd Apelacyjny przyjął, że nie sposób podzielić jej stanowiska sprowadzającego się do przyjęcia, że wobec niezwiązania stron postanowieniami umożliwiającymi wypłatę kredytu w PLN, należało przyjąć, że pozwany nigdy nie wykonał umowy (tj. nie uruchomił kredytu), a zatem umowa wygasła, względnie jest nieważna. Zdaniem Sądu drugiej instancji zobowiązanie kredytowe powódki było od początku wyrażone we frankach szwajcarskich i w tej też walucie miało być co do zasady spłacane. Wobec powyższego, pozwany nie był obowiązany do przedstawiania pełnej informacji w zakresie ryzyka walutowego, jak również prezentowania symulacji, z których wynikałyby skutki ekonomiczne istotnej zmiany kursu CHF do PLN. Sąd Apelacyjny wyjaśnił, że strony umowy kredytowej mogą określić zobowiązanie kredytobiorcy w walucie obcej (art. 353¹ k.c.). Zakaz wyrażania zobowiązań pieniężnych w walucie obcej (art. 358 § 1 k.c.) został zniesiony z dniem 24 stycznia 2009 r., obowiązywał zatem w dacie zawarcia umowy łączącej strony. Na mocy art. 358¹ k.c. strony mogły jednak uzależnić wysokość swoich świadczeń od innego miernika wartości, odchodząc w ten sposób od zasady nominalizmu, z uwzględnieniem jednak obowiązku wyrażania zobowiązań wyłącznie w walucie polskiej, z wyjątkami wynikającymi z prawa dewizowego.

Sąd Apelacyjny nie podzielił także zarzutu powódki dotyczącego nieważności umowy z uwagi na brak ustalenia przez Sąd pierwszej instancji, że przedmiotowa umowa łącząca strony nie określa: kwoty i waluty kredytu, zasad i terminów spłaty kredytu, wysokości oprocentowania kredytu i warunków jego zmiany, terminów i sposobu pozostawienia do dyspozycji kredytobiorców środków pieniężnych, jak również wysokości prowizji.

Sąd Apelacyjny uznał również za niezasadne zarzuty strony pozwanej odnoszące się do naruszenia prawa materialnego. Zarówno przyjęcie, że nieuzgodnione indywidualnie z powódką zapisy umowy w zakresie możliwości wypłaty i spłaty kredytu w PLN, pobierania podwyższonego oprocentowania do daty zawiadomienia o ustanowieniu zabezpieczenia hipotecznego oraz zobowiązującym powódkę do pokrycia różnic kursowych z tytułu wypłaty kredytu w PLN zasługiwało na aprobatę. Sąd Apelacyjny podzielił także argumentację Sądu pierwszej instancji, która legła u podstaw uznania powyższych postanowień za abuzywne.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 385¹ § 1 k.c. w zw. z art. 6 k.c. Sąd Apelacyjny stwierdził, że sądy mają obowiązek badania abuzywności postanowień umownych z urzędu i nie mogą uchylać się od dokonania oceny w tym zakresie. Nie zgodził się ze stanowiskiem apelującego Banku, że powódka nie wykazała sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz rażącego naruszenia jej interesu jako konsumenta. Analiza przedłożonej przez powódkę Umowy kredytowej wraz z załącznikami oraz dowód z zeznań powódki były wystarczające do wykazania przesłanek zawartych w art. 385¹ § 1 k.c.

Niezasadne pozostawały zarzuty odnoszące się do oceny rażącego charakteru naruszeń. Naruszenie interesów konsumenta, o jakim mowa w art. 385¹ § 1 k.c., powinno być interpretowane szeroko i obejmować zarówno interesy o charakterze majątkowym, jak też interesy o charakterze niemajątkowym. Dlatego też już samo narażenie konsumenta na koszty, które w żaden sposób nie znajdowały uzasadnienia w treści stosunku łączącego strony było wystarczające do przyjęcia, że kwestionowana klauzula jako sprzeczna z dobrymi obyczajami i rażąco naruszająca jego interesy była abuzywna.

W skardze kasacyjnej powódka zaskarżyła w całości wyrok Sądu Apelacyjnego wnosząc o jego uchylenie, oraz o uchylenie orzeczenia Sądu pierwszej instancji i przekazanie temu Sądowi sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji. W przypadku braku stwierdzenia podstaw do powyższego, wniosła o uchylenie wyroku w całości i rozstrzygnięcie sprawy co do istoty.

Powódka zarzuciła zaskarżonemu orzeczeniu naruszenie prawa materialnego tj.: 1) art. 65 w zw. z art. 353 k.c., art. 69 ust. 1 i ust. 2 pkt 8 pr.bank. oraz art. 385 § 1 k.c., 2) art. 58 § 1 w zw. z art. 353¹ § 1 k.c. oraz art. 69 ust. 1 i ust. 2 pkt 8 pr.bank., 3) art. 58 § 1 w zw. z art. 353¹ § 1 k.c., 4) art. 385¹ § 1 w zw. z art. 385¹ § 2 k.c., 5) art. 385 § 2 i art. 385¹ § 1 k.c. w z zw. z art. 4 ust. 2 i art. 5 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (dalej: „dyrektywa 93/13”), 6) art. 58 § 1 w zw. z art. 385 § 2 k.c., 7) art. 58 § 1 w zw. z art. 353¹ § 1 k.c. oraz art. 69 ust. 1 i ust. 2 pkt 5 i art. 76 pkt 1 pr.bank., 8) art. 385¹ § 1 i art. 58 § 1 w zw. z art. 353¹ § 1 k.c. oraz art. 69 ust. 1 pr.bank., 9) art. 385¹ § 1 w zw. z art. 385¹ § 2 k.c., 10) art. 405 w zw. z art. 410 k.c.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwana wniosła o odmowę przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania, względnie jej oddalenie oraz zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zarzuty skargi kasacyjnej są zasadne, jednakże nie wszystkie zasługiwały na uwzględnienie. Zarzuty powódki dotyczą abuzywności postanowień umowy i związanych z tym skutków, jak również nieuwzględnienia roszczenia powódki o zwrot nienależnego świadczenia.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że Sąd Apelacyjny prawidłowo ocenił jako abuzywne klauzule przeliczeniowe w umowie stron, pozwalające pozwanemu bankowi na arbitralne ustalanie kursu walutowego stanowiącego podstawę od określenie wysokości udostępnionej powodom kwoty kredytu i wysokości poszczególnych rat. Stanowisko o niedozwolonym charakterze postanowień, w których możliwość ustalania kursu, a zatem wysokości świadczeń zależy od arbitralnej decyzji jednej ze stron, zostało ugruntowane w orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob. m.in. następujące wyroki: z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016, nr 11, poz. 134; z 8 września 2016 r., II CSK 750/15; z 1 marca 2017 r.,

• CSK 285/16; z 24 października 2018 r., II CSK 632/17; z 13 grudnia 2018 r.,
• CSK 559/17; z 27 lutego 2019 r., II CSK 19/18; z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17; z 9 maja 2019 r., I CSK 242/18; z 29 października 2019 r., IV CSK 309/18, OSNC 2020, nr 7-8, poz. 64; z 7 listopada 2019 r., IV CSK 13/19; z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, OSNC-ZD 2021, nr B, poz. 20; z 30 września 2020 r., I CSK 556/18; z 2 czerwca 2021 r., I CSKP 55/21; z 28 września 2021 r., I CSKP 74/21, OSNC 2022, nr 5, poz. 53). Postanowienia umowy zawarte z konsumentem, które przyznają bankowi swobodę kształtowania kursu waluty obowiązującego w ramach stosunku umownego a przez to przyznają mu swobodę kształtowania wysokości świadczenia własnego i drugiej strony, stanowią niedozwolone postanowienia umowne, choćby bank w rzeczywistości korzystał z tej swobody w sposób oględny, nie naruszając przy tym rażąco interesów drugiej strony. Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym skargę kasacyjną w pełni podziela ten pogląd.

Sąd Apelacyjny nieprawidłowo przyjął, że łącząca strony umowa kredytu po usunięciu z niej klauzul abuzywnych mogła być nadal wykonywana. Konsekwencją stwierdzenia, że dane postanowienie umowne ma charakter niedozwolony w rozumieniu art. 385¹ § 1 k.c., zasadniczo jest działająca ex lege sankcja bezskuteczności niedozwolonego postanowienia, połączona z przewidzianą w art. 385¹ § 2 k.c. zasadą związania stron umową w pozostałym zakresie (zob. m.in uchwałę SN z 29 czerwca 2007 r., III CZP 62/07, OSNC 2008 nr 7-8, poz. 87, oraz uchwałę składu siedmiu sędziów SN z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021 nr 9, poz. 56, a także wyroki SN: z 30 maja 2014 r., III CSK 204/13; 1 marca 2017 r., IV CSK 285/16; z 24 października 2018 r., II CSK 632/17).

Tym samym uznanie, że postanowienia określające zasady przeliczania kwoty kredytu CHF na złotówki oraz uiszczanych spłat na walutę obcą są niedozwolonymi postanowieniami umownymi oznacza, że zgodnie z art. 385¹ § 1 zd. 1 k.c. nie wiążą one powódki. W tym kontekście Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazał, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że warunek umowny uznany za nieuczciwy należy co do zasady uznać za nigdy nieistniejący, tak by nie wywoływał on skutków wobec konsumenta. W związku z tym sądowe stwierdzenie nieuczciwego charakteru takiego warunku powinno mieć z reguły skutek w postaci przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej konsumenta, w jakiej znajdowałby się on w braku tego warunku (zob. wyrok TSUE z 21 grudnia 2016 r., C-154/15, C-307/15 i C-308/15, Francisco Gutierrez Naranjo i Ana Mana Palacios Martmez przeciwko Cajasur Banco i Banco Bilbao Vizcaya Argentaria SA (BBVA) pkt 61-62). Trybunał wykluczył też, aby sąd krajowy mógł zmieniać treść nieuczciwych warunków zawartych w umowach (zob. wyrok z 26 marca 2019 r., C-70/17 i C-179/17, Abanca Corporación Bancaria SA przeciwko Albertowi Gardi Salamance Santosowi i Bankia SA przeciwko Alfonsowi Antoniowi Lau Mendozie i Verónice Yulianie Rodńguez Ramfrez, pkt 54). W świetle powyższego należy uznać, że nieuprawnione byłoby zastąpienie przez sąd postanowień niedozwolonych innymi, polegającymi w szczególności na odwołaniu się do kursu walut stosowanego przez Narodowy Bank Polski. Możliwość dokonania takiej zmiany umowy przez sąd pozostawałaby w sprzeczności z celami prewencyjnymi zawartymi w dyrektywie 93/13, ponieważ przedsiębiorcy wiedzieliby, że nawet w razie zastosowania klauzuli niedozwolonej umowa zostanie skorygowana przez sąd w sposób możliwie najpełniej odpowiadający ich woli, a jednocześnie dopuszczalny w świetle przepisów

• niedozwolonych postanowieniach umownych.

Zgodnie z treścią art. 385¹ § 2 k.c., jeżeli niedozwolone postanowienie umowne nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Przepis ten wyłącza zastosowanie art. 58 § 3 k.c., który przewiduje, że w razie nieważności części czynności prawnej pozostała jej część pozostaje w mocy, chyba że z okoliczności wynika, że bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana. Nie ulega przy tym wątpliwości, że jeżeli eliminacja niedozwolonego postanowienia umownego doprowadzi do takiej deformacji regulacji umownej, że na podstawie pozostałej jej treści nie da się odtworzyć treści praw

• obowiązków stron, to wówczas nie można przyjąć, że strony pozostają związane pozostałą częścią umowy. Ten ostatni wniosek wynika wyraźnie z art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, który przewiduje, że „(...) nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków”.

Wyeliminowanie bowiem z łączącej strony umowy niedozwolonych postanowień umownych dotyczących określenia zasad przeliczania udzielonego kredytu na złotówki oraz spłat na franki szwajcarskie wymaga oceny, czy umowa w pozostałym zakresie jest możliwa do utrzymania. Dla oceny powyższej kwestii bezpośredniego znaczenia nie ma fakt, że wymieniona klauzula określała świadczenie główne stron (zob. wyroki SN: z 30 września 2020 r., I CSK 556/18; z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17; z 9 maja 2019 r., I CSK 242/18; z 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18; z 2 czerwca 2021 r., I CSKP 55/21; z 27 lipca 2021 r., V CSKP 49/21; z 3 lutego 2022 r., II CSKP 415/22; zob. też wyroki TSUE: z 20 września 2017 r., C-186/16, Ruxandra Paula Andriciuc i in. przeciwko Banca Romaneasca SA, pkt 37; z 3 października 2019 r., C-260/18, Kamil Dziubak i Justyna Dziubak przeciwko Raiffeisen Bank International AG, pkt 44).

Bez wątpienia, eliminacja postanowienia określającego takie świadczenie często prowadzi do upadku umowy w całości, inaczej niż eliminacja postanowienia niezwiązanego ze świadczeniem głównym, jednakże fakt ten pozostaje bez znaczenia w sytuacji, gdy na podstawie pozostałych postanowień możliwe jest określenie praw i obowiązków stron.

W aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego przeważa stanowisko, że w przypadku umowy kredytu denominowanego kursem CHF, po wyeliminowaniu z niej klauzul przeliczeniowych nie jest możliwe utrzymanie takiej umowy w mocy ani jako umowy kredytu walutowego w CHF (zob. wyrok SN z 13 maja 2022 r., II CSKP 405/22), ani jako umowy, w której kwota kredytu wyrażona byłaby w złotych polskich (zob. wyrok SN z 13 maja 2022 r., II CSKP 293/22). W tym kontekście Sąd Najwyższy wskazał, że eliminacja klauzuli przeliczeniowej w takiej umowie powoduje, że nie wiadomo, jaką kwotę powinien wypłacić bank, skoro w umowie kwota kredytu określona jest w CHF ale wypłata następuje w złotówkach w oparciu o kurs arbitralnie ustalany przez bank. W takim przypadku należy stwierdzić, że brakuje niezbędnego elementu konstrukcyjnego stosunku prawnego i niemożliwe jest jego uzupełnienie. Tego rodzaju skutek prawny (sankcja), tożsamy z nieważnością umowy, nie jest wynikiem konstytutywnego orzeczenia sądu a powstaje ex lege (zob. uchwałę siedmiu sędziów SN z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, oraz orzecznictwo przywołane w uzasadnieniu).

Warto zaznaczyć, że nie jest dopuszczalne uznanie, że tego rodzaju kredyt od początku należy traktować jak kredyt walutowy, którego przedmiotem była ustalona kwota w walucie obcej. Przyjęcie takiego założenia byłoby sprzeczne z umową, w której wyraźnie przewidziano wypłatę kwoty kredytu w złotych. Ponadto uznanie kredytu za walutowy oznaczałoby, że brak wypłaty w walucie obcej jest równoznaczny z brakiem wypłaty kwoty kredytu w ogóle, natomiast faktycznie spełnione świadczenie banku w złotych powinno zostać uznane za nienależne. W takim przypadku sytuacja byłaby zbliżona w praktyce do tej, która powstała w razie przyjęcia nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej (zob. wyrok SN z 26 maja 2022 r., II CSKP 650/22).

Sąd Najwyższy w pełni podziela stanowisko wyrażone w powołanych wyżej orzeczeniach. W świetle powyższego należy stwierdzić, że zawarte w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia art. 385¹ § 1 i 2, art. 385 § 2 k.c. w zw. z art. 4 ust. 2 i art. 5 dyrektywy 93/13 zasługiwały na uwzględnienie.

Należy mieć na względzie, że w braku działania sanującego, świadczenie spełnione na podstawie niedozwolonego postanowienia umowy stanowi świadczenie nienależne w rozumieniu art. 410 § 2 k.c. Zatem jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, to wówczas konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w zw. z art. 405 k.c.). Natomiast kredytodawca może żądać zwrotu świadczenia od chwili, w której umowa kredytu stała się trwale bezskuteczna (uchwała składu siedmiu sędziów SN z 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, OSNC 2021, nr 9, poz. 56). Powyższe stanowisko zostało utrwalone w orzecznictwie Sądu Najwyższego (zob. np. wyroki SN: z 27 lipca 2021 r., V CSKP 49/21; z 27 lipca 2021 r., V CSKP 40/21; z 29 lipca 2021 r., I CSKP 146/21).

Tym samym należy uznać, że po wyeliminowaniu z umowy niedozwolonych klauzul przeliczeniowych umowa w pozostałym zakresie nie może wiązać, a zatem obu stronom przysługuje roszczenie o zwrot świadczeń spełnionych na podstawie tej umowy. W związku z tym zarzuty naruszenia art. 410 § 1 i 2 w zw. z art. 405 k.c. również zasługiwały na uwzględnienie.

Z tego względu Sąd Najwyższy na podstawie art. 398¹⁵ § 1 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację powódki i rozstrzygającej o kosztach postępowania apelacyjnego i przekazał sprawę w tej części do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego (art. 108 § 2 k.p.c.).

[ał]